شورای اسلامی شهر تهران و طرح «الزام شهرداری به رعایت اصول معماری ایرانی اسلامی»

[وحید 0319]

• 
  
  
  
• بند اول ماده 73 آیین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی و كنترل ساختمان، مصوب بهمن 1375 كه به ا ختیارات و وظایف هیأت مدیره سازمان نظام مهندسی می‌پردازد، «برنامه‌ریزی در جهت تقویت و توسعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی در معماری و شهرسازی» را به عنوان اولیه وظیفه هیأت مدیره سازمان اعلام می‌كند.
  
  
  
• ماده 1 اساسنامه «مركز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری» منظور از تأسیس این مركز را «هماهنگ كردن، متمركز ساختن و اجرای برنامه‌های مطالعاتی و تحقیق در زمینه شهرسازی و معماری در كشور و تهیه ضوابط معیارها و آئین‌نامه‌های مربوط به ویژه در زمینه شهرسازی و معماری اسلامی- ایرانی و همچنین انجام راهنمائی‌های لازم در تهیه و اجرای طرح‌های شهرسازی و معماری متناسب با نیازهای كشور» ذكر نموده است.

[وحید 0319]

5. در نهایت به سخنان آقای مهدی چمران رئیس شورا پرداخته می‌شود که در نوع خود قابل تامل است. وی در جریان بررسی طرح گفت: «هدف از ارائه این طرح تعیین شاخص برای نمای ساختمان‌ها نیست، بلکه می‌خواهیم استفاده یکسری از مصالحی که ضدمعماری اسلامی ایرانی است را منع کنیم و استفاه از مصالحی را که موافق با معماری ایرانی و اسلامی است مورد تشویق قرار دهیم. معماری اسلامی را هیچ‌گاه نمی‌توان تعریف کرد.

اگر 3 سال هم فرصت در نظر بگیرید، مشخصات معماری اسلامی را نمی‌توانید تدوین کنید، چرا که بعد از انقلاب اساتید معماری و حتی سازمان‌های مختلف در حال تهیه کردن این شاخص‌ها هستند که با وجود کارهای بسیار بزرگی که در این زمینه صورت گرفته، ولی نتیجه نهایی حاصل نشده است. در شورای عالی انقلاب فرهنگی کمیته‌ای متشکل از اساتید معماری کشور هر هفته گرد هم جمع می‌شوند و مباحث خوبی هم تهیه شده است، ولی در این جلسات هم به این نتیجه رسیده‌اند که اولین گام این است که آموزش معماری و شهرسازی باید اصلاح شود که این موضوع در حال انجام است.

[وحید 0319]

این‌که گفته می‌شود طرح را به شهرداری بدهیم تاطی فرصتی 3 ماهه شاخص های معماری اسلامی را تدوین کند، مگر شهرداری در ساخت ساختمان‌های خودش اصول معماری ایرانی و اسلامی را رعایت می‌کند که حالا انتظار داشته باشیم ضوابط آن را تهیه و تدوین کند. متاسفانه درشرایط فعلی در ساخت و ساز به تنها چیزی که اهمیت داده نمی شود، نمای ساختمان است درحالی که نمای ساختمان علاوه بر جنبه زیبایی در پایداری ساختمان کاهش سرما و گرما و.. تاثیر بسزایی دارد.»


اما این بخش از مباحث شورای شهر و سخنان بیان شده توسط آقای چمران، حاوی مطالب و نکات بسیاری است که در روزهای اخیر موجب طرح نظرات بسیاری شده است. از جمله مهمترین نکات قابل تامل در این سخنان عبارتند از:

[وحید 0319]

چنان‌چه این طرح با هدف ساماندهی نمای ساختمان‌ها، بدون توجه به فضاها و روابط داخلی بنا و نیز روابط بناها با یکدیگر در مناسبات شهری مطرح شده بود، خود محل ایراد و اشکال بسیاری بود. اما همان‌طور ملاحظه می‌شود از نظر آقای چمران، هدف صرفا ممانعت از بکارگیری برخی مصالح به اصطلاح ضدمعماری اسلامی و تشویق نمونه‌های موافق است، مساله‌ای که شان این طرح را تا حد پیشنهاد چند متریال ساختمانی پایین آورده، به سازگاری و ناسازگاری مصالح با معماری اسلامی پرداخته است. آیا به‌راستی کامپوزیت ماده‌ای متضاد و آجر در هر طرح و شالوده‌ای موافق و سازگار با معماری اسلامی است؟ آیا با چنین دیدگاهی نسبت به تکنولوژی و فرآورده‌های مدرن، می‌توان در ترویج و گسترش معماری بومی موفق بود؟

[وحید 0319]

