دایرة المعارف گیاهان دارویی و معطر کوهستان

[*FATIMA*]

بارهنگ آبی شانه ای

گیاهی پایا ، آبزی ، غوطه ور در آب و بسیار طویل است . ساقه بارهنگ آبی شانه ای بسیار متعدد ، نازک بلند ، تقریباً استوانه ای نازک و نخی و بسیار منشعب است . برگ های آن واقع در دو ردیف موازی ، متعدد ، کم و بیش باریک و خطی ، در دو انتها باریک شده ، و تیز و در لبه ها ضخیم هستند . گل ها کوچک و ریز ، سبز رنگ ، منظم ، مجتمع در سنبله های گلدار ، دارای 4 پرچم با میله ای کوتاه می باشند . موسم گلدهی در ماه های تیر و مرداد است .

موارد استفاده : از این گیاه جهت درمان ناراحتی کبد استفاده شده و جوشانده آن تب های ناشی از ناراحتی کبد را درمان می نماید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

بالنگ

گیاهی است علفی یکساله یا دو ساله به ارتفاع 40 - 70 سانتیمتر ، گل ها به رنگ کرم مایل به زرد مجنمع ، برگ ها متناوب ، میوه آن از نظر گیاه شناسی نوعی خورجین حاوی دانه های ریز و شبیه دانه تسبیح و به دانه ها به رنگ سیاه است . این گیاه غالباً به حالت خودرو در باغات و مزارع و دامنه کوهپایه ها می روید .

قسمت مورد استفاده : بالنگ در طب سنتی به عنوان تب بر ، ضد سرفه ، خلط آور ، آرام بخش ، همچنین برای درمان گلو درد ، سینه درد ، و سرماخوردگی مؤثر است .


مقدار مصرف : روزانه 4 - 2 گرم دانه بالنگ را در آب جوش مخلوط با شکر یا نبات 3 بار در روز توصیه می شود .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

برنجاسف

این گیاه علفی روی پشته ها ، در حاشیه جاده ها و در زمین های بایر می روید .

ساقه اش قهوه ای مایل به سرخ ونئی است و معمولاً تا 1 متر ارتفاع می گیرد . برگ های کاملاً جدا از همش در سطح بالایی به رنگ بز تیره و در سطح زیر متمایل به سفیدی است . گل هایش زرد مایل به سبز و لوله ای اند و به شکل کلاپرک کوچک پرزداری در نوک ساقه ها جمع می شوند . گل آوری در اوایل تابستان تا اوایل پاییز صورت می گیرد .

قسمت های مورد استفاده : سرشاخه های گلدار و گلها

تاریخچه : یونانیان در اسطوره های خود ، نام آرتمیس را که الهه حامی زنان و حافظ سلامتی آنها بوده به دسته برنجاسف ها ( برنجاسف ، درمنه ، بومادران ) بدلیل درمان ناراحتی های قاعدگی داده اند

ترکیب : روغن ، صمغ ، موم ، لعاب ، قند ، اینولین

خواص : آرام بخش ، تب بر ، ضد تشنج ، محرک ، مقوی معده

موارد مصرف : تب ، اختلالات عصبی ، رماتیسم ، تقرس ، اختلالات قاعدگی ، دافع کرم

طریقه مصرف :
استعمال داخلی =
مرحم : 20 گرم گل و برگ برنجاسف را در یک لیتر آب جوش بریزید . برای تقویت اشتها و دستگاه هاضمه و تسکین تب ، پس از هر وعده غذا یک فنجان بنوشید .
استعمال خارجی =
استحمام : دو مشت برناسف خشک شده را در آب ولرم وان حمام بریزید برای درمان درد مفاصل ( آرتروز ) بسیار سودمند است
موارد مصرف زیبایی =
از برنجاسف همراه پنیرک سفید در لوسیونهای نرم کننده برای پوست دست استفاده می شود . 300 گرم برگ و گل برنجاسف را همراه با هم وزن آن گل و برگ پنیرک سفید یا خطمی به مدت 20 دقیقه در یک لیتر آب بجوشانید . می توانید از این جوشانده با فرو بردن دست در آن یا از طریق ماساژ طولانی و تدریجی استفاده کنید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

بنفشه

بنفشه گیاهی است علفی و یکساله که ریشه اصلیش پایدار است . مزرعه ها به فراوانی می روید . ساقه اش ، کم و بیش شاخ شاخ و گره دار است و بلندی آن به 10 تا 30 سانتیمتر می رسد . برگ هایش دندانه دار و بیضوی ( برگ های زیرین ) است و گوشواره های کاملاً مجزایی دارد . گلها ( 5 گلبرگ ، 5 کاسبرگ ، کاسبرگ زیری مهمیزدار و 5 پرچم ) زرد و سفید یا بنفشه اند . گل اوایل زمستا تا اواخر تابستان باز می شود .

