روش اضطراري پيشگيري از بارداري چيست؟

[ساناز فرهیدوش]

روش اضطراري پيشگيري از بارداري چيست؟

روش جلوگيري از بارداري بصورت اضطراري به مجموعه اي از روشها و تكنيكهايي اطلاق مي شود كه در صورتي كه نزديكي بدون استفاده از يكي از راههاي مطمئن پيشگيري از بارداري انجام شود و يا عليرغم استفاده از يك روش مشخص، اتفاقي مانند پاره شدن كاندوم و يا نظير آن رخ دهد، مي توان از آن استفاده كرد. البته بايد در نظر داشت كه اين روش به هيچ وجه از انتقال بيماريهاي مقاربتي جلوگيري نمي كند.
رايجترين روش پيشگيري بصورت اضطراري، مصرف قرصهاي معمولي خوراكي ضد بارداري hd است كه به نام "قرص صبح روز بعد" مشهور شده اند. البته اين نام مناسبي نيست چون نيازي به صبر كردن تا صبح روز بعد نيست و بهتر است در اولين فرصت بعد از نزديكي بدون محافظت، از اين روش استفاده شود.
در چه مواقعي مي توان يا بايد از اين روش استفاده كرد؟

موارد استفاده از اين روش زماني است كه نزديكي از طريق واژن صورت گيرد در حاليكه هيچ روش پيشگيري از بارداري استفاده نشده يا بطور ناصحيح و غير كارآمد استفاده شده باشد. اين موقعيت ها مي تواند شامل موارد زير باشد:

• زماني كه عليرغم استفاده از كاندوم مردانه، در زمان نامناسبي خارج شود يا پاره شود.
• زماني كه عليرغم استفاده از ديافراگم يا كلاهك دهانه رحم، بطور زودهنگام بيرون آيد و يا بعد از نزديكي بلافاصله خارج شود.
• مقاربت بعد از فراموش كردن اتفاقي يك قرص از دوره قرصهاي جلوگيري از بارداري انجام شود.
• در صورت استفاده از روش تقويمي، محاسبه زمان تخمك گذاري بطور ناصحيح انجام شود و نزديكي كامل در زمان باروري زن انجام شده باشد.
• برنامه استفاده از روش طبيعي يا انقطاع در نزديكي با شكست مواجه شود.
• نزديكي بدون استفاده از هيچ روش پيشگيري در حاليكه تصميم براي بارداري وجود ندارد.
• در موارد تجاوزي كه به هر شكل احتمال بارداري وجود خواهد داشت.

روش اضطراري پيشگيري از بارداري چقدر موثر است؟

اثربخشي اين روش به نحوه صحيح استفاده و بخصوص زمان مصرف قرصها بستگي دارد. اين روش صد درصد موثر نيست، اما تقريبا در 98% موارد از حاملگي پيشگيري مي كند. يعني از هر 100 خانمي كه از اين روش براي پيشگيري از بارداري استفاده مي كنند حدود 2 نفر در طول يكسال حامله مي شوند. اگرچند بار از اين روش استفاده شود، تاثير آن كمتر شده و احتمال بارداري بيشترمي شود. بنابراين اين روش فقط براي موارداضطراري بكار مي رود و نبايد بطور مداوم، بعنوان يك روش پيشگيري بكار رود. بلكه پس از استفاده از اين روش، فرد بايد به پزشك يا مراكز بهداشتي درماني مراجعه كرده و پس از مشاوره، يكي از روشها را بصورت دائمي انتخاب كند.
زمان و نحوه مصرف آن چگونه است؟

بايد در دو نوبت با فاصله 12 ساعت هر بار 2 قرص hd خورده شود.
در واقع بعد از مقاربتي كه احتمال بارداري دارد در اولين فرصت 2 قرص خوراكي hd همراه با شير يآب زياد مصرف مي شود. بايد دقت كرد كه قرص نوبت اول در زماني خورده شود كه نوبت دوم را بتوان 12 ساعت پس از آن مصرف كرد. مصرف نوبت اول را نبايد بي دليل به تاخير انداخت، زيرا ميزان تاثير ممكن است با گذشت زمان كاهش يابد.
اگر قرص نوع ld در دسترس باشد،‌ بايد در هرنوبت 4 قرص مصرف كرد.
نكته مهم: اگر بيش از 72 ساعت (3 روز) از مقاربت گذشته باشد، استفاده از روش اضطراري توصيه نمي شود و بايد در اين موارد با پزشك مشورت كرد.
عملكرد آن بر بدن به منظور پيشگيري از بارداري چيست؟

