دانستنی های چشم

[solinaz]

دانستنیهای چشم پزشکی * بیماری قند و چشم

بیماری قند (دیابت) یکی از بیماریهای نسبتا شایع و جدياست که بعلت بالا بودن میزان قند خون در طولانی مدت سبب تغییراتی در عروق خونیتمام اعضای بدن می شود که این تغییرات باعث عوارض کوچک و بزرگ در ارگانهای حیاتیمانند مغز، قلب، کلیه، چشم و دیگر اعضای بدن می گردد که نهايتا ممکن است بهمشکلاتي همچون سکته مغزي، سکته و نارسايي قلبي، نارسايي کليوي، و نابينايي منجرگردد.

گرفتاری چشمی بیماری قند یکی از علل عمده نابینایی و یاکم بینایی، هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای غیر پیشرفته می باشد. متاسفانهشيوع عوارض چشمی بيماران ديابتی روز به روز بيشتر مي شود، چرا که با پيشرفتهايجديد و كنترل بهتر بيماري قند بر طول عمر بيماران افزوده شده و در نتيجه عوارضچشمي بيماري ديابت نيز بيشتر ديده ميشود. سالها قبل و پیش از ابداع روشهاي جديددرماني مانند ليزر، بسياري از بيماران ديابتي متاسفانه به علت عوارض چشمي اينبيماري نابينا شده و در سنين ميانسالگی خانه نشين مي شدند. اما امروزه مي توان باتشخیص به موقع و درمان مناسب، بخوبی از اين عارضه جلوگیری نمود.

عوارض چشمي بيماري قند

عوارض چشمي بيماري قند مي تواند شامل موارد زير باشد:

· آسيب به عروق خوني شبکيه که اصطلاحا رتينوپاتي ديابتيخوانده مي شود و سبب ورم مرکز بينايي چشم (ماکولا،( خونريزي هاي متعدد در شبکيه وزجاجيه چشم مي گرددکه اگر به موقع درمان نگردد، منجر به کم بينايي يا نابيناييدائمي مي گردد.

· آب مرواريد (کاتارکت) زودرس که خوشبختانه اين عارضهبخوبي با عمل جراحي اب مرواريد قابل درمان است.

· آب سياه (گلوکوم) که بعلت افزايش فشار داخل چشم ايجادمي شود و اگر به موقع درمان نگردد سبب آسيب دائمي به عصب چشم و کم بينايي و يانابينايي مي گردد.

شروع رتینوپاتی دیابتی معمولا بدون علامت است، اما بتدریجپیشرفت کرده و سبب افت بینایی می گردد. اگر این عارضه به موقع تشخیص داده شود و بهموقع درمان گردد بیش از 90 درصد از بیماران می توانند از خطر نابینایی نجات یابند.اما یادمان باشد علی رغم پیشرفتهایی که در تشخیص و درمان این عارضه صورت گرفتهاست، اما غالبا بعلت بی توجهی بیماران و عدم مراجعه به موقع، رتینوپاتی دیابتی هنوزیکی از دلایل نابینایی در بزرگسالان می باشد. بنابراین لازم است کلیه بیماراندیابتی حداقل سالی یک بار تحت معاینه کامل چشم که با استفاده از قطره های گشادکننده مردمک صورت می گیرد، قرار گیرند.

گرفتاری شبکیه ای بیماری قند به دو مرحله تقسیم بندی میشود:

· مرحله نخست که بنام رتینوپاتی دیابتی زمینه ای نامیدهمی شود که در این حالت بیماری محدود به شبکیه است و خونریزی های کوچک و تورم ورسوب چربی در شبکیه دیده می شود. در این مرحله اگر ناحیه مرکز بینایی (ماکولا)گرفتار نباشد، این وضعیت بدون علامت است و بیمار ممکن است هیچگونه علائم بینایینداشته باشد و غالبا نیاز به درمان هم ندارد. اما نکته مهم در این مرحله این استکه بیمار باید با فواصل نزدیکتر (هر چهار ماه) مورد معاینه چشم قرار گیرد و یا بادیدن اولین علائم بیماری بلافاصله به پزشک مراجعه نماید.

