راهنمايي و مشاوره شغلي و حرفه اي

[دبستان]

جهت گیری کار و کارهای توصیه شده در اسلام:
اسلام در صدد الهی شمردن کار است؛ به این معنا که در اسلام هدف از کار تنها رسیدن به رفاه مادی نیست، بلکه یک مسلمان، با کار و عملکرد خود نه تنها می تواند به سعادت دنیوی برسد، سعادت آخرت را هم می تواند به دست آورد. همان گونه که خدا از بی کاری نفرت دارد، مؤمن باید از کار لغو و بیهوده متنفّر باشد تا در جهت اخلاق الهی حرکت کرده باشد.
در آیه شریفه 37 سوره نور فرموده است:
رجال لا تلهیهم...؛ پاک مردانی که کسب و تجارت هیچ آن ها را از یاد خدا غافل نگرداند.
در تفسیر این آیه ی شریفه نوشته اند:
آنان آهن گران و مهره فروشان بودند که هر گاه چکش و مهره سوراخ کن را بلد می کردند و در همین هنگام صدای اذان را می شنیدند، مهره سوراخ کن را از مهره بیرون نبرده و چکش را نزده، به سویی می انداختند و نماز را بپا می داشتند.42
از امام علی علیه السلام نقل شده است که فرمود:
به درستی اگر برای دنیا کار کنی. زیان کرده ای.43
بنابراین، اگر چه کار موجب استقلال و افزایش عزت نفس، احساس اعتبار اجتماعی و کاهش مفاسد اخلاقی و اجتماعی و... می شود، امّا کاری که با جهت گیری الهی توأم باشد علاوه بر موارد فوق بر غنای درونی می افزاید و اسباب تعالی هر چه بیش تر او را فراهم می کند.44
در اسلام شغل و حرفه ای که مورد نیاز جامعه باشد و کسی متصدی آن نشود، اسلام یادگیری و انجام آن را به عنوان واجب کفایی بر همه مسلمانان تعیین می کند.45 کار در اسلام باید سودمند، صالح و به خیر فرد و اجتماع باشد، و کارهایی که به زیان فرد و اجتماع است و به جسم و جان آسیب می رساند، و یا به عفت و اخلاق عمومی لطمه می زند، در اسلام ناپسند و ممنوع است. بدین سبب اسلام لازم می داند مسلمانان پیش از شروع به کار، کسب های حلال و حرام را بشناسند و دستورات دینی خود را در مورد تجارت و معاملات بیاموزند تا بعدها دچار کج روی و انحراف در کسب نشوند.46
قرآن کریم می فرماید:
ای مردم با ایمان! شراب، قمار، گذاشتن چیزی برای پرستیدن و فال گیری همه این ها حرام است و پلید و از اعمال شیطان است، آنها را ترک کنید. امید است که رستگار شوید، شیطان می خواهد به وسیله ی شراب و قمار، دشمنی و عداوت بین شما ایجاد کند آیا (با توجه به این مخاطرات) دست از این دو خواهید کشید؟47
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
بهترین کارها کسب حلال است.48
و در جایی دیگر می فرماید:
خوش بخت کسی است که کسبش خوب و منزّه از پلیدی و ناپاکی باشد.49
بهترین کسب ها و شغلها، کارهای یدی و محصول دست رنج می باشد و کسی که از دست رنج مشروع خود زندگی می کند در قیامت با پیامبران محشور است و مانند آنان مأجور خواهد بود.50
و از آن جا که پایه ی زندگی انسانها روی کارهای تولیدی از جمله فرآورده های کشاورزی است و تقلب در کشاورزی کم تر است و یا به عبارتی ممکن نیست؛ زیرا اساس آن بر عوامل طبیعی است و عواید آن صرفاً نتیجه ی زحمات صادقانه ی انسان هاست. به همین دلیل در امور کشاورزی، نیز تشویق ها و توصیه های فراوان از طرف مکتب اسلام شده است.51
امام صادق علیه السلام می فرماید:
گنج های الهی در زمین نهفته است و هیچ کاری نزد خداوند محبوب تر از زراعت نیست.