• 
  
  
  
• این‌گونه تاکید و پافشاری بر تعریف‌ناپذیری معماری و عدم امکان تدوین مشخصات آن چه نتیجه‌ای دارد؟ آیا عملا امر موهوم، پوچ و دست‌نایافتنی را در مقابل مدافعان و علاقمندان به این مقوله ترسیم نمی‌کند که شاه‌کلید آن جز در دست عده‌ای معدود، قابل حصول نیست؟ موضوع تعجب‌آورتر آنست که چگونه می‌توان با عدم ارائه تعریف، در مورد جزئی‌ترین عنصر ساختمانی یعنی مصالح آن حکم صادر کرد و آن را با برچسب ضدمعماری اسلامی- و نه ناسازگار با شرایط اقلیمی- رد کرد؟

[وحید 0319]

• 
  
  
  
• چه خوب بود که آقای مهندس چمران اندکی درباره کارهای بسیار بزرگ در تهیه شاخص‌های معماری اسلامی بیشتر توضیح می‌دادند. مباحث خوبی که هر هفته در شورای عالی انقلاب فرهنگی و در کمیته‌ای متشکل از اساتید معماری کشور تهیه شده است! هر چند برای بسیاری جایگاه قانونی این کمیته و صلاحیت اعضای آن در تدوین شاخص‌ها نیز محل بحث است. جالب آن که در نهایت در این جلسات هفتگی و پس از بحث‌های کارشناسی، به این نتیجه رسیده‌اند که اولین گام این است که آموزش معماری و شهرسازی باید اصلاح شود! آیا واقعا نتیجه چنین جلساتی باید چنین باشد؟ باور بفرمایید بنده در ایام دانشجویی نیز چنین تحلیل، اشکال و راهکاری را از اساتید بزرگوار و بی‌ادعای خودم هم شنیده بودم، بدون آنکه جلسات کذایی هفتگی برگزار گردد!

[وحید 0319]

• 
  
  
  
• اما این‌که شهرداری در ساخت ساختمان‌های خودش اصول معماری ایرانی و اسلامی را رعایت نمی‌کند، امری صحیح است که بیان آن توسط ایشان قابل تقدیر بوده، همت والایی را نیز از همین اعضا طلب می‌کند تا در نظارت و بازخواست تخلفات شهرداری مسئولانه‌تر برخورد نمایند.
  • اما در پایان اینکه اشاره به برخی محدودیت‌های اقلیمی و مسائل پایداری در پایان صحبت‌های آقای چمران، موارد بجایی است که می‌توانست بیشتر مورد تحلیل و تببین قرار گیرد و لااقل بخشی از انتقادات از این زاویه مورد اشاره قرار گیرد.

[وحید 0319]

این‌که سرنوشت چنین طرح‌هایی با توقف‌های طولانی در کمیسیون‌ها و نتایج عملی آن در اجرا چه خواهد بود، مساله‌ای است که نیازمند گذر زمان است، اما وجود ضوابط و قوانین مختلف و همچنین تشکیل کارگروه‌ها و کمیته‌های مختلف نه تنها گره‌ای از مشکلات جاری نمی‌گشاید، بلکه خود باعث پیچیده‌تر شدن اوضاع نابسامان ساخت‌وساز شهری خواهد بود. آنچه در شرایط فعلی از مجموعه مدیریت شهری انتظار است، در درجه اول بهره‌گیری از توان علمی اندیشمندان و جامعه دانشگاهی کشور است تا از انجام بحث‌های کلی و غیرکارشناسی جلوگیری و احیانا از انجام اقدامات بی‌حاصل خودداری گردد. گام ضروری بعدی، نظارت و توجه بر حسن اجرای همان قوانین و ضوابط سلبی و ایجابی موجود است که در موارد متعددی رافع مشکلات بسیاری خواهد بود و لااقل در شرایط فعلی در تنظیم شرایط زندگی انسانی تاثیرگذار است. طبعا در مواردی نیز خلل قانونی در امور عمران شهری وجود دارد که نیازمند بحث‌های کارشناسی و صرف هزینه و زمان خواهد بود که در کنار اقدامات مذکور، قابل تدبیر و تدوین است.


منابع
1. دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، مقررات شهرسازی و معماری و طرحهای توسعه و عمران مصوب شورایعالی شهرسازی و معماری ایران (از تاریخ تاسیس تا پایان شهریور 88)، تهران، نشر توسعه ایران، 1388.
2. دفتر تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان، قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان، تهران، نشر توسعه ایران، 1385.
3. معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، مجموعه برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، تهران، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 1389.
4. http://causar.gov.ir
5. http://shora.tehran.ir
6. http://www.tehran.ir