· مرحله دوم که بنام رتینوپاتی دیابتی پیشرونده نامیده میشود که در این حالت عروق خونی جدید و غیر طبیعی در شبکیه، سر عصب، و همچنین درزجاجیه ایجاد می شود که بعلت شکننده بودن این عروق، شانس خونریزی داخل شبکیه وزجاجیه بسیار بالاست و اگر در این حالت درمان صورت نگیرد در عرض مدت کوتاهی منجربه عوارض ثانویه دیگر یعنی خونریزی داخل چشم، پارگی شبکیه، و آب سیاه می گردد کهنهایتا سبب از بین رفتن کامل بینایی خواهد شد. بنابراین مهم است که بیمار در شروعاین مرحله تحت درمان با لیزر قرار گیرد تا این عروق جدید قبل از اینکه سبب عوارضبعدی گردند، از بین بروند. باید توجه داشت که در مرحله رتینوپاتی پیشرونده، تعداددفعاتی که بیمار ممکن است به لیزر احتیاج داشته باشد، معمولا بیش از یک بار است وعمده این بیماران برای کنترل بیماری حدود چهار جلسه لیزرتراپی نیاز دارند. گاهیلیزر به تنهایی ممکن است کافی نباشد و یا بعلت خونریزی زجاجیه، امکان انجام لیزردرمانی وجود نداشته باشد که در اینصورت بیمار به عمل جراحی ویترکتومی نیاز پیدا میکند. این عمل بعلت طولانی بودن زمان عمل، معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می گیرد.البته انجام آن با بی حسی موضعی نیز امکان پذیر می باشد.

لیزر درمانی

لیزرهای مختلفی برای مقاصد متفاوت در چشم پزشکی استفادهمی شوند. بعنوان مثال لیزری که در درمان عوارض چشمی بیماری قند استفاده می شودمتفاوت از نوعی است که برای درمان نزدیک بینی کاربرد دارد.

لیزر درمانی یکی از اصلی ترین درمانهای عوارض چشمی بیماریقند می باشد. از لیزر درمانی هم در مرحله نخست بیماری یعنی در رتینوپاتی زمینه ایدر صورتی که تورم مرکز بینایی وجود داشته باشد استفاده می شود، و هم در مرحله دومکه رتینوپاتی پیشرونده است، بصورت فراگیر استفاده می شود. نکته ای که باید توجهداشت این است که لیزر درمانی در درمان عوارض چشمی بیماری قند باعث کنترل بیماری میگردد، اما معمولا بینایی از دست رفته را نمی تواند برگرداند. حتی لیزر درمانیدر بیماری قند تا حدودی موجب کاهش دید محیطی، کاهش قدرت تطابق، کاهش دید شب، وکاهش تمایز رنگها می شود.

عوامل موثر در بروز عوارض چشمی بیماری قند

علاوه بر بیماری قند که خود علت اصلی گرفتاری می باشد،عوامل دیگری نيز وجود دارند كه ايجاد عوارض چشمی و غیر چشمی بیماری قند را تسريعمي‌كنند وچه‌ بسا در بعضي موارد نقش این عوامل كم‌تر از خود بیماری قند نيست.بنابراین توجه به اين عوامل و كنترل آنها علاوه بر کنترل بیماری قند می تواند نقشبسيار مهمي در كاهش بروز عوارض چشمي ديابت و یا كند نمودن سير پيشرفت بیماری داشتهباشد. این عوامل عبارتند از:

· سابقه فاميلي ديابت و گرفتاري چشمي و شدت گرفتاريبیماری چشمی در فامیل

· سن بروز و تشخيص بيماري

· نوع ديابت و طول مدت ابتلا به آن

· نحوه كنترل ديابت و ميزان كنترل بودن آن

· كنترل بودن يا نبودن مشكلات همراه با ديابت از جملهفشار خون و چربی های خون

· مصرف و یا عدم استعمال دخانیات

عوامل ارثي و فاميلي

شدت بيماري ديابت و عوارض چشمي آن در افراد مختلف بسيارمتفاوت است و به نظر مي رسد توسط عوامل ژنتيكي خاصي كنترل مي شود. در بعضي خانوادهها عليرغم چند سال ابتلا به ديابت، عوارض چشمي و از دست دادن بينايي كمتر ديده ميشود و در گروهي اين عوارض بيشتر مشاهده شده و به سرعت پيشرفت مي كند. اينگونه تصورمي شود كه ايجاد اين عوارض توسط ژن هاي خاصي كنترل و هدايت مي شود. بنابراينچنانچه در يك خانواده و فاميل سابقه اي از كاهش بينايي شديد و (احياناً نابينايي)در اثر ابتلا به بيماري قند بروز كرده است اين احتمال مطرح است كه در مبتلايانجديد اين خانواده نيز عوارض چشمي ديابت با همان سرعت پيشرفت كند. مراجعه هر چه زودتراين ‌گونه بيماران به چشم پزشك عليرغم نداشتن مشكل چشمي مي تواند تا حد بسيارزيادي منجر به تشخيص زودرس عوارض چشمي شده و متعاقب آن با تشخيص به موقع و درمانزودرس از ايجاد عوارض ناخواسته و غيرقابل جبران جلوگيري شود.

سن بروز بيماري ديابت

چشم و شبكيه افراد جوان به نسبت افراد مسن تر فعاليتمتابوليكي بيشتري دارد به همين دليل و دلايل متعدد ديگر عوارض چشمي ديابت درمبتلايان جوان زودتر ايجاد شده و پيشرفت آن نيز شديدتر است. بنابراين مبتلايانجوان بايد زودتر نسبت به معاينه چشم خود اقدام نمايند چون در صورت بروز عوارض چشميدر مراحل اوليه با روش هاي درماني خاصي امكان حفظ ديد بيمار بسيار زياد است. ازدست دادن زمان و تاخير در مراجعه به چشم پزشك ممكن است منجر به تاخير در تشخيصعوارض بيماري در چشم شده و لاجرم درمان در مراحلي انجام خواهد شد كه نتيجه كم‌تريخواهد داشت.

بلوغ

رسيدن به سن بلوغ در كودكان مبتلا به ديابت با پيدايشناگهاني و پيشرفت سريع عوارض چشمي همراه است چون در اين مرحله از رشد تغييراتهورموني خاصي در بدن به وجود مي آيد. توجه به اين مسئله هم در پيش‌گيري از عوارضناخواسته ديابت در چشم از اهميت بسزايي برخوردار است. بنابراين لازم است كودكانمبتلا به ديابت هنگامي كه به سن بلوغ مي رسند در اولين فرصت تحت معاينات كامل چشمپزشكي قرار گيرند.

نوع ديابت

ارتباط بروز شدت عوارض چشمي با ميزان قند خون كاملاً واضحو مشخص است به نحوي كه هر چه ميزان قند خون بالاتر باشد بروز عوارض چشمي، زودتر وسرعت پيشرفت آن نيز شديدتر است. از آنجا كه ميانگين قند خون بيماران مبتلا بهديابت جوانان ( دیابت نوع اول (معمولا از ميانگين قند خون مبتلايان به ديابتبالغين (دیابت نوع دوم (بالاتر است، عوارض چشمي در مبتلايان به ديابت جوانان زودترايجاد شده و سرعت پيشرفت آن نيز بيش‌تر است. بنابراين مبتلايان به ديابت نوع اولكه معمولاً از انسولين نيز استفاده مي كنند بايد خيلي زودتر از گروه ديگر جهتمعاينات چشمي خود اقدام نمايند.

