چرا الفبای لاتین برای کردی مناسب است؟ قسمت1

[BaAaHaR]

حروف زبان فارسی
الفبای زبان فارسی شامل این حروف است: ا ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی.

• حروف صدادار کوتاه آن عبارتند از فتحه، کسره و ضمه. این سه حرف در نوشتن حذف میشوند، مگر اینکه در اول کلمه واقع شوند که در آنصورت به الف و یا اگر در انتهای کلمه که به های نا ملفوظ تبدیل میشوند. مانند: اسب، اردک، مرده.
• حروف صدادار بلند آن عبارتند از “آ و ا” در آب و باران، “ای” در ریز و میخ، “او” در دود و خوب.
• تشدید: اگر در کلمه ای حرفی دو بار پهلوی هم قرار گیرد، یکی را حذف کرده و بالای دیگری علامتی که تشدید نامیده میشود، میگذارند.
• سکون: علامتی شبیه دایره (ه) که بالای حرف ساکن میگذارند.
• علامت سکون و تشدید نیز همانند فتحه، کسره و ضمه در نوشتن حذف میشوند.

اشکالات خط فارسی عربی
١- علائم تشدید، سکون و سه حرف صدادار کوتاه فتحه، کسره و ضمه در نوشتن حذف میشوند. هر حرف بیصدا در کلمات فارسی میتواند یکی از علائم پنجگانه کسره، فتحه، ضمه، تشدید و سکون را دارا باشد، ولی چون این علائم در نوشتن بکار نمیروند کلمات به اشکال مختلف تلفظ میشوند. مثلاً کلمه دو حرفی “بر” را به ۶ حالت میتوان تلفظ کرد: bar ber bor barr berr borr.
2- برای یک حرف چند علامت مختلف وجود دارد که در نوشتن ایجاد اشکال میکند.

• ساده، صاف و ثابت
• زبان، ذره، ظرف و ضرر
• تجربه و اسطبل
• هندسه و حساب
• قارچ و غار
• ارجاع و امضاء

٣- یک علامت، نشانه چند حرف است که امر خواندن را مشکل میسازد.
حرف “و” پنج مورد نوشتن دارد:

• ضمه در کلمات خوش و تو.
• حرف صدادار “او” در روز و زود.
• حرف بیصدای “واو” در کلماتی چون ورزش و واژگون.
• حرف صدادار مرکب در کلمات سوگند و نو.
• واو معدوله در کلمات خواهر، خواهش، خواستن و خواب که تلفظ نمیشود.

حرف “ی” چهار مورد نوشتن دارد:

• حرف صدادار “ای” در میز و سیب و سیر.
• حرف بیصدای “ی” در کلماتی چون یادگار و خیام.
• حرف صدادار مرکب در کلمات می (شراب)، میل (اشتها) و سیل.
• “ی” در انتهای اسامی ای مانند یحیی، عیسی و موسی دارای صدای الف است.

الف:

• صدای فتحه در ابر و اسب.
• صدای کسره در اسم و اشاره.
• صدای ضمه در اردک و ارکیده.
• الف در کلمات آب و سراب، تلفظ یکسانی دارد ولی بصورتهای گوناگونی نوشته میشود.
• الف در قرآن و الان بصورت عا تلفظ میشود، العان و قرعان.

همزه (ء):
تلفظ همزه و “ع” در عربی متفاوت ولی در فارسی یکسان است. املای کلماتی که دارای همزه هستند و از عربی به فارسی وارد شده اند معمولاً حفظ میشود. قائده نوشتن این کلمات به شرح زیر میباشد:

• کلماتیکه در وسط یا انتهای آنها همزه باشد عربی هستند، مانند رأس، جزء.
• اگر حرکت حرف پیش از همزه “فتحه” باشد همزه بصورت “أ” نوشته میشود، مانند رأس و یأس.
• اگر حرکت پیش از همزه کسره باشد، همزه بصورت “ئ” نوشته میشود. مثال: لئام
• اگر حرکت حرف پیش از همزه ضمه باشد همزه بصورت “ؤ” نوشته میشود، مانند مؤسسه، مؤمن.
• اگر حرکت حرف پیش از همزه “ا” باشد همزه بصورت “ئ” نوشته میشود، مانند غائب.
• اگر حرکت حرف پیش از همزه ساکن باشد، همزه بصورت “ئ ” نوشته میشود مانند مسئله.

