اعتدال و میانه روی در اسلام (2)

[kamanabroo]

اعتدال و میانه روی در اسلام (2)

پدید آورنده : عسکری اسلام پور کریمی ، صفحه 6
http://www.hawzah.net

مقدمه در شماره قبل خواندید: اعتدال و میانه روی به معنای گزینش راه وسط و عدم تمایل به افراط و تفریط می باشد . این معنا در منابع اسلامی، با الفاظی چون «قصد» ، «اقتصاد» و «وسط » بیان شده است . قرآن کریم، امت اسلام را امت میانه معرفی کرده، و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز علاوه بر رعایت اعتدال در تمامی رفتار و اعمالشان همواره مردم را به این مهم می خواند که: «یا ایها الناس علیکم بالقصد، علیکم بالقصد، علیکم بالقصد» اعتدال در دین اسلام، قلمرو وسیعی دارد که برخی از وجوه آن عبارتند از: 1 - اعتدال در امور فردی: اسلام به میانه روی در امور شخصی تاکید فراوان کرده است، که برخی از آن ها عبارتند از: الف) اعتدال در عبادت; ب) اعتدال در سخن گفتن; ج) اعتدال در راه رفتن; د) اعتدال در خوردن و آشامیدن; ه) اعتدال در دنیاطلبی; و) اعتدال در خشم و غضب; ز) اعتدال در ارضای غریزه جنسی; ح) اعتدال در اقتصاد . در شماره گذشته، چهار مورد اول بررسی شد; اینک به بررسی بقیه موارد می پردازیم . ه) تعادل در دنیاطلبی: اسلام نه دنیا گرایی صرف را سفارش می کند و نه آخرت گرایی مطلق را; بلکه پیروان خویش را به اعتدال و بهره برداری متوازن فرمان داده است . امام صادق ( علیه السلام) می فرماید: «راس کل خطیئة حب الدنیا» ; (19) محبت شدید به دنیا منشا همه گناهان است . قرآن مجید برای پیش گیری از تفریط می فرماید: «لاتنس نصیبک من الدنیا» ; (20) بهره خویش را از دنیا فراموش نکن . همچنین امام صادق ( علیه السلام) می فرماید: «لیس منا من ترک دنیاه لآخرته و لاآخرته لدنیاه » ; (21) کسی که دنیای خود را به خاطر آخرت ترک کند، از ما نیست و آن که آخرت خویش را برای دنیا نادیده بگیرد، با ما وابستگی ندارد . و) خشم و غضب: بدون تردید از جمله قوایی که خداوند در وجود انسان قرار داده تا او را در برابر عوامل تهدید کننده حفظ کند و مانع از آسیب پذیری او شود، خشم و غضب است . قرآن کریم در توصیف پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و یارانش می فرماید: «محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار» . (22) علی ( علیه السلام) «مالک اشتر» را چنین توصیف می کند: «اشد علی الفجار من حریق النار» ; (23) مالک اشتر بر گناهکاران از آتش سوزان سختگیرتر و شدیدتر است . با این وصف، این حالت روحی در صورتی مفید است که اولا در جای خود به کار گرفته شود و ثانیا اعتدال و میانهروی در آن رعایت گردد . راه میانه در خشم، حلم و بردباری و خویشتن داری در برابر خشم و استفاده صحیح و بجا از آن است . امام صادق ( علیه السلام) می فرماید: «مؤمن کسی است که در هنگامه خشم از حق عدول نکند .»(24) قرآن کریم می فرماید: «و لایجرمنکم شنئان قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوی » ; (25) و البته شما را نباید عداوت گروهی برآن دارد که از طریق عدل بیرون روید، عدالت پیشه سازید که به تقوا نزدیک تر است . ز) تعادل در ارضای غریزه جنسی: اعتدال و تعدیل خواهش نفسانی و غریزه جنسی روشی است که اسلام خواهان آن است، اسلام برخلاف برخی از نظریات افراطی رایج در غرب و نظریه کلیسا در این باره، راه میانه ای را انتخاب و معرفی کرده است . کلیسا ازدواج را که بهترین راه ارضای غریزه جنسی است، مرجوح دانسته و تجرد را ارجح شمرده است . «سن ژرم » که آخر سلسله اولیاءالله کلیسا بود، همیشه می گفت: درخت ازدواج را با تبر تجرد از بن برکنیم . (26) «پولس قدیس » که از شخصیت های روحانی کلیساست، ازدواج نکرده و با زنی پیوند همسری برقرار ننموده و به زنان و مردان توصیه می کند که از انتخاب همسر خودداری نمایند . او می گوید: مرد را نیکو آن است که زن را لمس نکند . (27) کلیسا ازدواج را به نیت تولید مثل جایز می شمارد، ولی در عین حال معتقد است که پلیدی ذاتی ازدواج را تولید مثل جبران نمی کند . از سوی دیگر، صاحبان فرضیه های رایج در غرب، خود غریزه جنسی را به معنای گسترده ووسیعی تفسیر نموده اند، به طوری که حتی انگیزه تمام کارهای هنری را با غریزه جنسی توجیه کرده اند و می گویند: روابط مادر با فرزند، معلم با شاگردان و به طور کلی، تمام ارتباطهای اجتماعی بین اشخاص، یا طبعا خصیصه جنسی دارند، یا دارای اصل و ریشه