توحيد مفضل

[نارون1]

آفرینش اعضای جفت و فرد

فکر کن ای مفضل در اعضایی که طاق و جفت آفریده اند و چه حکت و تدبیر در آنها مرعی داشته :

پس سر را یکی آفریده زیرا که مصلحتی نیست در آنکه آدمی را دو سر بوده باشد ، نمی بینی که اگر با سر آدمی سر دیگر تصور کنی هر

آینه آن زیاد خواهد بود و بار گرانی خواهد بود بر او بدون احتیاج به سوی آن زیرا که حواسی که آدمی به آن محتاج است در یک سر مجتمع

می تواند بود ، و ایضا اگر چنین باشد اگر به یک سر سخن گوید سر دیگر معطل خواهد بود و حاجتی به آن نخواهد بود و اگر از هردو سر یک

سخن گوید ، یکی بی فایده و زائد خواهد بود ؛ و اگر به یکی سخن گوید به غیر سخنی که به دیگری گوید ، بر شنونده دشوار خواهد شد

که متوجه کدامیک شود ، و اختلاف در فهم بهم خواهد رسید .

و دستها را جفت آفرید زیرا که خبری نیست در آنکه آدمی یک دست داشته باشد ، زیرا که خلل می رساند به آنچه مزاولت آنها نماید از

اعمال ، نمی بینی که نجار و بنا اگر یک دست ایشان شل شود نمی توانند که صناعت خود را بعمل آورند ، و اگر به تکلف و مشقت به عمل

آورند مانند کسی که دو دست دارد ، هردستی معاونت دست دیگر می کند ، بعمل نمی تواند آورد .

[نارون1]

فواید آب دهان

تامل کن در آب دهان و منفعتی که در آن هست ؛ زیرا که حق تعالی مقرر گردانیده که همیشه جاری باشد در دهان که تر کند کام و گلو را ،
اگر این رطوبت نبود آنها فاسد و بی طراوت می شدند ، و اگر این رطوبت با غذا ضم نمی شد در گلو گوارا نمی شد ، و این رطوبت مرکبی

است از برای غذا که آن را به معده می رساند ، و ایضا این رطوبت به زهره می رسد و موجب صلاح حال انسان است زیرا که اگر زهره

خشک شود آدمی هلاک می شود .

********************************



چرا شکم انسان مانند لباس زیپ و دکمه ندارد

و به تحقیق که گفته اند گروهی از جاهلان متکلمان و ضعفاء العقول فلاسفه به سبب قلت و قصور علم اگر شکم آدمی به هیئت قبا می بود

که هرگاه طبیب خواهد بگشاید و اندرون شکم را مشاهده نمیاد و دست داخل کند و معالجه کند آنچه را خواهد ، هرآینه اصلح بود از آنکه

بسته اند و دیده پنهان است و دست به آن نمی رسد و دردهای اندرون را نمی توان شناخت مگر به دلیلهای غامض و علامتهای مشتبه

ماند نظر کردن به قاروره و بوئیدن عرق و اشباه اینها از علاماتی که غلط و اشتباه در آنها بسیار می شود ، و بسا باشد که اشتباه باعث

کشتن مریض گردد .

و جواب این شبهه آن است که جاهلان باید بدانند که اگر چنین می بود و اطلاع بر امراض و معالجه آنها به این آسانی می بود ، هر آیه مردم

را ترس از مرگ و بیماری نبود و علم به بقای خود بهم می رسانیدند و به سلامت و صحبت خود مغرور می گردیدند و موجب طغیان و فساد

ایشان می شد؛ و مفسده دیگر آنکه رطوبات شکم پیوسته مترشح می بود و هرجایی که می نشست و می خوابید ملوث می گردانید ، و

جامه اش همیشه تر و کثیف می شد و عیش بر او فاسد می گردید ؛ و مفسده دیگر اینکه معده و جگر و دل افعالی که از اینها صادر می

شود و به حرارت غریزی می شود که حق تعالی در جوف آدمی محتبس گردانیده ، اگر در شکم فرجه ها و رخنه ها می بود که توان گشود

و اندرون شکم را دید و دست داخل جوف توان کرد هر آینه برودت هوا به جوف می رسید و با حرارت غریزی مخلوط می شد و عمل احشای

جوف باطل می گردید و آدمی هلاک می شد .

پس بدان که هرچه اوهام به سسوی آن می رود به غیر آن نحوی که خالق حکیم اشیا را به آن طریقه آفرید ، خطا و باطل است .