تمام پیامبران خدا کشاورز بودند، جز ادریس که کارش دوزندگی بود.52
والدین باید به جوانان تفهیم نمایند تا آنان مشاغلی انتخاب کنند که از حمایت قانونی برخوردار شوند و بازدهی معقولی داشته باشند و در درازمدت در جامعه تنش اقتصادی و روانی ایجاد نکند و در راستای تأمین نیازهای اساسی جامعه قرار داشته باشد.
راهنمایی والدین در زمینه ی انتخاب شغل فرزندان:
تأمین زندگی مادی، از خواسته های جوانان است. هاویگهرست در زمینه استقلال مالی جوانان می گوید:
ضرورت دارد که جوانان از استقلال اقتصادی خود اطمینان حاصل کنند و برای انتخاب و احراز شغل آماده گردند.53
جوان در مرحله بلوغ ذاتاً علاقه مند است که در زندگی فردی، استقلال کسبی داشته باشد و بتواند بی آنکه از سوی خانواده حمایت شود زندگی کند. جوان اعتقاد دارد در این مرحله کار برای او نوعی کرامت و بزرگواری ایجاد می کند که در مرحله ی پیش از بلوغ از آن محروم بوده است.
تمام محققان معتقدند که جوان نیاز به کار مناسبی دارد و اگر نداشته باشد مساعد پذیرش انحرافات می شود. بارت می گوید:
احتیاج به خوراک، لباس و مسکن نیست که جوانان را به انحراف می کشاند، بلکه احساس بی کاری و شکست خوردگی است که شخصیت و اراده ی فرد را متزلزل ساخته و او را به انواع خطاها سوق می دهد. چنین جوانانی نومید، بی اراده و بی هدف هستند و روح خوش بینی و آرزومندی که مشوق انسان به سوی پیشرفت است در آنها کشته شده و نابود می گردد.54
پیشوای عالی قدر اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله پدران را موظف نموده است که نه تنها خودشان باید دارای شغلی باشند، بلکه فرزندان خویش را در انتخاب شغل، حمایت و یاری نمایند و آنان را به کار خوب و شایسته ای بگمارند و این وظیفه ی مقدس را در ردیف حقوق فرزندان به حساب آورده است. اشتراک مساعی در انتخاب شغل و فرزندان از شرایط سازگاری و حسن تفاهم در محیط خانواده است.
حضرت موسی بن جعفر علیه السلام نیز می فرماید:
مردی شرفیاب محضر رسول اکرم صلی الله علیه و آله شد، عرض کرد: فرزندم چه حقی بر من دارد؟ فرمود: «نام نیک برایش انتخاب بکن سپس به درستی و خوبی تربیتش نما و سرانجام او را به کار خوبی بگمار».55
مسئولیت پدران در انتخاب شغل فرزندان از مسائل مهم تربیتی است و پدران محترم هرگز نباید از آن غافل بمانند.