حاملگي

تاثير حاملگي در پيدايش و تشديد عوارض چشمي ديابت تقريبابه اثبات رسيده است. بنابراين خانم هاي مبتلا به ديابت چنانچه با در نظر گرفتنجوانب امر و رعايت توصيه هاي لازم تصميم به باردار شدن بگيرند بايد قبل از هرگونهاقدامي از وضعيت چشم خود اطمينان پيدا کنند. گرچه بعضي از عوارض چشمي ديابت متعاقبپايان حاملگي بهبود مي يابند ولی چنانچه در شروع حاملگي عوارض ديابت در چشم موجودباشد، در جريان حاملگي اين عوارض به سرعت پيشرفت مي كنند و نياز به درمان دربسياري از موارد احساس مي ‌شود. بنابراين توجه به اين مساله و معاينات چشم پزشكيمكرر و زودرس در جريان حاملگي مي تواند به نحو بارزي در پيش گيري از عوارضناخواسته و غيرقابل جبران ديابت در چشم موثر باشد.

نحوه كنترل قند خون

بدون شك مهم‌ترين و اساسي ترين عامل در پيدايش و پيشرفتعوارض چشمي ديابت نحوه تنظيم ميزان قند خون در طول دوران ابتلا به ديابت است. هرچه ميزان قند خون در طول دوران ابتلا به ديابت به محدوده طبيعي نزديك تر باشد و هراندازه از نوسانات ميزان قند خون با روش هاي درماني مختلف كاسته شود بروز عوارضچشمي ديابت بيش‌تر به تاخير مي افتد و از شدت و سرعت پيشرفت عوارض چشمي درمبتلايان به اينگونه عوارض كاسته مي‌شود. ثابت شده است كه در هر دو نوع ديابت(بالغين و جوانان) چنانچه با روش هاي شناخته شده از جمله رژيم غذائي، داروهايخوراكي و يا تزريق انسولين (بسته به نياز بيمار و تشخيص پزشك) ميزان قند خون درساعات روز و ايام هفته و ماه نزديك به طبيعي حفظ شود ايجاد عوارض چشمي ديابت و از جملهدرگيري شبكيه در بيماراني كه در بدو امر هيچگونه علامتي در معاينات چشمي ندارند بهتاخير خواهد افتاد و در افرادي كه درجاتي از درگيري شبكيه دارند موجب كاهش سرعتپيشرفت اين عوارض خواهد شد.

يكي از آزمايش‌هايي كه جهت بيماران ديابتي درخواست مي شوداندازه‌گيري هموگلوبین HbA1C است. اين آزمايش نشان دهنده ميزان كنترل قندخون ظرف سه ماه گذشته است و چنانچه از حدي بالاتر باشد مويد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ كنترل نبودنقندخون بيمار در طول اين مدت است حتي اگر قند خون ناشتاي بيمار در هنگام معاينهطبيعي باشد. ذكر اين نكته اهميت دارد كه كنترل ديابت علاوه بر پيشگيري از عوارضچشمي در جلوگيري از عوارض كليوي و عصبي ناشي از آن نيز نقش بسيار مهمي ايفا ميكند.

كنترل فشار خون

يكي از مشكلات همراه با ديابت در بعضي از بيماران بالابودن فشار خون است كه مي تواند در كنار ديابت به عنوان بيماري جداگانه و يا يكي ازعوارض همراه با ديابت باشد. نقش كنترل فشار خون در جلوگيري از پيدايش عوارض چشميديابت و كاهش سرعت پيشرفت اينگونه عوارض نيز در مطالعات متعددي به اثبات رسيدهاست. فشار خون به تنهايي و در غياب بيماري قند نيز موجب عوارض متعددي در چشم مي‌شودو چنانچه با ديابت همراه شود اثر تخريبي آن در شبكيه مضاعف خواهد شد پس بسياربجاست كه به موازات كنترل دقيق قند خون، در صورت ابتلا به فشار خون با اقداماتدرماني موجود كه به سهولت در دسترس است در كنترل دقيق فشار خون بيمار نيز اقدامعاجل صورت گيرد تا به نحو چشمگيري از بروز عوارض چشمي جلوگيري شود.

