تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی

[م.محسن]

ادبیات ایران به ویژه شعر فارسی، علاوه بر ویژگی روایی بودنش، همواره وسیله ای برای ابراز مفاهیم و مضامین مختلف از جمله مفاهیم حکمی، عرفانی، مدحی، ستایش و توصیف بوده است. در عین حال در معماری بناهای ایرانی، کوچکترین اجزاء تشکیل دهنده، دارای مفاهیم و معانی خاصی است که ارتباط آن را با جامعه روزگار خود پیوند مي دهد. قرارگیری اشعار به عنوان کتیبه، متناسب با فضا و مکان خاص، به خوبی و با زبانی روان و سلیس، مفاهیم و اندیشه های هنرمند و معمار را به بیننده منتقل می نماید. این ویژگی بارز را می توان به وضوح در کتیبه های به کار رفته در معماری دوران تیموری و صفوی، سد ه های پانزدهم- هفدهم/نهم- یازدهم مشاهده نمود. با دقت در مضامین این کتیبه ها به خوبی در می یابیم که نوع به کارگیری مضامین مختلف از جمله حکمت و عرفان، مدح و ثنا و توصیف بنا از جهت نام بانی، معمار و تاریخ ساخت؛ هم راستا با نوع نگرش اندیشه ها و باورها در جامعه همان روز بوده است.
معماري اسلامي ايران به رابطه تزيينات با بنا ارج مي نهد، اين نقوش حاوی مضامین مذهبی، عرفانی و استعارات و پيام هايي هستند که کشف رموز آن ها انسان را به دنياي جديدي از مفاهیم و معنویات رهنمون می سازد. به خصوص کتیبه های زیبایی که با دربرداشتن مطالبی نغز و پرمعنی، هر فرد مومنی را به تفکر وا می دارد. از آنجایی که ادبیات در شکل گیری هنر اسلامی ایران نقش اصلی و عمده ای داشته است، با نگاهی بر جایگاه ادبیات به خصوص اشعار زیبای فارسی، در تزیینات کتیبه ای معماری اسلامی می توان به ویژگی های فرهنگی دوران تاریخی پی برد. كاربرد شعر به عنوان كتيبه در معماری ايران اسلامي، از دوره ي تيموري به بعد رايج شد و در دوره ي صفوي نمونه هاي شاخصی از کاربرد آن را مي توان مشاهده نمود.
در معماری اسلامی، جايگاه مشخصي به عنوان مکان مناسب استقرار کتيبه ها، در نظر گرفته مي شود. با اين حال ممکن است که کل فضا با کلمات تز يين گردد. استفاده از عنصر تز ييني كتيبهبا مضامين مختلف و انتخاب عباراتي كه ذهن انسان را به تقوا، ايمان و پرهيزگاري سوق مي دهد،همواره رايج بوده است.
درتزیین معماری اسلامی، پس از نگاهی گذرا بر شاخصه های معماری و تزیینی دوران تیموری و صفوی و آشنایی با شعر و ادبیات این دوران و تأثیرات آن بر جامعه آن روزگار، مقاله به معرفی برخی از بناهای دوران مذکور که دارای کتیبه های شعر فارسی هستند می پردازد. با بررسي کتیبه های حاوی اشعار زیبای فارسی، شاهد يك حركت فرهنگي، هنري و هويت ايراني اسلامي هستیم كه با تمام بي آلايشي ها و صداقت هاي بنيادين، از پس پرده سده ها نمودار شده و در وراي این تز يينات، معناي عشق به زيبايي هويداست. طرحهاي تزييني و مضامین عرفانی ای که چيزي فراتر از زيبايي سازي، ولي در عين حال نمايشي دارند، از طريق مضامین و نمادهاي سنتي و تصويري در آثارهنرمند ايراني بر جای مانده است.




مطالب بر گرفته از مقاله "تعامل معماری و شعر فارسی در بناهای عصر تیموری و صفوی"

ادامه دارد