یــآن تیـرسن

[تووت فرنگی]

چرا فيلم بايد موسيقي داشته باشد؟ مگر سكوت مطلق چه چيزي كم دارد كه فيلمسازي همچون ‍”ژان پير ژونه” هم براي خلق شاهكار ِ “سرنوشت شگفت انگيز ِ املي پولن” به سراغ آهنگ سازي مي رود به نام “يان تيرسن”، تا آن چه را كه تصاوير و ديالوگ هاي فيلمش از بيان آن ناتوانند، موسيقي توصيف كند؟ “يان تيرسن”
آهنگ ساز مينيماليستِ فرانسوي‌ست كه موسيقي زيبا و به ياد ماندني اش در فيلم ” سرنوشت شگفت انگيز ِ املي پولن” ، نامش را در فهرست آهنگ سازان مشهور جهان قرار داد.

روزي “ژان پير ژونه” در اتوموبيلي نشسته بود كه ضبط صوتش يكي از آلبوم هاي “يان تيرسن” را پخش مي كرد، از آن موسيقي خوشش آمد و سريع با جوان هنرمند هم وطنش تماس گرفت، اما آهنگ ساز جوان ِ اهل “بريتاني” سرش شلوغ بود و داشت آلبوم جديدش را تنظيم مي كرد. هم نمي توانست پيشنهاد وسوسه برانگيز”ژان پير ژونه” را رد كند و هم زمان زيادي براي تنظيم آهنگ فيلم نداشت.در نهايت قطعاتي از آلبوم هاي قبلي اش را انتخاب كرد و چندتايي هم قطعه ي جديد نوشت.نتيجه خوب از كار در آمد و قطعات انتخابي آن قدر با ” املي پولن” جور در مي آمد كه انگار “تيرسن” قبل از آشنايي با “ژونه” مي دانسته قرار است براي فيلمش آهنگ بسازد. “املي پولن” خدمتكار ساده ي رستوراني ا ست در محله ي “مون مارت” پاريس كه مادرش را در همان روزگار كودكي از دست مي دهد و به كمك پدرش بزرگ مي شود.”املي” جواني را به تنهايي سپري مي كند اما تمام فكر و خيالش كمك كردن به آدم هايي‌ست كه گرفتار نوستالژي اي هستند مربوط به زمان هاي از دست رفته ي گذشته.”املي” ناگهان عاشق مي شود ، مرد دلخواهش را پيدا مي كند و اين بار به داد دل ِ تنهاي خويش مي رسد.”سرنوشت شگفت انگيز املي پولن” با استقبال خوبي روبرو شد ، طوري كه در دو ماه اول اكرانش ۴ ميليون نفر براي ديدن فيلم به سينماهاي فرانسه هجوم آورند. در نهايت با فروشي ۲۱ ميليون پوندي ، فيلم “پرل هاربر” را كه رقيب اصلي اش در سال ۲۰۰۱ به حساب مي آمد، با فروشي دو برابر شگفت زده كرد.