با توجه به اهمیّت و اثرات شغل در زندگی افراد که در بخش های پیشین به طور کامل اشاره شد، لازم است نکاتی چند درباره ی راهنمایی والدین در زمینه انتخاب شغل فرزندان بیان شود که مختصراً به آن می پردازیم:
* در راهنمایی جوانان برای برگزیدن شغل مطلوب باید استعداد و خصوصیات فردی آن ها و خصوصیات شغل مورد نظرشان و نیز امکانات جامعه را در نظر گرفت. از آن جا که مردم از نظر ساختمان طبیعی و صفات موروثی با یک دیگر یکسان نیستند و همانطور که از لحاظ قیافه و شکل و سایر صفات ظاهری با هم فرق دارند از نظر استعدادهای معنوی و قابلیت های روحی نیز با یکدیگر متفاوتند. بنابراین، شغل مناسب و شایسته برای هر فرد، شغلی است که با ساختمان طبیعی او، هماهنگ و متناسب باشد.56
رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید:
همه کار و کوشش نمایید، ولی آگاه باشید که افراد، کاری را به آسانی انجام می دهند که برای آن آفریده شده اند.57
ابوعلی سینا هم با اعتقاد به تفاوت های فردی و رعایت آن در انتخاب شغل چنین می گوید:
مربی کودک باید بداند که این گونه نیست که هر حرفه ای را کودک بخواهد برگزیند برایش امکان پذیر باشد و از آن برآید، بلکه باید حرفه ای را برگزیند که با طبیعت او مناسبت داشته باشد.58
خواجه نصیرالدین طوسی هم در این زمینه می گوید:
و اولی آن بود که در طبیعت کودک نظر کنند و از احوال او به طریق فراست و کیاست اعتبار گیرند تا اهلیت و استعداد چه صناعت و علم در او مفطور است، و او را به اکتساب آن مشغول گردانند... و هر که صناعتی را مستعد بود او را بدان متوجه گردانند، چه زودتر ثمره ی آن بیابند و به هنری متجلّی شود والاّ تضییع روزگار و تعطیل عمر او کرده باشند.59
* کار باید با آرزوها و تمایلات جوان هماهنگی داشته باشد. جایز نیست او را وادار به کار به خصوصی بکنیم، در حالی که توجه و تمایل به کار دیگری دارد و ضمناً درست نیست که مانع انتخاب او- که روی ذوق و علاقه صورت می گیرد شویم.
شرط تناسب کار به درجه ای اهمیّت دارد که حتی در وضع مزاجی و استقرار نفسانیّات نیز مؤثر است. وقتی جوان از کارش رضایت داشت، شور و شعفی پیدا می کند که او را در کار پیش رو و بصیر می سازد و نمی گذارد وقتش بیهوده هدر رود.
* کار باید متناسب با قدرت جسمی جوان باشد؛ یعنی، قوای جسمی او قادر به تحمل آن کار باشد و نباید اجازه داد که کارهای شاقّ در مراحل نمو جسمی به جوانان محول گردد.
* جوان باید دست مزد مناسب داشته باشد؛ زیرا مقصود او از کار، زندگی راحت و رفاه نسبی است و وقتی جوان ببیند که با کارش نمی تواند ضروریات و نیازمندی های خود را تأمین کند، دیگر رغبت و علاقه ای به کار نخواهد داشت. 60
والدین گرامی باید توجه داشته باشند که یکی از آفت های فرهنگ کار ، عدم تناسب کار با وضعیت جسمی ، روانی و تخصصی افراد است و وقتی این تناسب وجود نداشته باشد و تنها بخواهند آن را به خاطر درآمد انجام دهند، نه تنها اثر تربیتی ندارد، بلکه حتی فاسد کننده ی روح، اخلاق و وجدان هم هست و کیفیت کار را پایین می آورد و هنگامی که این روند ادامه یابد، فرهنگ کار یا وجدان کاری لطمه خواهد دید و بر عکس به کارگیری نیروها و افراد در جایگاه واقعی شان به افراد اعتماد به نفس ، رضایت شغلی ، ابتکار و خلاقیت ، کاهش تنش و اصطکاک در محیط کار، روحیه ی کنجکاوی، به عمل درآوردن دانسته ها و اطلاعات و سرعت در انجام امور می دهد .
هیلی در تحقیقات که بعمل آورده نشان می دهد که یکی از عوامل انجرافی سلوکی جوانان، کار نامناسب است . این محقق ، میزان حساسیت دو جوان را ، که یکی شغل مناسب داشته و دیگری شغل نامناسب ، مورد آزمایش قرار داده و به این نتیجه رسیده است که صاحب شغل مناسب، سریع الانتقال ، دقیق ، وامیدوار است و از موانع و مشکلات هراسی ندارد، ولی دارنده ی شغل نامناسب، دارای اراده ی ضعیف و مستعد انحراف است. 61
* بسیاری از خانواده ها فرزندان را به سوی مشاغلی هدایت می کنند که با استعداد و توانایی آنان در تناقض است و والدین تنها به دلیل این که خود نتوانسته اند شغل مورد نظر را به دست آورند، آرزوهای سرکوب شده و ناکامی های خویش را می خواهند از طریق فرزندان خود برآورده نمایند، به همین دلیل، به مسئولان امر پیشنهاد می گردد از طریق آموزش والدین در مدارس و رسانه های گروهی آگاهی های لازم را به والدین بدهند تا تنش ها و اختلافات والدین با نوجوانان در این زمینه به حداقل برسد و والدین نیز از تمایلات و آرزوهای سرکوب شده خویش آگاهی یابند.