۴- حرفهایی در فارسی وجود دارد که در کلمات خاصی از نوشتن حذف میشود، مانند الف در کلمات اسحق و اسمعیل.
۵- نقطه های متعدد در بالا و پایین حروف و همچنین تعداد زیاد حروف دندانه دار متوالی در یک کلمه سبب دشواری در نوشتن و اشتباه در تلفظ میشود. کلمه سه حرفی “شپش” دارای ٧ دندانه متوالی و ٩ نقطه میباشد.
۶‌- حروف فارسی از راست به چپ ولی اعداد از چپ به راست نوشته میشوند و این باعث مشکلاتی در امر نوشتن با ماشین تحریر و کار با رایانه میشود.
٧- تنوین، صدای دو زیر یا دو زبر در پایان کلمه های عربی اتفاقاً و ثانیاً که بصورت اتفاقن و ثانین تلفظ میشوند.
٨- های ناملفوظ و ملفوظ

• های ملفوظ آنست که نوشته و خوانده میشود و در اول، وسط و آخر کلمه ظاهر میشود. مانند هوا، میهن و ماه.
• های ناملفوظ آنست که نوشته شده اما خوانده نمیشود و فقط در آخر کلمه ظاهر میشود. مانند “ه” در پایان کلمات خانه، لانه، دانه، جوانه، مرده، زنده و .. که هرگز تلفظ نمیشود. در واقع حرف آخر این کلمات کسره میباشد و نه”ه” ولی چون کسره در نوشتن می افتد، این کلمات بشکل خان، لان، دان و جوان درمی آیند، یعنی خانه و جوانه با خان و جوان یکسان نوشته میشوند. برای جلوگیری از این امر، های ناملفوظ به انتهای این کلمات اضافه شده است. اما اگر دو کسره متوالی در انتهای یک کلمه واقع شود، درا‌ین مورد قاعده واحدی وجود ندارد. به عنوان مثال هر سه شکل خانه ی دوست، خانه دوست و خانه دوست (با همزه روی “ه” خانه) رایج میباشند. اگر پسوند فعل بعد از های ناملفوظ واقع شود نیز شیوه های نگارش متفاوتند مانند رفته ای، رفته یی، رفته ئی. در کلمه “رفته ام” ماضی نقلی فعل رفتن، “ه” بجای کسره و “ا” بجای فتحه بکار رفته است. در کلمه نامه ها، های اول دارای صدای کسره و های دوم دارای صدای h است.

٩- ساخت کلمه
برای نوشتن یک کلمه کافی نیست که فقط حروف را کنار یکدیگر بچینیم، آنچنانکه در زبانهای اروپایی که از حروف لاتینی استفاده میکنند، رایج است. در این زبانها یک کلمه هم با حروف بزرگ و هم کوچک و یا ترکیبی از این دو قابل نوشتن است. بعنوان مثال هر سه شکل WATER, water,Water مجاز میباشند. علاوه بر این ترکیب اعداد و حروف در یک کلمه نیز امریست بدیهی و ضروری، بویژه در کوتاه نویسی های علمی. بعنوان مثال فرمول “H2O” برای آب در شیمی. کلمه در خط فارسی ترکیبی است از حروف که ساخت آن پیرو قواعد خاصی میباشد. ازجمله:

• اکثر حروف دارای دو شکل کوچک و بزرگ میباشند مانند”بب” کوچک و بزرگ.
• یک سری دارای چهار فرم “اول”، “وسط”، “آخر” و “تنها” مانند ععع ع می باشد.
• الف دارای دو فرم “آ ا” اصطلاحاً کلاهدار و بی کلاه است.
• همزه به سه شکل “ئأء” ظاهر میشود.
• ‌حروف “رژزدذو” فقط یک فرم دارند.
• حروف یک کلمه به هم متصلند، بجز “آارزژدذو” که به حروف بعد از خود نمی چسبند. مثال: همه حروف تشکیل دهنده کلمه “قسطنطنیه” متصلند، در صورتیکه حروف کلمه “آرام” جدا میباشند.
• حرف آخر کلمه با حرف بزرگ، آخر و یا تنها نوشته میشود، مثلاً نان، سه، ماه.
• بقیه حروف با توجه به جایگاهشان در کلمه تغییر شکل پیدا میکنند.