نقش موسيقي “تيرسن” در موفقيت فيلم “ژونه” انكار ناپذير است.موسيقي ساده ي فيلم “املي” ورق را براي آن دسته از موسيقيداناني كه پيچيدگي و ابهام را از الزامات موسيقي خوب مي دانند بر مي گرداند و با جسارت تمام اثبات مي كند كه براي نوشتن يك موسيقي خوب و انساني آن چنان نيازي هم به سمفوني هاي پرزرق و برق و ده ها نوازنده ي قهار نيست.با سازهاي معمولي و گاه دور از ذهن هم مي شود به همين سادگي موسيقي انساني نوشت. ذوق مي خواهد و كمي جسارت. “زبيگنيف پرايزنر” آهنگ ساز لهستاني فيلم هاي “كريستف كيشلوفسكي” در رابطه با موسيقي انساني مي گويد:”به آساني مي شود براي فيلم موسيقي نوشت، اما سئوال اينجا است كه چرا اصلا فيلم بايد موسيقي داشته باشد.ارتباط بين فيلم و موسيقي كاملا متافيزيكي است، چون شما هيچ گاه موسيقي را نمي بينيد بلكه آن را احساس مي كنيد.به عقيده من بهترين موسيقي براي فيلم ، سكوت مطلق است.موسيقي اغلب فيلم هاي آمريكايي را آهنگسازاني همچون جان ويليامز نوشته اند و همه جاي فيلم، موسيقي است كه به شما مي گويد چه طور فكر كنيد و چه احساسي داشته باشيد.در صحنه اي ترسناك، بوق و كرناي رعب انگيز و در صحنه اي عاشقانه، نغمه اي رمانتيك به كار مي برند، اما من به سخن بودلر نويسنده فرانسوي معتقدم كه مي گويد:”دغدغه هنرمند بايد اين باشد كه آنچه را كه احساس مي كند ، تشريح كند و نه آن چه را كه مي بيند”.”^(۱) موسيقي “يان تيرسن” در اين فيلم براي آن ساخته نشده است كه به شما بگويد چه احساسي داشته باشيد و چه طور فكر كنيد ، برعكس، موسيقي فيلم “املي” تلاش مي كند تا آن گوشه اي از احساس املي را كه تصاوير از توصيف كردن آن عاجزند، تشريح كند. اگر قرار باشد “املي پولن” را در سكوت تماشا كنيد، همان بهتر كه از خير ديدنش بگذريد.موسيقي در اين فيلم جزء جدا نشدني احساس و ادراك “املي پولن” است و نبودش خلاء عظيمي در شناخت شخصيت اول فيلم ايجاد مي كند.او در باره موسيقي فيلم معتقد است: “من نمي توانم قطعه اي بنويسم كه از قبل گفته باشند:« با صحنه اي جور در بيايد كه دختري در آن گريه مي كند.» به من چه مربوط كه دختري گريه مي كند.من شايد يك قطعه اي نوشته باشم براي يك لحظه غم انگير، اما اين قطعه به هر حال متعلق به احساس من است و خدا را چه ديديد شايد با آن صحنه هم جور در بيايد.”