مصرف اين قرصهاي هورموني با متوقف كردن تخمك گذاري يا تداخل در جايگزيني تخمك لقاح يافته در رحم مي تواند مانع حاملگي شود. از آنجا كه تخمك لقاح يافته ظرف مدت كودتاهي در قسمتي از رحم جايگزين مي شود، زمان استفاده از اين روش بسيار حائز اهميت است. در واقع اگر عمل جايگزيني اتفاق افتاده باشد استفاده از اين روش مانع از پيشرفت روند بارداري نشده و موجب بروز سقط نخواهد شد.
عوارض جانبي آن چه خواهد بود؟

قرصهاي خوراكي اگر به روش اضطراري ذكر شده در بالا مصرف شوند، معمولا عارضه جانبي خطرناكي ندارند. با اين حال ممكن است باعث عوارض جانبي موقتي شوند كه رايج ترين آنها تهوع است و مي توان براي پيشگيري يا برطرف كردن آن از يك داروي ضد تهوع نيز استفاده كرد. تقريبا در نيمي از مصرف كنندگان از اين روش تهوع ديده مي شود و ممكن است در تعداي از مصرف كنندگان استفراغ هم وجود داشته باشد. گاهي ممكن است سردرد، سرگيجه، گرفتگي شكم و يا احساس پري و درد در سينه ها نيز رخ دهد كه البته همه عوارض جانبي گذرا بوده و معمولا‌ پس از يك تا دو روز رفع مي شوند. بعلاوه استفاده از اين روش تاثير در ميزان باروري فرد در آينده نخواهد داشت.
اگر بلافاصله بعد از خوردن قرصها، استفراغ كردم چه بايد بكنم؟

اگر فرد در طول دو ساعت پس از مصرف قرصها در نوبت اول يا دوم، دچار استفراغ شد، در اولين فرصت بايد 2 قرص ديگر hdمصرف كند. اگر اين اتفاق بعد از خوردن قرصها در نوبت اول رخ دهد، قرصهاي نوبت دوم كماكان بايد 12 ساعت بعد از نوبت اول مصرف شوند. تزريق يك آمپول ب 6 بصورت عضلاني ميتواند در كاهش تهوع موثر باشد. استفراغ اگر بيش از دو ساعت بعد از مصرف قرصها رخ دهد، اهميتي ندارد زيرا دارو جذب شده است.
آيا مصرف بعضي از داروها ممكن است كارآيي اين روش را كاهش دهد؟

بعضي از داروهايي كه بطور كلي اثربخشي قرصهاي ضدبارداري را كاهش مي دهند ممكن است در كارآيي اين روش نيز اختلال ايجاد كنند. برخي از اين داروها عبارتند از ريفامپين (نوعي آنتي بيوتيك)، گريزوفولوين (داروي ضد قارچ خوراكي)، باربيتوراتها و برخي از داروهاي ضد صرع.
چه مدت بعد از اين روش بايد پريود شوم؟

پس از مصرف هيچ علامت فوري كه نشان دهد قرصها اثر كرده يا نكرده اند، وجود ندارد و فقط قاعدگي بايد به موقع، چند روز زودتر يا ديرتر رخ دهد. اگر شروع قاعدگي، بيش از يك هفته به تاخير افتد و يا هر مورد خاص ديگر وجود داشته باشد، بايد به پزشك مراجعه كرد. نكته مهم اين است كه اگر بعد از مصرف قرصها، دوباره مقاربتي انجام شود كه احتمال بارداري در آن وجود داشته باشد، قرصهاي قبلي خورده شده از بارداري مجدد جلوگيري نمي كنند.
آيا استفاده از اين روش در دوران شيردهي بي خطر است؟

مقدار استروژن موجود در قرصهاي تركيبي ضد بارداري مي تواند در مقدار و كيفيت شير مادر تاثير منفي داشته باشد. اما بنظر نمي رسد كه استفاده كوتاه مدت آن اين تاثير را بگذارد. بعلاوه هورمون ترشح شده در شير آثار نامطلوبي در شيرخوار نخواهد داشت.
در صورت استفاده از اين روش چه زماني نياز به مراجعه به پزشك خواهم داشت؟

• تاخير در قاعدگي بيش از يك هفته.
• ادامه خونريزي نامنظم يا وجود دردهاي كرامپي شكم بطور مداوم.
• درد شديد در ناحيه شكم يا لگن.
• احتمال بارداري.
• احتمال ابتلا به بيماريهاي مقاربتي.