قسمت های مورد استفاده : گل ها ، گیاه گلدار

ترکیب : تانن ، قند ، ساپونین ، لعاب ، ماده زرد ، روغن معطر

خواص : مقوی عمومی

موارد مصرف : ناراحتی های جلدی ، مسهل ، ادرار آور ، صاف کننده خون ، مقوی معده ، آرام بخش ، التیام بخش

تاریخچه : از قرن هفدهم تا به امروز ، نادرند کسانی که بنفشه را ، اگر نه به عنوان اکسیر همه دردها ، دست کم به عنوان یکی از مؤثرترین گیاهان در برابر بیماری های جلدی ( لک و پیس ، اگزما ، پسوریاسیس ) و به خصوص درمان اگزمای پوست سر به کار نبرده باشند . برخی آن را برای درمان عفونت های ریوی و رماتیسم عروقی تجویز کرده اند .

طرق مصرف :
استعمال داخلی =
دم کرده : 15 تا 20 گرم گل و برگ خشک شده را چند ساعتی در نیم لیتر آب بخوابانید و سپس بجوشانید . صاف کنید و شکر فراوان بزنید . به عنوان صاف کننده ی خون و نیز برای درمان لک و پیس و اگزمای پوست سر به مدت 2 تا 3 هفته صبح ها ناشتا یک فنجان بنوشید .
جوشانده : 30 گرم گیاه تازه یا 50 گرم گیاه خشک شده را به مدت 15 دقیقه در یک لیتر آب بجوشانید . به عنوان ادرار آور و مسهل به مقدار 3 فنجان در روز پس از غذا بنوشید
استعمال خارجی =
مرهم : مقداری گل و برگ تازه خرد شده را در شیر سرد خیسانده و به صورت مرهم روی زخم بگذارید تا التیام یابد یا روی پوست سر قرار دهید تا اگزمای پوست سر را درمان کند
موارد مصرف زیبایی =
30 گرم گیاه را به مدت تقریبی یک ربع ساعت در یک لیتر آب جوش بریزید . صاف کنید و بگذارید کمی بماند و سپس به صورت کمپرس ولرم روی پوست صورت قرار دهید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

بیدمشک

در فارسی به ان مشک فیک ، مشبد ، سوگوت و گل بیدک نیز می گویند . در کتب طبی سنتی با نام های گربه بید ، بهرامج ، شاه بید ، بید طبری ، خلاف بان ، وشع و خلاف بلخی آمده است .

بید مشک درختچه ای به ارتفاع حدود 8 متر است که بر روی چون آن برجستگی های نوک تیز دیده می شود . شاخه ها و شاخک های جوان بید مشک ، نازک ، صاف و پوشیده از پوست خاکستری مایل به آبی می باشند . برگ های این درختچه تخم مرغی - سر نیزه ای هستند که در دو پایه نر و ماده به دو شکل متفاوت دیده می شوند . در پایه های ماده ، تخم مرغی و پهن تر از پایه نر ، در سطح رویی سبز و در سطح پشتی ، مایل به آبی و در پایه های نر در سطح پشتی کرکدار و به رنگ سبز روشن می باشند . گل های آن بسیار ریز ، سبز رنگ و مجتمع در گل آذین دم گربه ای هستند . موسم گل دهی در ماه های بهمن و اسفند است .

قسمت های مورد استفاده : پوست ، سرشاخک های جوان ، گل آذین ، برگ ، ریشه

موارد استفاده : پوست تازه همه بیدها دارای سالیسین می باشد که عمل آسپرین را در بدن انسان انجام می دهد . از پوست این درخت به عنوان ارامش بخش و تب بر استفاده می شود . مالیدن عصاره آن موجب درمان ورم می گردد . شکوفه بیدمشک و بو کردن برگ های آن بادهای متراکم سر را معالجه می نماید . از جدا کردن سنبله های معطر آن و گرفتن عرق آنها ، عرق بیدمشک تهیه می شود که به عنوان تقویت کننده ، آرام بخش و ضد رطوبت به کار می رود و برای گرمازدگی مفید است .

