ساز و کارهای جانوران برای زندگی در شرایط خشک

[*FATIMA*]

دوری از گرما

در ساعت های گرم روز و پناه بردن به دالان های زیرزمینی ، به طور کلی شکل زیستی روزانه به صورت حفار و فعالیت عمده روی خاک به صورت شبانه است .

شیوه های رفتاری بی شماری برای دوری از حرارت بالای بیابان در میان جانوران بیابان وجود دارد . بسیاری از جانوران تنها هنگام غروب و سپیده دم فعال هستند . بسیاری از حیوانات کاملاً شبانه اند یعنی فعالیت های خود را به زمان خنکی شب محدود می کنند و در طول روز در کمینگاه های خنک ، غارها و سوراخ های زیرزمینی می خوابند . تعداد کمی از جیوانات بیابان مانند موش خرمایی دم گرد در روز فعالیت می کند ، زمانی که روزها بسیار گرم است یا گیاهان بسیار خشک می شوند به خواب می رود . این جانور در گرم ترین قسمت تابستان خواب است ( آنها همچنین برای دوری از سرمای زمستان به خواب زمستانی فرو می روند )

برخی از حیوانات کوچکتر بیابان سوراخ هایی در زیر خاک یا شن برای فرار از حرارت بالای محیط بیابان حفر می کنند . این حیوانات شامل بسیاری از پستانداران ، خزندگان ، حشرات و دوزیستان بیابان اند . جوندگان هم ممکن است ورودی لانه های زیرزمینی خود را به منظور جلوگیری از گرما ببندند .


پراکنده کردن حرارت

بعضی از حیوانات حرارت های جذب شده از اطراف را با سازوکارهای متفاوت پراکنده می کنند . جغدها و مرغ های مگس خوار به سرعت بال می زنند و در این هنگام دهان خود را باز می کنند تا آب از محوطه دهان آنها تبخیر گردد ( تنها حیواناتی که منبعی خوبی از آب را با شکار به دست می آورند می توانند این گونه خنک شوند ) بسیاری از پستانداران بیابان برای پراکنده کردن حرارت خود به محیط ، اندام اضافی گسترده ای دارند . گوش های بزرگ خرگوش امریکایی ، با تعداد زیاد رگ های خونی ، حرارت را هنگامی که حیوان مشغول استراحت در محیطی خنک و سایه ای است ، آزاد می کند . در مناطق خنک تر خویشاوندان این حیوان گوش های کوچکتری دارند .

نژاد جدید لاشخورها ، مانند لاشخورهای ترکیه و لاشخورهای سیاه ، رنگ تیره دارند و در نتیجه مقدار قابل توجهی از حرارت بیابان را جذب می کنند . اما آنها ادرار خود را روی پاهایشان می ریزند و با تبخیر آن خنک می شوند و خون خنک شده را داخل بدنشان به گردش درمی آورند . این رفتار اوروهیدوسیس نامیده می شود .

بسیاری از حیوانات بیابانی نسبت به سایر خویشاوندان خود در دیگر مناطق معتدل ، کمرنگ تر هستند . رنگ پریدگی ممکن است در پرها ، خز ، فلس ها یا پوست دیده شود . این پریدگی رنگ فقط برای مراقبت کردن از حیوان به مظور جذب حرارت کمتر از محیط نیست ، بلکه به حیوان کمک می کند تا در روشنایی کمتر در معرض دید شکارچی قرار گیرد .

منبع : اکولوژی مناطق بیابانی
نوشته
عباس حنطه
علی اکبر دماوندی

[*FATIMA*]

نگهداشتن آب

سازوکارهای برخی از حیوانات بیابان بیشتر برای نگهداری آب است تا تولید آن . این سازوکار از ساده تا پیچیده هستند . برخی آب را از راه ایجاد حفره هایی در خاک های مرطوب در طول ساعت های روشنی روز حفظ می کنند ( وزغ های بیابانی ) . برخی از حیوانات شکارگر و تمیزکننده ها می توانند همه رطوبت مورد نیاز خود را از خون هایی که می خورند ، بدست آورند ( مانند کرکس ترکیه ) . با وجود این ، ممکن است زمانی که آب در دسترس است ، باز هم آب بنوشند . خزندگان و پرندگان سوخت و سازهای اضافی را به شکل اسیداوریک با ترکیبات نامحلول دفع می کنند ؛ که آب بسیار اندکی در طی این فرآیند هدر می رود . اما پستانداران اوره را به شکل محلول دفع می کنند که سبب از دست رفتن مقدار قابل توجهی آب می شود . بنابراین بیشتر پستانداران ، اگر هر روز نیاز به یک منبع آب تازه نداشته باشند ، دست کم برای چند روز به این منابع نیاز دارند .