با توجه به محدودیتهای فوق نوشتن کلمه ماشین بصورت “م آ ش ی ن” و یا تعهد بصورت “ت ع ه د” نادرست میباشد. اینگونه محدودیتها امکان کوتاه نویسیی های علمی را (آنچنانکه در غرب رایج است و نقش مهمی در آموزش و یادگیری این علوم ایفا میکند) از بین میبرد. مشکل دیگر اینکه یک حرف نماینده چند صدا و بالعکس یک صدا با چندین حرف نمایش داده میشود مانند س، ص، ث. حال اگر علیرغم مشکلات فوق سعی کنیم ساده ترین فرمول شیمی “H2O” یعنی آب را با خط فارسی بنویسیم:

• H را به دو فرم (ه، ح) میتوان نمایش داد.
• عدد ٢ با حروف (ه، ح) ترکیب پذیر نیست.
• “O” در حروف الفبای فارسی وجود ندارد. اگر حرف “و” را بجای O بکار بگیریم، ترکیبات “ه ٢ و”، “ح ٢ و” حاصل میشود که در آنها “و” خود دارای چهار صدای V, O,U, OW میباشد و در نتیجه فرمول نوشته شده به فارسی را در هر دو حالت ه و ح میتوان به چهار گونه تعبیر کرد: H2U, H2OW, H2O, H2V. این مثال ساده خود بیانگر مشکلاتی است که خط فارسی در ارتباط با کامپیوتر و اینترنت با آن مواجه خواهد شد.

١٠- املای کلمات مرکب
چسباندن حروف به یکدیگر و اشکالاتی که ایجاد میشود:

• حروف با توجه به جایگاه خود در کلمه تا چهار شکل مختلف پیدا میکنند، مانند “ععع ع”.
• تعداد دندانه ها در حروف متوالی امر خواندن را مشکل میسازد. مانند هفت دندانه پیاپی در مستشرق.
• کلماتی مانند تعججب، مرففه، تفککر، تکببر، تأسسف، معللم، تمددن، مرددد “moraddad” شاید باعث اختراع علامت تشدید شده است.
• زبان فارسی زبانیست ترکیبی و بیشتر کلمات با یکدیگر ترکیب پذیرند ولی در مورد متصل یا منفصل نوشتن اینگونه کلمات ترکیبیی هیچگونه قائده خاصی وجود ندارد و یا اگر هم بخشاً چنین قوائدی موجود باشد در عمل نقض میشوند. “خوش”، در حدود ۴٣٠ ترکیب دارد که درحدود ۶٠ ترکیب از آنها متصل و بقیه منفصل نوشته میشود. مثال: خوش سلیقه، خوش حساب، خوش لباس، خوشبو، خوشگل، خوشحال، خوشگذران و … “کم” در حدود ٣٠٠ ترکیب دارد که فقط ۶ ترکیب آن متصل است… بحث در اینجا بر سر قوائد کلمات ترکیبی نیست بلکه در وهله اول نشان دادن اینکه شکل خاص ساخت کلمه (چسباندن حروف به یکدیگر) قوائد احتمالی را نقض نموده و استثناء قائده شده است. مثلاً چرا “دانشجو” سر هم است و “صلح جو” جدا؛ در صورتیکه هر دو از نظر دستور زبان فرم یکسانی دارند. کلمات “دانش جو” و “صلحجو” عجیب بنظر میرسند. از این نوع مثالها فراوان است: خوشسخن، خوشسلیقه، خوشحساب، خوشلباس و … کلمه ترکیبی است از حروف بهم چسبیده ولی “رزژدوا” به حرف بعدی نمی چسبند (نقض قاعده)، بعضی حروف ترکیبشان زیبا نیست مانند “صلحجو” و این خود راه را برای شیوه های گوناگون نگارش باز میگذارد. بین نویسندگان ایرانی در این مورد اختلاف نظر فراوان است چنانکه برخی طرفدار جدانویسی و گروهی از متصل نویسی جانبداری میکنند و برخی نیز سعی میکنند با استناد به قواعد دستور زبان ترکیبی از این دو راه حل ارائه دهند.
• جدانویسی: هم تا، دانش کده، سخن ور، شاه کار، بجای همتا، دانشکده، سخنور و شاهکار.
• متصل نویسی: ترقیپرور، موسیقیشناس، واقعبین بجای ترقی پرور، موسیقی شناس و واقع بین.