طب سنتی ایرانی و اسلامی

[solinaz]

طب سنتی ایرانی و اسلامی
گزارش تهیه شده از سخنرانی محمدمهدی اصفهانی متخصص طب سنتی و سرپرست مرکز تحقیقات علوم قرآن، حدیث و طب دانشگاه علوم پزشکی تهران در 'کارگاه آموزشی فرهنگ، آداب و میراث پزشکی'
طب سنتی ایران برای امروز و آینده ، حرفهای زیادی برای گفتن دارد.
کاربرد کلمه حکیم برای پزشک از نکات برجسته در فرهنگ اسلامی است. فرهنگ اسلامی و ایرانی ، حکمت را زیربنای دانش پزشکی می داند در حالیکه کلمه "دکتر" به معنای آموزش دهنده است.
حکمت نظری به دو دسته حکمت نظری و حکمت عملی تقسیم بندی می شود.
تعریف پزشکی در فرهنگ ایرانی و اسلامی: ابن سینا طب را علم تعریف می کند، پیشه ای که تندرستی نگاه دارد، چون رفته باشد باز آرد. پس اساس طب، حفظ سلامت است. طب دانشی است به وسیله آن احوال انسان شناخته می شود.
اکثریت مباحث طب سنتی، تاکید بر حظ سلامت است و کمتر مباحث آن به شیوه های درمانی می پردازد . شیوه های درمانی آن نیز بر اصلاح شیوه های زندگی و تغذیه تاکید دارد.
کتاب های طب سنتی ایرانی و اسلامی تاثیر یافته از مسایل تکوینی و تشریعی است. در تمام مباحث آن خدا حضور دارد. آیه "هو الشافی" نشان می دهد که خدا شفادهنده است اما طبیب واسطه تحقق کار الهی توسط مخلوقات الهی است.
در منابع غربی هرجا islamic medicine آمده است منظور طب دوران تمدن اسلامی است نه آنچه که ما می خواهیم به عنوان طب اسلامی بگوییم.
پزشکان منشاء مورد استعمال خود را از منابع یونانی ذکر می کنند اما شواهدی وجود دارد که قبل از طب یونانی، بهره گیری از دانش ایرانیان مرسوم بود است.
الگود 19 سال تحقیقاتی درباره طب پزشکی ایران انجام داده است.
پیدایش نظریه ارکان چهارگانه در یونان، ناگهانی بوده است درحالیکه شکل گرفتن هر نظریه مستلزم زمینه های قبلی است. یونانی ها اذعان دارند که منشاء این نظریه ایرانی بوده است.
شکستن نظام طبقاتی در دوران اسلام، بزرگ ترین خدمت به توسعه علم در ایران بوده است.
طب سنتی ایرانی از طب هندی هم استفاده مستقیم و غیرمستقیم کرده است. برزویه طبیب عده ای از طبیبان هندی را به جندی شاپور آورد. بعد از اسلام چند کتاب مستقل از طب هندی ترجمه و وارد طب اسلامی شد.
طب سنتی ایرانی از طب چینی هم استفاده کرده البته نه زیاد. کتاب تنسوخ نامه ایلخانی از طب چینی استفاده کرده است. البته تعداد قابل توجهی از کتاب طب ایرانی در چین هم ترجمه شده است.
طب سنتی ایرانی از طب عربی هم استفاده کرده است مانند حجامت، داغ کردن و ... از طب عربی است اما این مجموعه ها زیر سایه احکام و قوانین اسلامی تکامل پیدا کرد.
یکی از ظالمانه ترین کلماتی که محققان غربی هنوز هم تکرار می کنند این است که می گویند ایران ، طب یونانی را گرفته است، نگهداشته و در قرون وسطی آن را به ما بازگردانده است. درحالیکه مستندات متعددی وجود دارد که این گفته را رد می کند.
کتاب "شکوک علی جالینوس" محمدبن زکریای رازی شک به کارهای جالینوس نیست رد جالینوس است اما آنچنان رازی شخصیت بزرگوار و برجسته ای است که نمی خواهد با کلمه رد کارهای شخصی مانند جالینوس را بی ارزش کند.
همچنین حکمای طب تمدن اسلامی هنگام تحریر کتاب خود با بزرگواری منابع و ماخذ خود را ذکر می کردند.