با توجه به این که اغلب اوقات علت عدم گزینش شغل مناسب در جوانان عدم آگاهی آنان در زمینه ی مشاغل و امکانات شغلی مناسب در جامعه است، بنابراین، اولیای مدارس، رسانه های گروهی و والدین گرامی باید اطلاعات شغلی مناسب را از طریق مختلف (بازدید، کنفرانس، نشریه و...) در اختیار جوانان قرار دهند تا آنان بتوانند با بصیرت کامل در انتخاب حرفه ای مناسب تصمیم گیری نمایند.
امام صادق علیه السلام می فرماید:
کسی که از مقتضیات زمان خود آگاه است مورد هجوم اشتباهات واقع نمی شود. 62
در یک نظر سنجی که از نوجوانان درباره چگونگی آشنا شدن با شغل دل خواهشان به عمل آمده است حدود 3/33% از طریق مدرسه و کتابهای درسی با شغل مطلوبشان آشنا شده اند و پس از این خانواده اقوام و آشنایان بیشترین تأثیر را داشته اند به گونه ای که حدود 4/30% افراد از این طریق به شغل آینده شان علاقه مند شده اند. این بررسی نشان داد که وسایل ارتباط جمعی مثل رادیو، تلویزیون و مطبوعات تأثیر بسیار اندکی در ترغیب بچه ها به مشاغل مختلف داشته است و بر مبنای این نظر سنجی تنها 1/9% این نوجوانان از طریق وسایل ارتباط جمعی، با مشاغل مورد علاقه خود آشنا شده اند. 63
والدین باید با تفهیم فرهنگ اسلامی کار برای نوجوانان و جوانان آنها را طوری پرورش دهند که وجوان کاری و انضباط اجتماعی در آنها ایجاد و کارها را دقیق، صحیح و متقن انجام دهند واز سستی و تنبلی و سهل انگاری در تمامی کارها بپرهیزند و بدانند که ثمره کار و تلاش آنها به خود و جامعه شان برمی گردد و تأثیر به سزایی در تغییر سرنوشت خودشان و جامعه دارد.
امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرماید:
از افراط در کار و تلاش بیش از حد بپرهیز و هم چنین از سستی و مسامحه کاری اجتناب نما که این هر دو کلید تمام بدی ها و بدبختی هاست؛ زیرا افراد مسامحه کار انجام وظیفه نمی کنند و حق کار را آن گونه که باید ادا نمی نمایند وافراد زیاده رو در مرز حق توقف نمی نمایند و از حدود مصلحت تجاوز می کنند.64
پی نوشت ها:
1. . عبدالله شفيع آبادي، راهنمايي تحصيلي و شغلي، ص22و24.
2. . نجم(53) آيه 39.
3. . سفينة البحار، ص 732.
4. . دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، فلسفه تعليم و تربيت، ج1، ص281.
5. . عبدالله شفيع آبادي راهنماي تحصيلي و شغلي، ص19.
6. . علامه طباطبائي، خلاصه تعاليم اسلام، ص188.
7. . سيد مهدي حسيني، مشاوره و راهنمايي در تعليم و تربيت اسلامي، ص126-127.
8. . عبدالله شفيع آبادي، راهنمايي تحصيلي و شغلي، ص1.
9. . مؤسسه در راه حق، برخي مسائل زندگي ساز اسلامي، ص231.
10. ميزان الحكمه،ح3650.
11. . مرتضي منطقی، روانشناسي تربيتي، ص431.