[نارون1]

نعمت حافظه و فراموشی

پس تامل کن که به فوت یک قوه از قوای نفسانی چه خلل ها در احوال او بهم می رسد ، چه جای آنکه جمیع آنها از او فوت شود .و نعمت فراموشی در آدمی اگر تامل کنی

، عظیم تر است از نعمت یادآوری ، اگر فراموشی در آدمی نبود هیچکس را از مصیبتی تسلا حاصل نمی شد و حسرت احدی منقضی نمی شد و کینه هیچکس از سینه اش زائل

نمی شد و به هیچ یک از نعمتهای دنیا متمتع نمی شد برای آنکه آفاتی که براو وارد شده همیشه در برابر او بود و امید برای آنکه آفاتی که براو وارد شده همیشه در برابر او بود و امید

نداشت که پادشاهی که دشمن اواست از احوال او غافل گردد یا حسودی لحظه ای از فکر او بپردازد .

پس نمی بینی که خداوند حکیم حفظ و نسیان را در آدمی قرار داده و هردو ضد یکدیگرند ، و در هریک مصلحتی هست که وصف نمی توان کرد و هردو در انتظام احوال آدم

ضرور ؟

پس اگر تفکر کنی این امور متضاده موجب اقرار به وحدت صانع است نه تعدد ، چنانچه مجوس از اینجا به غلط افتاده اند و به دو خدا قائل شده اند ، تعالی الله عما یقولون ،

زیرا که همچنانکه در بدن آدمی این ضد هردو در کار است و صانع بدن باید که هردو را قرار دهد تا صنعتش تمام باشد ، همچنین در عالم کبیر اشیا متضاده ، که بعضی را خیر و بعضی

را شر می نامند وجود هردو ضروری است و هردو برای نظام کل خبر است و در کار است و آن جاهلان نمی دانند .

[نارون1]

بلاها ، عقیده نادانان و پاسخ به شبهه آنان

گروهی از جاهلان و ملحدان ، قاتلهم الله انا یوفکون ، آفتهایی را که در بعضی از زمانها حادث می شوند مانند وبا و طاعون و یرقان و انواع بیماریها و تگرگ و ملخ که زراعت

ها و میوه ها را ضایع کنند وسیله کرده اند به سوی انکار خلق و تدبیر و شبهه گردانیده اند . در وجد خالق قدیر، پس در جواب ایشان می گوییم که :

اگر خالقی و مدبری در عالم نمی بود بایست که زیاده از این فتنه و فساد و آفات و حوادث در جهان پدید آید ، مثل آنکه آسمان بر زمین بیفتد یا زمین به آب فرور رود یا آفتاب

از طلوع تخلف کند و هرگز طالع نشود ، و نهرها و چشمه ها چنان خشک شوند که یک قطره آب در آنها به هم نرسند و هوا راکد شود که مطلقا باد حرکت نکند تا همه

اشیا فاسد گردد ، یا آب دریا بر زمین جاری گردد که عالم را غرق کند ، و باز این آفتها که گفتی که گاهی می رسد از طاعون و ملخ و امثال اینها ، چرا دایم و ممتد نمی

گردد تا آنچه در عالم است مسستاصل گرداند بلکه گاهی بهم می رسد و زود برطرف می شود .

نمی بینی که عالم از این احداث جلیله که موجب بوار و هلاک اهل عالم است محفوظ و مصون است و گاهی ایشان را به آفت قلیلی می گزد و می ترساند برای تادیب و

تقویم ایشان و باز به زودی از ایشان زایل می گرداند تا وقوع آنها پندی و نصیحتی باشد برای ایشان و ازاله اش رحمتی و نعمتی باشد برایشان و به تحقیق انکار می کنند

ملاحده و اتباع مانی مکاره و مصایبی را که به مردم می رسسد و می گویند که اگر برای این عالم خالق رحیم مهربانی باشد چرا این امور ناخوش در جهان به ظهور می آید

و گوینده این سخن را گمان آن است که می باید عیش آدمی در دنیا از هر کدورتی خالص و صافی باشد و به هیچ المی مشوب و مخلود نباشد و اگر چنین بود آن مقدار

اشر و طغیان و فساد در انسان بهم می رسیدکه نه برای دنیا به کار می آید و نه برای آخرت ، چنانچه می بینی گروهی را که به ناز و نعمت برآمده اند و در امنیت و توانگری