طب فولکور یا طب مردمی بخش های از طب سنتی ایرانی و اسلامی را تشکیل می دهد. برخی کارهای طبی از آموزه های دینی نشات گرفته است اما دستکاری شده است.
برعکس برخی حقایق و اوهام در طب سنتی بکار گرفته شده که همان طب مردمی است. این طب مردمی از فیلتر طب سنتی گذشته است. طب مردمی جایگاه ویژه ای در طب سنتی دارد.
مثلا در طب جدید برای حذف زگیل از کوتر... یا ازت مایع استفاده می کنند که یک کار تهاجمی است درحالیکه در طب مردمی شیره انجیر که حاوی پروتئاز است را چند روز روی یک زگیل درشت می گذاشتند - نه همه زگیل ها- و با تقویت سیستم ایمنی بدن زگیل ها را از بین می بردند.
آلرژی که طب جدید از درمان آن ناتوان است، طب مردمی برای آن درمان دارد.
طب اسلامی: عده ای در جامعه مدعی طب اسلامی هستند گاهی چند حدیث و روایت را جمع آوری کرده اند و در کنار کارهایی مانند حجامت به عنوان طب اسلامی معرفی می کنند.
قرآن کتاب انسان سازی است اما رهنمودهای پزشکی در قرآن کم نیست. از قدیم افرادی با انگیزه هایی وارد این کارها شده اند. عده ای سعی کرده اند قرآن را با یک یافته روز بررسی کنند. این کارها ناصواب است. سامانه یا سیستمی که ما اسم آن را طب اسلامی بگذاریم باید تعریف شود همانطور که اسلام به ما آموخته است و با درنظر گرفتن مسایل فقهی و حقوقی.
طب اسلامی، طبی است که از آخرین دستاوردهای امروز بشر استفاده کند اما از فیلتر اسلامی خود رد کند. حلال و حرام آن باید روشن باشد. حقوق بیمار را رعایت کند. این سامانه ، پاسخگو است.
11 هزار روایت رهنمود اسلامی درباره طب داریم که چهار هزار روایت آن غیرتکراری است و یک کارهای تحقیقی در ایران روی این روایت ها در حال انجام است. این طب نیازمند اجتهاد مستمر و پاسخگویی به نیازهای متناسب با زمان است. محصول طب اسلامی، سلامت جسم، روان، دنیا و آخرت با محترمانه ترین شیوه است.
طب اسلامی، طب پیشرو است اما امر و نهی های اسلامی دارد. اگر می خواهد ویتامین B12 را تجویز کند در کشورهای غربی عنصر آن را از فوندوس خوک می گیرند ، طب اسلامی باید آن را از فوندوس گاو بگیرد. مشروبات الکلی در طب اسلامی جایگاهی ندارد.
اصطلاحات طب اسلامی:
طب اسلامی مانند عرفان از اصطلاحاتی استفاده می کنند.
در عرفان برای سیر و سلوک از کلمه ای مانند مراقبه استفاده می کنند اما در پزشکی معادل آن "مراقبت از سلامت است.
در عرفان کلمه تخلیه و در طب کلمه دفع عامل بیماری
در عرفان کلمه تحلیه و آراسته شدن در طب کلمه ترمیم و بازیابی سلامت
health promotion یا ارتقای سلامت شعار هزاره سوم میلادی است اما این شعار در دعای 23 امام سجاد (ع) آمده است.
قوه مدبره کلید طب سنتی است.
ارتباط متقابل بین جهان بیرون و درون در آموزه های اسلامی آمده است. تمام بیماری ها براساس طب اسلامی قابل درمان است و محققان می توانند امیدوار باشند تمام تحقیقات آنان به نتیجه برسد.
طب سنتی بر پایه مزاج است. مزاج اولیه فطری داریم. مزاج ثانویه داریم. در طب بیشتر با طب ثانوی سر و کار داریم. جنوب ایران هوا گرم و مزاج ها گرم است. خرما و فلفل هم گرم است. اما اگر اهالی جنوب اینها را در تهران بخورند جوش می زنند.
13 هزار کتاب از منابع طب اسلامی مطرح شده اند که یک هزار و 502 عدد از این کتاب ها بازیابی شده است.