كنترل چربي هاي خون

اهميت كنترل نمودن كلسترول و تري‌گليسريد در پيشگيري ازعوارض چشمي ديابت نيز در بررسي هاي علمي متعددي مشخص شده است و جاي هيچ‌گونهترديدي نيست كه در صورت بالا بودن هر كدام از اين چربي ها در بيماران ديابتي و بهموازات كنترل ساير عوامل ، لازم است با روش هاي درماني موجود و رعايت توصيه هايپزشك معالج نسبت به كنترل كردن آن‌ها نيز اقدام شود. با كنترل و طبيعي شدن ميزانكلسترول و تري‌گليسريد گام مهمي در حفظ ديد مركزي برداشته مي‌شود وگرنه به علتنفوذپذيرشدن مويرگ‌هاي شبكيه، در اثر بيماري ديابت، اين مواد در شبكيه و از جملهدر ماکولا رسوب نموده و موجب تورم اين ناحيه و كاهش ديد بيمار خواهد شد. بنابراينتوجه به اين مساله نيز مي تواند يك گام پيشگيرانه ديگر در حفظ ديد در بيمارانديابتي باشد.

مدت زمان ابتلا به ديابت

بيماري ديابت در بدو امر به طور معمول عوارض چشمي ايجادنمي كند هر چند ميزان قند خون خيلي بالا باشد. براي ايجاد عوارض چشمي ديابت، عاملزمان نقش تعيين‌كننده‌اي دارد. مسلما پس از گذشت حدود 15 تا 20 سال از ابتلا بهديابت تمامي بيماران ديابتي مبتلا به درجاتي از گرفتاري شبكيه هستند كه در بعضي ازآن‌ها ممكن است غيرقابل درمان باشد. بنابراين به مجرد تشخيص ديابت لازم است جهتاطمينان از سلامت چشم ها اقدام شود و پس از آن طبق يك برنامه تنظيمي و براساسعلايمي كه احياناً ممكن است در چشم ها ديده شود نسبت به معاينات دوره اي و زمانبنديشده اقدام نمود. اين عمل باعث مي شود بدون فوت وقت و به مجرد بروز علايم در چشم ودر اولين زمان ممكن ، درمان مناسب در نظر گرفته شود و از نابينايي و كم‌بيناييجلوگيري شود.

ميزان و شدت درگيري چشمي

عوارض چشمي ديابت و بخصوص رتينوپاتي ديابتي (درگيري شبكيهچشم به اشكال مختلف) در بدو امر و در شروع پيدايش به كندي پيشرفت مي كند ليكن هرچه به مراحل پيشرفته تر نزديك مي شود سرعت بيش‌تري مي‌گيرد و اقدام درماني سريعتري را طلب مي كند. عوارض چشمی بیماری قند با گذشت زمان چنانچه به آن بي توجهيشود بر سرعت پيشرفت آن اضافه مي شود و ممكن است به مرحله اي برسد كه قدرت تخريبيبالايي حاصل شود. در اين مرحله است كه اقدامات درماني كم‌تر نتيجه مي دهد.متاسفانه بيماران زيادي در همين مراحل مراجعه مي كنند و معمولاً نتيجه خوبي ازدرمان‌هاي انجام‌شده نمي گيرند و تصور مي كنند كه اقدامات درماني انجام شده و ازجمله ليزر درماني و يا عمل جراحي موجب وخامت اوضاع شده است. بيان اين موضوع از طرفبعضي بيماران باعث نگراني بعضي ديگر مي شود و آنان را از اقدام درماني به موقع بازداشته و يا موجب تاخير در شروع درمان آن‌ها مي شود. بنابراين بايد توجه داشتكه در جريان رتينوپاتي ديابتي هر چه درمان زودتر انجام شود نتيجه نيز بهتر خواهدبود.

مصرف دخانیات

دیده شده بیماران دیابتی که سیگاری هستند، بیشتر و سریعترگرفتار عوارض چشمی و غیر چشمی بیماری قند می شوند و بنابراین به این افراد توصیهمی گردد که کشیدن سیگار را کنار گذاشته و یا میزان استعمال آن را کاهش دهند.