و رفاهیت نشو و نما کرده اند به مرتبه ای که به طغیان و کفران می رسند که گویا فراموش کرده اند که از جنس بشرند ، یا مربوب مدبر قضا و قدرتند ، یا محتمل است که

ضرری به ایشان برسد یا مکروهی بر ایشان نازل گردد و به خاطر ایشان نمی رسد

که ضعیفی را رحم کنند یا فقیری را دستگیری نمایند یا اگر مبتلایی را ببینند براو رقت کنند یا نسبت به بیچاره ای مهربانی اظهار نمایند یا تعطفی برای مکروبی به عمل

آورند و چون مکروهی ایشان را گزید و شدت مصیبتی یا دردی را یافتند پند پذیر می گردند و بسیاری از آنها را که جاهب و غافل بودند می فهمند و از اکثر معاصی و فسادها

که مرتکب بودند تائب و منزجر می گردند و گروهی که این موذیات را در عالم نمی پسندند ، مانند کودکانند که مذمت می نمایند دواهای تلخ ناگوار را و به خشم می آیند از

منع کردن از طعام های لذیذ که ضرر می رساند به ایشان و کسب عادات و علوم و صنعتها را دشمن می دارند و دوست می دارند که پیوسته احوال خود را به لهو و لعب و

بطالت بگذرانند و هر طعام و شرابی که خواهند

بخورند و بیاشامند و نمی یابند که به بطالت نشو و نما کردن چه ضررها به دین و دنیای ایشان می رساند و اطعمه و اشربه لذیذه ضاره چه دردها در ابدان ایشان احداث

می نماید و نمی فهمند که در تحصیل آداب حسنه عواقب حمیده منظور است و در آشامیدن دواهای تلخ منافع پسندیده می شوند ، بسی الم ها که راحتها در عقب دارد و

بسیار تلخی ها که شیرینی ها بار می آورند .


اگر کسی گوید که چرا آدمیان را همه معصوم نیافریده اند که قادر بر معاصی و بدیها نباشند تا آنکه محتاج به تنبیه به این آلام و اسقام نباشند ؟

جواب می گوییم که :

اگر چنین بودند همه بر حسنه مستحق ثواب و حمد و ستایش نمی شدند و

اگر گویند که اگر خدا او را به نعیم و لذت بهشت رساند چه ضرر می رساند به او که مستحق ثواب نباشد

و او را بر حسسنات ستایش نکنند ؟

جواب گوییم که :

شما عرض کنید بر مردی که بدنش بر عقلش صحیح باشد و به تنعم و رفاهیت بنیند و دیگری اسسباب عیش را آماده کند بدون سعی و عملی و استحقاقی ، آیا قبول این

امر می کند و طبع به این حالت خسیس راضی می شود ، اگر عقلش سلیم است البته به اندک نعمتی که به اندک سعی و استحقاق به دستش آید ، همچنین نعیم

آخرت برای اهلش به آن کامل و تمام است که سعی در آن کرده اند و به استحقاق یافته اند .

پس نعمت براین باب بر آدمی مضاعف گردیده که او را قوت سعی در دنیا داده اند ، راه تحصیل درجات آخرت به او نموده اند و ثواب جزیل بر عمل و سعی او مقرر فرموده اند

که سرور و لذت او در آخرت به این ثواب مضاعف است .


اگر گویند که : چون گفتی که عصمت به جبر منافات با استحقاق دارد ، ممکن بود که بدون عصمت مردم را تکلیف نماید و به هرحال ایشان را به بهشت برد و هرکه خواهد

که نعیم اخروی با اسستحقاق بیابد ، اطاعت کند و هرکه نخواهد و به نعیم بی سعی راضی باشد ، بدون عمل ثواب یابد

جواب گوییم که :

اگر این راه بر مردم گشوده شود که با وجود گناه ثواب یابند و بیم عقاب نداشته باند ، هرآینه در ارتکاب فواحش و معاصی اکثر خلق چندان مبالغه نمایند که فساد در زمین

پیدا شود و یکدیگر را بکشند و ظلم و بیداد کنند و عدل و حکمت حق تعالی شأنه باطل گردد و تدبیر به تعطیل مبدل شود و فساد این امر در غایت ظهور است و گاهی

ملاحده معطله در ابطال تدبیر و انکار خالق خبیر چنگ می زنند به آفتها که در میان خلق بهم می رسند و نیکوکار و بدکار را فرو می گیرد .