در دنياي امروز و عصر تكنولوژي با توجه به روند رو به رشد جمعيت جهان و افزايش سطح رفاه جوامع كه با ايجاد مصارف جديد انرژي توام بوده است، دغدغه تامين انرژي و تداوم استفاده از آن در مسير توسعه پايدار را ، به بحران و چالش هاي پيش روي بشر افزوده است .بر طبق مطالعات صورت گرفته ،نياز انرژي جهان با حفظ روند فعلي تا سال 2100 ميلادي تا دو برابر افزايش خواهد يافت . اين در حالي است كه دماي متوسط كره زمين كه در طول 140 سال گذشته حدودc °1 افزايش يافته است ،با ادامه اين روند تا پايان سال 2100 به ميزان c °5/8 افزايش خواهد يافت (1) . اين ميزان افزايش موجب تغييرات آب و هوايي برگشت ناپذير و خطرناكي مي گردد و در اين صورت حيات موجودات بر روي كره زمين با مخاطره روبرو خواهد شد .بديهي است اجتناب از اين پديده ناگوار جز با اقدامات اساسي در جهت بهينه سازي مصرف انرژي و افزايش سهم انرژي هاي تجديد ناپذير در تامين انرژي جهان ،جلوگيري از تخريب جنگل ها ، تغيير كاربري زمين و كاهش انتشار آلاينده هاي زيست محيطي امكان پذير نمي باشد .بر اين اساس اكثر نهاد ها و موسسات بين المللي ،معيار كاهش آلايندگي هاي زيست محيطي را ملاك ارزيابي برنامه هاي خود در توسعه پايدار قرار داده اند . در این راستا، مجمع عمومي سازمان ملل آغاز مذاكرات مربوط به ایحاد یک چهارچوب حقوقی در زمینه تغییر اب و هوا را در دسامبر سال 1990 میلادی اعلام كرد و كميته مذاكرات بين الدول كنوانسيون تغيير آب و هوا (FCCC / INC)[1] را بمنظور تدوین این کنوانسیون ،نهادينه نمود.کنوانسيون تغيير آب و هوا در سال 1992 میلادی در اجلاس ريو با هدف تثبيت غلظت گازهاي گلخانه‌اي ناشي از فعاليت هاي صنعتي در سطحي که از آسيب هاي ناشي از تغييرات اقليمي بر زندگي انسان و حيات روي زمين بکاهد، تدوين شد و از سال 1994 میلادی اجرايي گرديد. اهم اهداف کنوانسيون و فعاليت هاي مرتبط با آن به قرار زير است: (3)


  1. تثبيت غلظت گازهاي گلخانه‌اي در جو در سطحي كه از اثرات خطرناك فعاليت هاي بشر بر سيستم اقليم جلوگيري نمايد.
  2. ارائه گزارش دوره‌اي وضعيت ملي تغيير آب و هوا به كنوانسيون، توسط كليه كشورهاي عضو
  3. تهيه ميزان انتشار گازهاي گلخانه‌اي و جذب توسط چاهك های جوی بصورت دوره‌اي.
  4. تنظيم و اجراي برنامه‌هاي كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي.
  5. همكاري و توسعه روش هاي انتقال تكنولوژي براي كاهش انتشار در بخش هاي مختلف انرژي، حمل و نقل، صنعت، كشاورزي، جنگل و زايدات جامد و مايع.
  6. همكاري منطقه‌اي و بين المللي درتهيه روش هاي تطبيق با پديده تغيير آب و هوا.
  7. در نظر گرفتن موضوع تغيير آب و هوا در سياست ها و برنامه ريزي هاي توسعه.


