درمان جراحی آزواسپرمی انسدادی (فقدان اسپرم در منی)

[ساناز فرهیدوش]

آزواسپرمی به معنی فقدان اسپرم در مایع منی می باشد، به عبارت دیگر تعداد اسپرم صفر است. وقتی پزشکی مواجه با یک بیمار مبتلا به آزواسپرمی می شود، سوالات زیر را از خود می پرسد:
• آیا بیمار نیاز به بررسی اضافی دارد؟
• آیا علت آزواسپرمی وجود انسداد در مجاری منی بر می باشد؟
• چه درمان هایی برای بیمار قابل انجام هستند؟
40 درصد موارد آزواسپرمی از نوع انسدادی است. آزواسپرمی انسدادی هم می تواند مادرزادی باشد و هم می تواند اکتسابی باشد. یکی از علل اکتسابی آن عفونت های شدید دستگاه تناسلی است. در آزواسپرمی انسدادی معمولا برای بچه دار شدن از روش های لقاح مصنوعی استفاده می شود. برای این کار با جراحی اسپرم از بیضه تهیه و از آن برای لقاح مصنوعی استفاده می شود ولی باید دانست که یک عده عمل هایی وجود دارند که با استفاده از آن ها می توان نسبت به بازکردن لوله های مسدود شده اقدام کرد. با این اعمال جراحی وقتی مسیر باز شد و در مایع منی اسپرم ظاهر شد یا تعداد اسپرم کافی برای حاملگی طبیعی است و یا این که تعداد اسپرم ها اندک است که می توان آن ها را از مایع منی برداشت و لقاح مصنوعی کرد و دیگر نیاز به جراحی بیضه برای به دست آوردن اسپرم نمی باشد. بسته به محل انسداد اعمال جراحی مختلف برای باز کردن محل انسداد وجود دارد. این اعمال جراحی باید توسط افراد خبره و در مراکزی که مخصوص ناباروری هستند صورت گیرد. جهت یادآوری باید متذکر شد وقتی اسپرم در بیضه تولید شد ابتدا وارد اپیدیدیم می شود، از آن جا وارد لوله منی بر شده و سپس وارد مجرای انزالی می شود و از طریق مجرای انزالی وارد مجرای ادرار شده و خارج می گردد؛ بنابراین در آزواسپرمی انسدادی، انسداد می تواند در اپیدیدیم، لوله منی بر، و مجرای انزالی باشد.
مهم ترین اعمال جراحی برای آزواسپرمی انسدادی عبارتند از:
1. بریدن مجاری انزالی از طریق مجرا: اول باید ثابت شود که انسداد در مجرای انزالی است که آن نیازمند اقدامات خاصی است. اگر ثابت شد که مجرای انزالی مسدود است، می توان توسط چاقوی مخصوصی از طریق مجرای ادرار، سقف مجاری انزالی را برداشت و آن ها را باز کرد (شکل 1).
میزان حاملگی بعد از این عمل جراحی 30 درصد است، یعنی از هر 3 نفر یک نفر به طور طبیعی بچه دار می شوند . در 20 درصد دیگر اسپرم در مایع منی ظاهر شده و می توان از مایع منی اسپرم را به دست آورد و با لقاح مصنوعی بچه دار شد. میزان موفقیت جراحی بستگی به علت انسداد مجاری انزالی دارد. اگر علت مادرزادی باشد، تقریبا در 100 درصد موارد بعد از عمل اسپرم در مایع منی ظاهر می شود. اگر علت بسته شدن مجاری انزالی عفونت باشد، در 37 درصد موارد اسپرم در مایع منی ظاهر خواهد شد. در مردانی که انزال دردناک دارند و حجم مایع منی آن ها اندک است، پس از عمل هر 2 مورد بهبود پیدا می کند. اگر بعد از عمل اسپرم در مایع منی ظاهر شود، در 4 درصد موارد مجددا مجاری انزالی مسدود شده و بیمار مبتلا به آزواسپرمی خواهد شد؛ یعنی میزان عود خیلی اندک است.
2. دومین محلی که می تواند مسدود شده و سبب آزواسپرمی انسدادی شود، اپیدیدیم است. اپیدیدیم بنا به علل زیادی مسدود می شود، و یکی از شایع ترین آن ها عفونت اپیدیدیم است؛ بنابراین مردان باید این موضوع را جدی تلقی کنند. عفونت اپیدیدیم خود را به صورت بزرگ شدن بیضه، قرمز شدن کیسه بیضه، درد و تب و لرز نشان می دهد. برای درمان انسداد اپیدیدیم از عمل جراحی وازواپیدیدیموستومی استفاده می کنند. آن یکی از مشکل ترین اعمال جراحی است. روش های مختلفی برای انجام آن وجود دارد. اگر با میکروسکوپ انجام شود نتیجه بهتر است. در این عمل لوله منی بر (واز) را به یک نقطه از اپیدیدیم متصل می کنند (شکل 2). اگر این عمل در هر دو طرف صورت گیرد در 60 درصد موارد اسپرم در مایع منی ظاهر می شود و در 29 درصد موارد حاملگی اتفاق می افتد. میزان موفقیت بستگی به موارد زیر دارد: مدت زمانی که از انسداد سپری شده است، علت انسداد، سن بیمار، سن همسر و حاملگی های قبلی.
3. سومین محلی که انسداد آن سبب آزواسپرمی انسدادی می شود، لوله منی بر یا واز است. شایع ترین علت مسدود شدن لوله منی بر، وازکتومی است که مردان برای جلوگیری از حاملگی انجام می دهند. برای بر طرف کردن انسداد لوله منی بر از عمل جراحی وازو وازوستومی استفاده می شود. در این عمل دو انتهای لوله منی بر مجددا بهم دیگر متصل می شوند (شکل 3). این عمل نیز یکی از اعمال جراحی مشکل محسوب می شود.