“يان” متولد ۲۳ ژوئن ۱۹۷۰ است و در “بريتاني” به دنيا آمد.زياد اهل درس خواندن نبود اما پس از ياد گرفتن ويولون، پيانو و رهبري اركستر، استعدادش را نشان داد و در كنسرواتوار محلي شاگرد نمونه شد. مي گويد:”من به كنسرواتوار مي رفتم و براي من كلي مزايا داشت.البته زياد حرفه اي نبود اما باعث شد تا چيزهايي را بشنوم كه ممكن بود تا آخر عمر هم به گوشم نرسد.بعد از آن، براي چند گروه ساز زدم و به كنسرت هاي متعددي مي رفتم.” بر خلاف فضاي كلاسيك سال هاي هشتاد ِ منطقه ي “رن” ، از موسيقي راك خوشش آمد و شيفته ي گروه هايي چون “استوگز” و “ژوي ديويژن” شد، در مورد اين گروه ها مي گويد:”كارهايشان كاملا غريزي بود. موسيقي مي نواختند بي آنكه به تكنيك توجه داشته باشند، فقط از آن لذت مي بردند.” همين روز ها بود كه براي چند نمايشنامه و تاتر موسيقي نوشت و عضو چند گروه راك محلي شد اما اولين فعاليت جدي اش در موسيقي بر مي گردد به سال ۱۹۹۵ كه مصادف بود با انتشار اولين آلبومش به نام “والس ِ هيولاها”.”تيرسن” در اين آلبوم بيشتر قطعاتي را كه از قبل براي نمايشنامه ها و تاتر ها نوشته بود استفاده كرد.وي كار دوم خود را سال بعد ارائه داد و اسمش را گذاشت:”جاده ي آبشارها”. اما هر دوي اين آلبوم ها خيلي مورد توجه منتقدان قرار نگرفتند تا اين اينكه آلبوم” فانوس دريايي” را در سال ۱۹۹۸ منتشر كرد و شهرت خوبي هم برايش به همراه داشت.قطعه ي “تك فام” اين آلبوم ساخته ي “دومينيك اِي” بود و با اقبال خوبي روبرو شد و شبكه هاي راديويي آن را مرتبا پخش كردند.آلبوم بعدي او به نام “همه چيز آرام است” در ۲۳ مارس ۱۹۹۹ منتشر شد كه ريتم نسبتا متفاوتي داشت و بيشتر “راك ان رُل” بود. “يان تيرسن” تا سال ۲۰۰۱ و قبل از موفقيت موسيقي فيلم”املي پولن” ، در فرانسه به خوبي شاخته شده بود.او اتفاقا تا آن زمان براي چند فيلم هم موسيقي ساخته بود.”اريك زونكا” قطعاتي از آلبوم ِ “جاده ي آبشارها” را براي شروع فيلم ” زندگي رؤيايي ِ فرشتگان” كه برنده ي جشنواره ي كن هم شد، استفاده كرد. موسيقي فيلم “آليس و مارتين” ساخته ي “آندره تشينه” و آهنگ فيلمي از “كريستين كرير” نيز از آثار “تيرسن” ِ جوان است، اما تنها پس از فيلم “سرنوشت شگفت انگيز املي پولن” بود كه آوازه ي جهاني پيدا كرد و براي برگزاري كنسرت به كشورهاي متعددي رفت.”يان تيرسن” داشت بر روي آلبوم پنجم خود به نام “مفقود” كار مي كرد كه “ژان پير ژونه” به او تلفن كرد و به او پيشنهاد همكاري داد.”يان تيرسن” وقت كمي داشت اما توانست با انتخاب قطعاتي از آلبوم هاي قبلي و آلبوم در دست كارش و نوشتن چند قطعه ي جديد ، اثر خوبي به جاي بگذارد.او براي آلبوم “مفقود” كه بيشتر اكسپرسينونيستي بود، از هنرمنداني چون “دومينيك اِي” دعوت به همكاري كرد واز اركستر سمفونيك وين نيز استفاده نمود.:يان تيرسن” بعد از فيلم “املي” در سال ۲۰۰۳ براي فيلم” بدرود لنين!” ساخته ي كارگردان آلماني “ولفگانگ بكر” موسيقي ساخت و جديد ترين آلبومش را دو سال بعد در سال ۲۰۰۵ منتشر كرد و آن را “بازيافته گان” ناميد.او در اين آلبوم از صداي خوانندگاني چون “ليزا فريسر”،”جين بيركين” و “دومينيك اِي” استفاده كرده است و با انتخاب نام “بازيافته گان” گويي آن چه را كه در آلبوم پيشين خود گم كرده بود،باز يافته است.”تيرسن” هم اكنون در پاريس زندگي مي كند و ترجيح مي دهد براي خودش كار كند و زياد درگير موسيقي فيلم نشود.او در اين رابطه مي گويد:”من زياد به اين كار مايل نيستم.مي خواهم آزاد باشم و از قبل مشخص نباشد كه چه كاري را قرار است انجام بدهم. كارگردان از اين كار خوشش نمي آيد و من هم دوست ندارم كه كسي برايم خط و مشي تعيين كند”. “تيرسن” معتقد است كه همه مي توانند موسيقي بسازند، او مي گويد:”هر كسي مي تواند با توجه به امكاناتش كاري بكند.به ديگران گوش ندهيد و تلاشتان را بكنيد.با كمك نرم افزارهاي موسيقي آلبومي درست كنيد. وسائل تكنيكي و نرم افزارهاي آنچناني آن قدر ها هم اهميت ندارند.امروزه با كامپیوتر همه چيز در دسترس است و هيچ مرزي نيست، همه ي مردم مي توانند موسيقي بسازند، عجله كنيد.”