كنترل هر چه بهتر عواملي كه ذكر شد مي‌تواند نويد بخش اينمساله باشد كه بيماري ديابت ديگر بيماري كوركننده نيست و بيمار ديابتي در صورتمراجعه به موقع و پي‌گيري مناسب مي تواند تا سال‌هاي سال بدون نياز به كمك ديگرانزندگي كند.

بخش از مطلب بيماري قند و چشم از مجله چشم پزشکي نگاهاقتباس گرديده است

[solinaz]

بهداشت چشم

سطح چشم مهمترین قسمت بدن در تماسبا جهان خارج می باشد زیرا عملکرد و ساختار طبیعی چشم باعث تنظیمکل بدن در محافظت از محیط خارج می گردد. پلک و مژه ها جلوی ذرات خارجی کوچک راگرفته و مانع ورود آنها به چشم می شوند. مژه ها مانند یک صافی و یا یک توری عملکرده تا حدی جلوی ذرات خارجی را می گیرند و باعث پلک زدن رفلکسی می شوند. خود پلکزدن باعث تقویت پمپ اشکی می گردد تا اشک با شستشوی اجسام خارجی آنها را از چشمخارج کند.

انسان بیشترین نسبت عرض شکاف پلکینسبت به کل بدن را در میان مهره داران دارد. پوست پلک نازکترین پوست بدن می باشد ومژه ها تنها موهای پلک هستند که در پلک بالا ۲ برابر پلک پایین می باشند. مژهها هر ۵-۳ ماه یک بار جایگزین میشوند. اگر یک مژه را بکشید ۲ماه طول می کشد تا در بیاید و اگر با قیچی کوتاه کنید بعد از ۲ هفته بلند می شود.

لبه پلک در قسمت جلو شامل مژه هاو در قسمت عقب شامل غدد روغنی خاصی می باشد که ترشحات این غدد در ساختار اشک بسیارمهم است. عدم عملکرد درست این غدد و غدد دیگر عرق و چربی کنار مژه ها باعث علائمیمثل خشکی چشم،خارش و سوزش و احساس جسم خارجی می گردد. آنچه تحت عنوان بهداشت پلکمطرح می شود در واقع کمک به عملکرد صحیح این غدد پلکی می باشد.

برای بهداشت پلک می توان کارهای زیر را انجام داد:

· یک دستمالصورت را در آب گرم فرو برده آب اضافی آنرا بگیرید، برای ۵ تا ۱۰ دقیقه روی پلکها قرار دهید و بهآهستگی فشار دهید تا پوست پلک نرم شده و پوسته پوسته های چسبیده به پلک آزاد شود.

· پلکها راماساژ دهید و به آرامی با حرکت چرخشی انگشت کوچک دستتان را روی پلکها حرکت دهید تاترشحات اضافی از غدد پلکیتان خارج شود .

· پلکهایتانرا با گوش پاک کن، پاک کنید. بهتر است گوش پاک کن را با شامپو بچه رقیق شده (حدود ۱۵ قطره شامپو بچه در نصف فنجان آبگرم) خیس کرده، آب اضافی آنرا گرفته و بعد پلکهایتان را بشوئید.

· پس از آنبا پارچه اثرات شامپو را پاک کنید. اگر علامتدار هستید (مثلاً روی لبه پلکتان شورهو پوسته دارد یا مرتباً احساس سوزش و خارش چشم دارید باید این کار را روزی ۴ بار به مدت ۵ دقیقه انجام دهید تا علامت ها ازبین برود. سپس روزی یک بار به مدت طولانی هر روز این کار را تکرار کنید.
در موارد خاص (مثلاً وقتی لبه پلک ها عفونت و التهاب شدید دارد) لازم است پمادآنتی بیوتیک مصرف شود ولی بطور معمول لازم نیست. در زمان استفاده از این روش شستشویپلک بهتر است از مواد آرایشی چشمی استفاده نشود