جنسی هستند . اما، قرآن کتاب آسمانی مسلمانان، با طرح ازدواج و ارضای مشروع غریزه جنسی، راهی میانه را (با نهی از شهوت رانی و فساد) پیشنهاد کرده، می فرماید: «الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فانهم غیر ملومین » . (28) اسلام بر خلاف کلیسا، ازدواج را مقدس و تجرد را پلید شمرده است; رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اکثر اهل النار العزاب » ; (29) بیشتر افراد در جهنم، از افراد عزب و مجرد هستند . در کتاب شریف مکارم الاخلاق آمده است: «روزی زنی خدمت امام باقر ( علیه السلام) رسید و عرض کرد: من از متبتله هستم . امام پرسید: منظورت ا زتبتل چیست؟ در پاسخ گفت: قصد کرده ام هرگز ازدواج نکنم . حضرت پرسید: برای چه؟ گفت: می خواهم به سبب این عمل، به فضل و برتری دست یابم . حضرت فرمود: این اندیشه را رها کن . اگر در این کار فضیلتی بود، فاطمه زهرا ( علیهاالسلام) برای رسیدن به آن از تو شایسته تر بود; زیرا هیچ کس در فضیلت بر او پیشی نگرفته است .» (30) ازدواج سنت پیغمبر اسلام است . امام صادق ( علیه السلام) می فرماید: ازدواج کنید، همانا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس دوست دارد از روش های من پیروی کند، یکی از روش های من ازدواج است . (31) با این حال اسلام، از آزادی جنسی و ارضای افراطی غریزه جنسی انتقاد کرده و به عواقب آن هشدار داده است . حضرت علی ( علیه السلام) می فرماید: «من تسرع الی الشهوات تسرع الیه الافات » ; (32) کسی که در شهوات تند روی کند، آفات با سرعت به سوی او می شتابد . ح) میانه روی در اقتصاد: اندازه نگه داشتن و میانه روی در مخارج، یکی از وظایف حتمی و اجتناب ناپذیر هر فرد مسلمان است . این میانهروی، ارتباطی با کمی و زیادی درآمد ندارند . بدیهی است در مورد کسانی که درآمد کمتری دارند، اهمیت بیشتری احساس می شود، ولی اسلام به پیروان خود توصیه می کند: در همه حال و در هر شرایطی که هستند، در خرج کردن، اعتدال را رعایت کنند . تعادل در مخارج زندگی موجب می شود که بسیاری از مشکلات ساختگی انسان ها برطرف شود . پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «الاقتصاد فی النفقه نصف المعیشه » ; (33) میانه روی در خرج کردن، نیمی از زندگی است . در روایتی از امام باقر ( علیه السلام) وارد شده است که آن حضرت فرمود: «سه چیز است که نجات دهنده انسان است: (اول) ترس از خدا در نهان و آشکار; (دوم) میانه روی در خرج، در هنگام ثروتمندی و تهیدستی; (سوم) به عدل سخن گفتن، در حال خشنودی و هنگام غضب .» (34) برای ثروتمندان، زیاده روی در خرج ممکن است چندان مهم نباشد و شاید بعضی از آن ها، میانه روی را غلط بپندارند،ولی باید به این نکته توجه کنند که هیچ کس تعهد نکرده که ثروتمندان امروز، تا پایان زندگی ثروتمند بمانند; زیرا حوادث روزگار، بسیاری از ثروتمندان را خاکسترنشین و تهیدست کرده و اگر در دوران بی نیازی به ولخرجی عادت کرده باشند، در زمان تهیدستی، به بدبختی خواهند افتاد . علاوه بر این، ثروتمندان باید آینده فرزندان خود را نیز در نظر بگیرند، زیرا هیچ تضمینی در کار نیست که فرزندان ثروتمندان هم تا ابد در ناز و نعمت و ثروت باقی بمانند، زیرا بسیار دیده شده است که فرزندان این طبقه، به سختی ها و مشقت ها گرفتار شده اند . اگر متمکنین، فرزندان خود را به روش میانه روی و اعتدال عادت دهند، سختی های احتمالی، آن ها را ناتوان نخواهد ساخت . از طرفی، افراط و زیاده روی، زمینه را برای سقوط و بدبختی افراد فراهم می سازد، در حالی که میانه روی و اندازه نگه داشتن، آینده افراد را تامین می کند . امام علی ( علیه السلام) می فرمایند: «کسی که میانه روی را شیوه خود قرار دهد، ثروت و بی نیازی او دوام خواهد داشت و روش اعتدال، فقر و مشکلات زندگی او را جبران خواهد کرد .» (35) ادامه دارد ... پی نوشت ها: 19 . اصول کافی، ج 2، ص 315، ح 1; مشکاة الانوار، ص 267 . 20 . قصص/77 . 21 . وسایل الشیعه، ج 12، ص 49 . 22 . فتح/29 . 23 . نهج البلاغه، نامه 38 . 24 . وسایل الشیعه، ج 11، ص 286 . 25 . مائده/8 . 26 . زناشویی و اخلاق، ص 52 . 27 . همان، ص 38 . 28 . مؤمنون/6 . 29 . وسایل الشیعه، ج 14، ص 8 . 30 . مکارم الاخلاق، ج 3، ص 515 . 31 . وسایل الشیعه، ج 14، ص 6 . 32 . غررالحکم، ج 5، ص 327 . 33 . نهج الفصاحه، حدیث 1057 . 34 . سفینة البحار، ج 2، ص 431 . 35 . غررالحکم آمدی، کلمه 9165 .