ارزش ها و ضد ارزش ها در نهج البلاغه

[طلیعه طلا]

عامل اصلی موفقیت و رستگاری، بردباری است. انسان باید در برابر ناملایمات شکیبا و صبور باشد و سختی محرومیت ها را تحمل کند و در نتیجه، مشکلات اقتصادی و اجتماعی را با تحمل و بردباری، به خوشی ها و موفقیت تبدیل سازد. در حقیقت، هرگونه شتابزدگی و بی صبری ما را به سقوط می کشاند.


حضرت علی علیه السلام در اهمیت صبر می فرماید:
وَ عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَأِنَّ الصَّبْرَ مِنَ الاْیمانِ کالرَّاْسِ مِنَ الْجَسَدِ.
بر شما باد که بردباری را در هر کاری پیشه کنید که صبر نسبت به ایمان، مانند سر است نسبت به تن آدمی.

بی گمان، هر کسی در زندگی خود به مشکلات و ناراحتی هایی گرفتار می شود. اگر انسان در این مواقع بی تابی کند، تمرکز فکر و عمل خود را از دست می دهد و خود را به راحتی می بازد و مشکلات بزرگ تر گریبان او را می گیرد. هنگامی که حضرت یوسف علیه السلام در چاه بود، خداوند او را به خاطر صبرش نجات داد و به خانه عزیز مصر فرستاد، ولی آن گاه که از زندانی شدن که مقدمه ریاستش بود، اظهار ناراحتی کرد، خداوند وسایل آزادی اش را به تأخیر انداخت.

حضرت علی علیه السلام در این باره فرموده است:
مَنْ عَظَّمَ صِغارَ الْمَصائِبِ اِبْتَلاهُ اللّهُ بِکِبارِها.
کسی که حوادث کوچک را بزرگ بشمارد، به مصیبت های بزرگ تر گرفتار می شود.

بردباری در برابر ناملایمات و تحمل مشکلات، نه تنها ثواب اخروی دارد، بلکه انسان را از نگرانی و ناراحتی دور می سازد. خداوند بندگان خویش را برای بخشیدن توفیق و امتیاز صبر می آزماید تا خود آنان نیز مقام خویش را درک کنند. در قرآن مجید آمده است: «ما شما را آزمایش می کنیم تا تلاش گران و بردباران شناخته شوند». (محمد: 31)


در حدیثی از امیرمؤمنان علی علیه السلام می خوانیم:
الصَّبْرُ صَبْرانِ صَبْرٌ عَلی ما تَکْرَهُ وَ صَبْرٌ عَمّا تُحِبُّ.
صبر دو نوع است: یک نوع در برابر ناملایمات و نوع دیگر صبر در برابر آنچه به آن تمایل داری.
دوام آوردن در برابر مریضی و فقر و بیچارگی، صبر است و پاداش دارد. صبر و تحمل در برابر شهرت، ثروت، ناموس مردم و خارج نشدن از مرز شرع، عفت است که سختی های این نوع صبر، بیشتراز نوع اول است و لغزش هایش نیز فراوان تر.

پروردگار مهربان در قرآن می فرماید:
برای مردم، خوش گذارنی ها، زن، فرزند، پول های نقره وطلای فراوان، حیوانات زیبا و... جلوه داده می شود، اما اینها بازیچه دنیاست. (آل عمران: 14)



پیام متن:

1. صبر، کلید گشایش سختی هاست؛
2. صبر، وسیله آزمایش بندگان برای شناسایی تلاش گران و بردباران ایشان؛
3. صبر، بر دو نوع است: صبر در برابر ناملایمات و صبر در برابر میل ها.

[طلیعه طلا]

یکی از ارزش های اخلاقی، خوشرویی وحسن خلق است که همواره باید در رفتار اجتماعی آن را مراعات کنیم و در روابط خود با اعضای خانواده، با دوستان و با استاد و مربی، باید گشاده رو و خوش اخلاق باشیم. هیچ گاه در برخورد با آنان بدخلقی و بی احترامی نکنیم و بدانیم که یکی از راه های نفوذ در دل دیگران، خوش اخلاقی است.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «وَ أَکْرَمَ الْحَسَبِ حُسْنُ الْخُلْقِ؛ برترین خویشاوندی و حسب و نسب، خوشرویی و حسن خلق است».


بنابر مفهوم این روایت، انسان های خوش اخلاق را همه دوست دارند و گویی همه، از خویشاوندان و آشنایان او به حساب می آیند.
البته باید بدانیم که خوش اخلاقی، با شوخی زیاد و سخنان بیهوده تفاوت دارد. سخنان بی جا، بسیاری از دوستی ها را به قهر و جدایی می کشاند و روابط گرم و صمیمی خانواده را از بین می برد. دل های فراوانی را می شکند و خاطر انسان های زیادی را می آزارد.


امام علی علیه السلام در توصیه ای برای ترک این رویه می فرماید:
ایّاکَ اَنْ تَذکُرَ مِنَ الکلام مایکون مُضحِکا.
از شوخی کردن و گفتن سخنان بی محتوا و بیهوده برحذر باش.

پس در عین خوش اخلاقی، باید از شوخی های بیهوده دوری کرد. اخلاق خوش، از نظر اسلام پسندیده است، ولی شوخی ناپسند، نفی شده است و بنابر سفارش اسلام باید از مسخره کردن دیگران بپرهیزیم.


پیام متن:

1. خوش اخلاقی مورد پسند و تأکید اسلام، ولی شوخی زیاد و سخنان بیهوده نکوهش شده است؛
2. پرهیز از استهزا و تمسخر دیگران برای خندیدن.