تأمین آب

جانوران بیابان آب را به طور مستقیم از گیاهان بخصوص انواع آبدار مانند کاکتوس به دست می آورند . برخی حشرات از مایعات گیاهان مانند شهد یا شیره ساقه ها ، هنگامی که سایرین آب را از قسمت های دیگر گیاه می خورند ، استفاده می کنند . پستانداران مشخص بیابان ، مانند موش صحرایی ، در لانه های زیرزمینی زندگی می کنند و راه های ورودی را در برابر حرارت ظهر می بندند تا رطوبت حاصل از نفس شان به گردش درآید . این جانوران جونده باهوش همچنین ، کلیه های تخصص یافته ای همراه با تعداد بسیار زیادی لوله های میکروسکوپی دارند تا بیشتر آب را از راه ادرار آن ها خارج کنند و دوباره به رگ های خونی بازگردانند . همچنین ، بیشترین مقدار رطوبت دم تنفس در حفره های بینی از طریق اندام های تخصص یافته ، باز پس گرفته می شود . اگر این میزان آب کافی نباشد ، موش صحرایی و سایر جوندگان بیابان آب را از طریق گوارش دانه های خشک ، تولید می کنند . این پستانداران بسیار تخصص یافته بیابان ، آب نمی نوشند مگر اینکه آن ها را به اسارت بگیرند !

منبع اکولوژی مناطق بیابانی
نوشته
عباس حنطه
علی اکبر دماوندی

[*FATIMA*]

تولید آب متابولیک

تولید آب متابولیک از شکستن یا تجزیه کربوهیدرات ها که غالباً تنها منبع آب مورد نیاز آن هاست ایجاد می شود . البته می دانیم که نحوه به دست آوردن آب جزو سازگاری جانور نیست ، بلکه نحوه حفاظت یا صرفه جویی در مصرف آن سازگاری است .

پستانداران یک گروه کاملاً سازگار محسوب نمی شوند ، زیرا با تولید ادرار مقدار زیادی آب بدن را از دست می دهند ، با وجود این ، تعدادی از گونه ها قدرت سازگاری قابل توجه دارند ، ( موش کیسه دار ) .

هورمون های ضد ادرار

هورمون های ضد ادرار اهمیت زیادی در حفظ و بقای چهره های جانوری بیابانی دارد و از سازوکار عمده بیوشیمیایی در اکوسیستم بیابانی و حفظ آب در شبکه زیستی است . وجود این هورمون ها در تعدادی از جانوران بیابانی مشخص شده است .

ادرار متبلور

خزندگان از طریق ادرار متبلور به صورت کریستال های اسید اوریک از اتلاف آب جلوگیری می کنند . این روش نیز برای بعضی از خزندگان یک روش سازگاری و حفظ بیشتر آب بدن است .

ترشح مواد چسبناک

بعضی جانوران بیابانی با ترشح مواد چسبناک مانع تبخیر آب از سطح بدن می شوند . این حالت در حلزون ها دیده می شود . بعضی از آنها با ترشح ماده غشایی به نام اپی فراگم مدخل صدف را می پوشانند و به خواب تابستانی می روند .

بردباری در برابر کاهش آب بدن

شتر در برابر کاهش آب بافت های بدن تا حد 25% بخوبی بردباری دارد . حرارت بدن این جانور در شب تا 8/33 درجه پایین می آید . ولی در طول روز تا 6/40 درجه می رسد و مدت ها بدون آب می تواند راه برود . ولی به هر حال باید آب بنوشد چون جزو آن دسته از جانوران بیابانی است که از آب برای تنظیم حرارت بدن خود استفاده می کند .

منبع : اکولوژی مناطق بیابانی
نوشته
عباس حنطه
علی اکبر دماوندی