ابوعلی سینا مصرف عرق بید مشک را برای امراض قلبی بسیار مفید می داند و جوشانده برگ ها ، پوست و ریشه آن را ( 10 گرم در 2 لیوان آب ) برای امراض ریوی و ضعف اعصاب مؤثر می داند . عرق بیدمشک ، مقوی دل ، دماغ و ملین است و برای تقویت نیروی جنسی در گرم مزاج ها اثر مفید دارد . اگر دم کرده برگ آن را غرغره کرده و یا از روغن شکوفه آن به پیشانی بمالند ، سردرد گرم را تسکین می دهد . مقدار خوراک آن 80 - 32 گرم است . از آنجا که سالیسین و اسید سالیسیک ، تب ، درد و التهاب را تسکین می دهد لذا پوست این درختچه نیز باید دارای همین خواص باشد . برای تهیه روغن شکوفه بیدمشک ، نیم کیلو روغن کنجد را با 120 گرم شکوفه بیدمشک مخلوط کرده و روی آتش خیلی ملایم قرار میدهند تا به تدریج آب آن بخار شده و فقط روغن باقی بماند

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

شاهی یا تریزک

گیاهی است علفی و یکساله از تیره بو و ارتفاع 20 - 30 سانتیمتر با ساقه ای راست و برگ هایی کوچک بیضوی و دندانه دار ، گلهایی به رنگ سفید و صورتی مجتمع و میوه ای بیضوی و بالدار به طول 5 - 6 میلیمتر

قسمت مورد استفاده : برگ و دانه

ترکیبات شیمیایی : اسانس های روغن فرار ، گلیکوزیدها ( گلوکوتروپئولین و تروپئولوزید ) ، انواع ویتامین و املاح معدنی

موارد استفاده : تره تیزک طبیعتی گرم و خشک دارد و از بین سبزی های خوراکی به عنوان چاشنی غذایی دارای جایگاه خاصی است . خواص درمانی آن عبارتند از : اشتها آور ، خلط آور ، قاعده آور ، مدر ، محرک ترشح شیر ، محرک تولید دافع سنگ اسپرم ، ضد اسکوربوت ( کمبود ویتامین C ) کلیه . تره تیزک به عنوان اثر بازکنندگی عروق کرونر در درمان آنژین صدری مؤثر است ، لعاب تخم تره تیزک خواص شبیه صمغ عربی و کتیرا دارد .

روش مصرف :
الف / دم کرده = 10 - 20 گرم برگ تره تیزک در یک لیتر آب جوش شیرین نموده ، روزانه 1 - 2 فنجان مصرف شود
ب/ شاهی تازه را کوبیده و شیره آن را با کمی شکر بعد از غذا مصرف می کنند
ج / نصف قاشق چای خوری پودر تخم شاهی با کمی شکر یا عسل روزانه سه بار مورد استفاده است

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

نعناع جنگلی

انواع نعناع در کل گیاهانی هستند که ارتفاعشان گاه به یک متر می رسد عموماً به صورت خودرو در چمنزارها و جنگل ها می روید . ساقه اش چهارگوش و مستقیم است و کم و بیش حالت خزنده ، به خود می گیرد و برگ هایش متقابل سبز تیره و دندانه دار است . گل هایش صورتی ، سفید یا ارغوانی است و به صورت سنبله جمع می شود . گل ها در تابستان تا اوایل پاییز باز می شوند .

قسمت های مورد استفاده : سرشاخه های گلدار و برگ ها

ترکیب : اسانس ، تانن ، مواد صمغی ، مواد پکتینی

خواص : مقوی معده ، ضد تشنج ، هضم کننده ، مسکن ، ضد عفونی کننده

موارد مصرف : سوء هاضمه ، برخی دردهای عصبی ، ضربدیدگی
مصرف دم کرده آن پس از غذا برای کمک به هضم ، درمان اسهال ، نفخ و درد معده مفید است . همچنین در حالت های افسردگی جسمی و روحی روی دستگاه عصبی اثر می گذارد . بنابراین در حالت های سرگیجه ، دلشوره و ناراحتی های عصبی تجویز شده است .
موارد مصرف زیبایی = جهت پوست های چرب پس از پاک کردن آرایش یه عنوان تونیک بکار می رود . بدین منظور ، 15 گرم گل و برگ نعناع را به مدت تقریبی 15 دقیقه در آب جوش دم نموده و پس از صاف کردن و سرد شدن روی پوست صورت بمالید