موسيقي “يان تيرسن” برگفته از تِم هاي فولكلور و موسيقي ملي فرانسه است.علاقه ي خاص او به آكاردئون و سازهاي محلي به آهنگ هايش روح و حس ِ فرانسوي مي دهد و آدمي را ياد موسيقي هاي خياباني و كافه هاي فرانسه مي اندازد.سادگي موسيقي اش فريبنده است، چرا كه بر خلاف ساختار ساده ي آهنگ و سادگي گوش فرا دادن به آن، پيچيدگي اي در احساس آن نهفته است.”تيرسن” را از اين جهت با آهنگ ساز مينيماليست ِ معروف فيلم “پيانو” يعني “مايكل نيمن” مقايسه مي كنند، تا جايي كه به او لقب “مايكل نيمن فرانسوي” داده اند.او خود در اين رابطه مي گويد:” از كارهاي اوليه ي “مايكل نيمن” خوشم مي آيد، او با يك انرژي ديگري به سراغ موسيقي كلاسيك رفته و موسيقي اش بيشتر به راك نزديك است ، اما به هر حال فكر نمي كنم كه موسيقي ما آن قدر ها هم به هم نزديك باشد.” بيشتر قطعات “تيرسن” كوتاه و ساده اند، او خود مي گويد:”قطعات من كوتاه اند چون دوست ندارم تِم هايم را توسعه بدهم.وقتي يك ملودي به ذهنم مي رسد ، دلم مي خواهد همانطور دست نخورده بماند، براي همين يا آن را تكرار مي كنم يا به همان مقدار كه هست نگهش مي دارم و اگر غير از اين باشد هماني مي شود كه مي گويند:موسيقي براي موسيقي.ايده اي داري و آن را به ماكزيمم مقدار ممكن طول و بسطش مي دهي ، ممكن است اين روش هم جواب بدهد اما من اهلش نيستم.براي من ملودي مثل يك جمله ي ساده ا ست يا حتا يك كلمه و من نمي دانم چه طور بايد يك كلمه را تشريح كرد.براي همين ترجيح مي دهم همانطور بماند و دستش نزنم”.



”والس املي پولن” كه تِم اصلي فيلم را تشكيل مي دهد، به سه فرم نوشته شده است. ويژگي فرم اول آن اجراي پر رنگ آكاردئون است كه بيشتر از ديگر قطعات به گوش مي رسد و به فيلم حسي فرانسوي مي دهد.قطعات” هيچ وقت آن جا نرفته ام”،”عصر ِ جشن”،” نه به اين سادگي” از آلبوم “جاده ي آبشارها” انتخاب شده اند و قطعه ي اصلي آلبوم “والس هيولاها” هم با همين نام در فيلم به كار رفته است.”روزهاي غمناك” از قطعاتي است كه چندين ساز مختلف آن را اجرا كرده اند، و آهنگ هاي مختلفي هم از آلبوم “فانوس دريايي” و “مفقود” انتخاب شده. تنها قطعه ي موسيقي فيلم “املي” كه “تيرسن” آن را نساخته ، آهنگي است رمانتيك مربوط به سال ۱۹۳۱ به نام “گناهكار” كه اغلب در آن رستوراني پخش مي شود كه “املي پولن” در آن جا كار مي كند. پيانو، كاريون، بانجو، ماندولين، گيتار، هارپسيكورد، ويبرافون، آكاردئون، گيتار باس و ملوديكا از سازهايي است كه او براي موسيقي اين فيلم استفاده كرده.موسيقي فيلم “سرنوشت شگفت انگيز املي پولن” بيشتر يك موسيقي فرانسوي است چرا كه براي ساخت آن از ملودي هاي محلي و ملي فرانسه استفاده شده است وبعضي از سازهايي كه براي اجراي آن به كار رفته، فرانسوي اند. موسيقي اين فيلم حسي دارد ميان بي خيالي و حس ماليخوليايي.حس بي خيالي و بي تفاوتي ِ موسيقي فيلم، حزني در بر دارد كه آدم را ياد دنياي تنهاي انسان هاي زمان امروز مي اندازد، انسان هايي كه ساعت هاي بيشماري را تنها به سينما مي روند، تنها قدم مي زند، و تنها در گوشه ي كافه اي در محله ي “مون مارت” پاريس مشغول نوشيدن يك ليوان قهوه اند و اين جمله ي معروف فرانسوي را به ذهن مي آورد كه “آري، زندگي همين است!”.



پانوشت:
۱- روزنامه شرق، شماره ۷۴۰مورخ ۲/۲/۱۳۸۵، صفحه ۱۴، درباره زبيگنيف پرايزنر / مردي كه با هاليوود “نه” مي گويد،ترجمه:سعيد كمالي دهقان

[تووت فرنگی]

دانلود آهنگ ِ متن ِ امیلی