12. . مرتضي مطهري، تعليم و تربيت در اسلام، ص269.
13. . عبدالله شفيع آبادي، راهنمايي تحصيلي و شغلي، ص6.
14. . مرتضي مطهري، تعليم و تربيت در اسلام، ص267-269.
15. . همو، حكمتها و اندرزها، ص200.
16. . همو، تعليم و تربیت در اسلام، ص261-262 و269.
17. . همو، حكمتها و اندرزها، ص201.
18. . شوري(42) آيه27.
19. . تفسير نمونه ، ج11، ص57.
20. . مرتضي مطهري، حكمتها و اندرزها، ص200.
21. . سيد احمد احمدي، روان شناسي نوجوانان و جوانان، ص93.
22. . مستدرك الوسائل، ج2، ص424.
23. . وسائل الشيعه، ج12، ص3.
24. . مستدرك الوسائل، ج2، ص501.
25. . وافي، ج3، جزء 10، ص8.
26. . مرتضي مطهري، تعليم و تربيت در اسلام، ص270-271.
27. . مرتضي منطقي، روانشناسي تربيتي، ص416-417.
28. . سيد احمد احمدي، روانشناسي جوانان و نوجوانان، ص94.
29. . عبدالله شفيع آبادي، راهنمايي تحصيلي و شغلي، ص5.
30. . همشهري، 30/11/1372.
31. . سيد جواد مصطفوي، انسانيت از ديدگاه اسلام، ص249-250.
32. . عبدالله شفیع آبادی، راهنمایی تحصیلی و شغلی، ص7.
33. . مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص270-271.
34. . عبدالله شفیع آبادی، راهنمایی تحصیلی و شغلی، ص4-5.
35. . مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص270-271.
36. . همشهری، 30/11/1372.
37. . بحارالانوار، چاپ بیروت، ج73، ص180.
38. . سید جواد مصطفوی، انسانیت از دیدگاه اسلام، ص274-275.
39. . محجة البیضاء، ج3، ص147.
40. . مرتضی مطهری، حکمتها و اندرزها، ص201.
41. . وسائل الشیعه، ج12، ص23؛ اصول کافی، ج5، ص76.
42. . ابوالحسین ورام بن ابی فراس، مجموعه ورام، ج1، ص97-98.
43. . عبدالواحد بن محمد آمدی تمیمی، غررالحکم، ج3، ص58.
44. . مرتضی منطقی، روانشناسی تربیتی، ص430.
45. . سید جواد مصطفوی، انسانیت از دیدگاه اسلام، ص302-303.
46. . مؤسسه در راه حق، برخی مسائل زندگی ساز اسلامی، ص177-178.
47. . مائده(5) آیه های 90-91.
48. . نهج الفصاحه، ص74.
49. . بحارالانوار، ج23، ص6.
50. . ناصر مکارم شیرازی، یکصد و پنجاه درس زندگی، ص131.
51. . وسائل الشیعه، ج4، ص103.
52. . سید احمد احمدی، روان شناسی نوجوانان و جوانان، ص87.
53. . محمد جواد رضوی، انحراف جوانان، ص261.
54. . محمد تقی فلسفی، بزرگسال و جوان از نظر افکار و تمایلات، ص289و291.
55. . وسائل الشیعه ، ج 5 ، کتاب نکاح ، ص 293.
56. . محمد تقی فلسفی، بزرگسال و جوان از نظر افکار و تمایلات، ص293-294.
57. . سفینة البحار، ماده «یسر»، ص732.
58. . دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، فلسفه تعلیم و تربیت، ص279.
59. . خواجه نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری، ص227-228.
60. . محمد جواد رضوی، انحراف جوانان، ص263-264.
61. . همان ، ص 265.
62. . تحف العقول، ص356.
63. . همشهری، 3/10/1373.
64. . وسائل الشیعه، ج4، کتاب تجارت، ص134
منبع : مشاوره و راهنمایی از دیدگاه اسلام – محمدرضا مطهری، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، 1379 ، صص95-119