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

پیاز خوراکی

گیاهی است علفی ، یکساله یا دوساله از تیره سوسنیان ، ساقه آن راست با ارتفاع حدود یک متر ، گل ها به رنگ سفید مایل به زرد یا قرمز به شکل گل آذین سنبله ای در انتهای ساقه ، برگ ها به شکل لوله یا استوانه ، میوه آن کپسولی حاوی دانه های سیاه رنگ است

قسمت های مورد استفاده : ساقه زیرزمین یا پیاز

ترکیبات شیمیایی : مواد معدنی ، اسانس ، قند ، ترکیبات آلی ( ساکارز ، مالتوز ) ، ویتامین c گوگرد دار استرول ، ساپونین ، سولفیدهای آلی ، اسید سیتریک ، اسید گلیکولیک ، اینولین ، انسولین گیاهی گلوکوکینین ، فلاوونوئید و ترکیبات فنلی است .

موارد استفاده : از نظر طب سنتی ، پیاز گیاهی است گرم و خشک و غیر از مصارف خوراکی در موارد ناراحتی های مجاری تنفسی خصوصاً سرفه ، زکام و برونشیت و نیز در بیماری های دستگاه گوارش مانند یبوست و نفخ و درد شکم ، اثرات مفیدی دارد . پیاز همچنین به عنوان مدر ، دافع سنگ کلیه ، محرک قوه باه قاعده آور ، کاهش دهنده چربی ، فشار و اوره و قند خون و نیز در درمان میگرن ، سردرد و ورم غده پروستات به کار می رود . خاصیت اشک آوری پیاز ، به علت تبدیل سولفورهای مرکب موجود در آن به اشکال ساده تری است که این فرآیند تحت اثر آنزیم آلیناز انجام می گیرد و ماده ای به نام اکسید تیوپروپانول حاصل می شود . براساس برخی باورها ، مخلوط پیاز و عسل از سکسکه جلوگیری می کند و نیز مصارف پیاز رنده شده با سیب تازه به مقدار مساوی در درمان اسهال مؤثر است . در استعمال خارجی ، ضماد پیاز پخته به تنهایی یا همراه داروهای مناسب به عنوان ضد عفونی و جهت نرم کردن ورم های پوستی و نیز مخلوط با زرده تخم مرغ یا روغن حیوانی برای تسکین درد و خارش و ورم مقعد مؤثر است . خرده شده پیاز همراه کمی نمک برای التیام سوختگی های خفیف پوستی و گزش حشرات مؤثر است و نیز پنبه آغشته به اب پیاز برای تسکین دندان درد به کار می رود . جوشانده مخلوط پیاز و سماق ( از هر کدام 100 گرم ) روزانه یک استکان در شب ادراری کودکان مؤثر می باشد

طرق مصرف : پیاز که برای دردهای کلیوی و روده ای تجویز شده است ، همچنین به عنوان تجدید کننده قوا بسیار مؤثر است و رژیم پیاز در طی یک دوره افسردگی کاملاً سودمند است
استعمال داخلی =
جوشانده ----- حدود 200 گرم غده پیاز را در یک لیتر آب به مدت 10 دقیقه بجوشانید . یکی دو قاشق عسل به ان اضافه کنید . صبح و شب یک فنجان از این جوشانده ، همراه با غذا ، درمان خستگی و افسردگی است .
شربت ----- دو پیاز خام را در 300 گرم شکر و 300 گرم اب بگذارید . به عنوان تجدید کننده قوا ، یک قاشق از این شربت را صبح و شب بنوشید
استعمال خارجی =
مرهم ----- یک یا چند پیاز را در کاغذ روغنی پیچیده زیر خاکستر آتش بگذارید تا بپزد . پیاز پخته را روی زگیل یا موضع سرمازدگی یا ناخن درد قرار دهید
شست و شوی دهان ----- در صورت ابتلا به عفونت دهان ، با جوشانده فوق دهان را بشویید
بخور ----- گاهی که تماس مستقیم پیاز با زخم منع شده باشد ، به کمک بخور پیاز نتایج مطلوب به دست می آید
موارد مصرف زیبایی =
تأثیر مثبت پیاز روی پوست سر از دیرباز شناخته شده است . می توان با جوشاندن دو پیاز درشت پوست کنده به مدت 10 دقیقه در یک لیتر آب ، جوشانده ای فراهم کرد که پس از صاف کرده و سرد شده مقوی پوست سر است و از ریزش مو جلوگیری می کند