پيمان کيوتو در سومين اجلاس اعضاء متعهدين ,مورخ 11 دسامبر 1997 میلادی در كيوتو ژاپن تصويب و به مدت يکسال جهت امضاي کشورها و اعضاي کنوانسيون باز گذاشته شد. از اهداف اساسي پروتکل، ايجاد ساختار اجرايي مناسب براي حصول به اهداف کنوانسيون و نيز تقويت تعهدات کشورهاي پيوست I کنوانسيون در کاهش انتشارگازهای گلخانه ای و انتقال کمک هاي فني و مالي به کشورهاي در حال توسعه و کشورهايي که بشدت متاثر از آثار تغيير اقليم هستند (ماده 8/4 تا 10/4 کنوانسيون) مي‌باشد.
هر يك از اعضاء‌ پيوست I پروتکل بطور مستقل يا مشترک توسط پيمان كيوتو متعهد شده‌اند كه انتشار گازهاي گلخانه‌اي را حذف و يا كاهش دهند؛ بطوريكه ميزان انتشار شش گاز گلخانه‌اي كشورهاي توسعه يافته در محدوده سالهاي 2012-2008 میلادی به 5% زير سطح انتشار سال 1990 میلادی كاهش يابد. تعهدات هر يك از كشورهاي توسعه‌يافته در ضميمه B پيمان آورده شده است كه محدوده اين تعهدات از 8% كاهش (كشورهاي اتحاديه اروپا) تا 10% افزايش (جزاير كوچك) نسبت به سطح انتشار سال 1990 میلادی مي‌باشد. پروتکل کیوتو با الحاق روسيه به پيمان کيوتو در اواسط ماه نوامبر سال 2004، در تاريخ 16 فوريه 2005 اجرايي شد. جمهوري اسلامي ايران در سال 1375، با تصويب مجلس شوراي اسلامي و تائيد شوراي نگهبان به عضويت كنوانسيون تغييرات آب و هوا درآمد. قانون الحاق ايران به پيمان كيوتو نيز در سال 1384 به تائيد شوراي نگهبان رسيد.(1) كشور ما بدليل قرار گرفتن در بين كشورهاي در حال توسعه، در دوره اول تعهد (2012-2008) اجباري براي كاهش انتشارات خود ندارد. پروتکل کيوتو جهت کاهش انتشار و تسهيل انجام تعهدات کشورهاي توسعه يافته، مکانيسم هاي انعطاف پذيري تحت عنوان مکانيسم هاي مبتني بر بازار در ماده 12 و ساير مواد تنظيم نموده است. بر اساس پيمان كيوتو، اعضاي متعهد مي‌توانند با اجراي پروژه‌ها در ساير كشورها، سياست‌هاي كاهش انتشار را از لحاظ اقتصادي توجيه‌پذير نمايند. بدين منظور پيمان كيوتو جهت ايجاد ساختار مبتني بر بازار سه مكانيسم زير را تعبيه نموده است. اين مکانيسم ها عبارتند از: (5)


  • مکانيسم توسعه پاک[2] (CDM)
  • اجراي مشترک[3] (JI)
  • تجارت انتشار[4] ( ET)


  1. مكانيسم توسعه پاك: پروژه‌هايي كه كشورهاي توسعه يافته جهت تحقق تعهدات خود در كاهش انتشار و همچنين كمك به توسعه پايدار در كشورهاي در حال توسعه اجرا مي‌نمايند و به ازاي کاهش انتشارگازهای گلخانه ای ، گواهی کاهش انتشار[5] (CER)دريافت مي‌نمايند.
  2. اجراي مشترک: پروژه‌هايي هستند كه با توجه به تجارب تكنولوژيكي كشورها، به منظور اجراي تعهد يا اخذ گواهي، توسط برخي از كشورهاي صنعتي در ساير كشورهاي توسعه يافته بخصوص کشورهای با اقتصاد در حال گذر (اروپای شرقی) اجرا مي‌گردند.
  3. تجارت انتشار: همانگونه که اشاره شد كشورهاي صنعتي تحت پيمان كيوتو متعهد به كاهش انتشار گازهاي گلخانه‌اي هستند (هر كشور تعهد مستقلي دارد)؛ در راستاي اين تعهدات اگر كشوري نتواند سهم تعهدات خود را در كاهش انتشار برآورده نمايد، مي‌تواند از كشورهاي صنعتي ديگر كه بيش از سهم تعهد خود كاهش انتشار داشته است مجوز انتشار را خريداري نمايد. كه اين موضوع را تجارت انتشار مي‌گويند.


[1] Intergovernmental Negotiating Committee/Framework Convention on Climate Change

[2] Clean Development Mechanism

[3] Joint Implementation

[4] Emission Trading

[5] Certified Emission Reduction