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

پیچ امین الدوله

این درختچه بالا رونده به 3 - 4 متر می رسد و به صورت خودرو در بیشه های آفتاب گیر و کم درخت و نیز پای پرچینها می روید . در باغچه ها نیز کاشته می شود . برگهایش کامل ، متقابل و بیضوی با دمبرگ کوتاه است و در انتهای ساقه بی پایه است . گلهایش سفید یا صورتی بوی نافذی دارد و در رأس ساقه جمع می شود . گل در آخر بهار و اوایل تابستان باز می شود .

قسمت های مورد استفاده : گل ها و برگ ها

نام لاتین تیره این گیاه ( برگ بز ) یادآور علاقه بز به برگ های آن است . پیچ امین الدوله که زمانی به خاطر خواص درمانی اش بسیار استفاده می شد امروزه بیشتر به خاطر عطر و حالت زینتی اش کاشه می شود . شربت گل پیچ امین الدوله زمانی در زمره داروهای کتب دارویی بود به خاطر خاصیت تقویت صدری به کار می رفت . به علاوه ، جوشانده پوست ساقه اش در عفونت های صفراوی و کبدی توصیه می شود . دم کرده برگ هایش برای از بین بردن سنگ مثانه تجویز می شد . در استعمال خارجی آن را به عنوان غرغره و لوسیون چشم و التیام عمومی به کار می بردند . میوه اش که زمانی به عنوان ادرار آور استفاده میشد ، سمی است .

ترکیب : اسانس معطر ، اینورتین ، ساکارز ، گلیکوزید

خواص : عرق آور ، ادرار آور ، شاداب کننده ، التیام بخش

موارد مصرف : سرفه ، زکام ، تنگی نفس ، میگرن

طرق مصرف : به علت آنکه مصرف پیچ امین الدوله به میزان بالا مسمومیت اور است ، استفاده از آن عملاً کنار گذاشته شده است و امروزه فقط به شکل و میزانی که در زیر خواهد آمد به کار می رود .

دم کرده = 10 گرم برگ پیچ امین الذدوله را در یک لیتر آب جوشانده دم کنید . برای درمان سرفه ، زکام ، تنگی نفس و میگرن ، سه فنجان در روز بنوشید

شربت = 40 گرم را در نیم لیتر آب بجوشانید . به همین مقدار شکر به آن اضافه کنید و بگذارید غلیظ شود و به حالت شربت درآید . روزانه سه قاشق مرباخوری بنوشید

استعمال خارجی

شست و شوی دهان = 7 تا 8 گرم پیچ امین الدوله را در یک فنجان آب جوش دم کنید بگذارید سرد شود و در التهابات دهانی ، دهان را با این دم کرده بشویید و جهت غرغره ، دم کرده بالا را با مقدار مساوی آن آب رقیق کنید .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی

[*FATIMA*]

پیچک

گیاهی است علفی ، خزنده یا بالارونده از تیره پیچک صحرایی به ارتفاع حدود 1-1/5 متر ، برگ های بیضوی آن دارای دو لوپ در قاعده پهنک ، گل های صورتی و سفید رنگ آن دارای لکه های ارغوانی در سطح خارچی جام گل می باشد که پس از آمیزش ، رأس دمگل های آن به سمت پایین خمیده شده به طوریکه میوه گیاه حالتی آویخته پیدا می کند .

قسمت مورد استفاده : ریشه ، برگ ، گل ، دانه

ترکیبات شیمیایی : ریشه آن دارای نوعی ماده رزینی با اثر مسهلی دارد و موادی نظیر آمیدون ، و قندهای مختلف در آن یافت می شود

موارد استفاده : اندام های مختلف این گیاه دارای خواص مسهلی و صفرا بر است . عصاره برگ آن اثر ضدخونریزی دارد و از ریشه پخته آن به عنوان التیام دهنده استفاده می شود

مقدار مصرف : جوشانده 10 گرم برگ گیاه در نیم لیتر آب جوشیده به مدت دو روز مصرف می شود و مخلوط گرد خشک شده گیاه با عسل به عنوان ملین مورد استفاده قرار می گیرد .

منبع : گیاهان دارویی و معطر کوهستانی
نوشته
زیبا درخشان
دکتر محمد شاهقلی