بازار زنجان؛ بزرگترین بازار سرپوشیده ایران

[باستان شناس]

استان زنجان را باید استان "ترین"ها عنوان کرد، قدیمی ترین بناها، شگفت انگیزترین آثار تاریخی و طولانی ترین بناها و بنای تاریخی بازار زنجان به عنوان طولانی ترین بازار ایران محسوب می شود.
به گزارش خبرنگار مهر، مجموعه تاریخی بازار زنجان در قلب بافت قدیمی که روزگاری مشرف به دروازه قلتوق، دروازه جنوبی شهر بود قرار دارد. این بازار که طویل ترین بازار ایران محسوب می شود از سوی غرب و شرق گسترده شده بدین لحاظ بازار پائین و بازار بالا تقسیم و نامگذاری شده است.

طبق اسناد و متون تاریخی ساخت آن در سال 1205هجری قمری در دوران حکومت آقامحمد خان قاجار آغاز و به سال 1213هجری قمری مقارن حکومت فتحعلی شاه قاجار پایان پذیرفته است.

Deze afbeelding is verkleind. Klik op deze balk om de volledige afbeelding te bekijken. De originele afbeelding is 595x387 en 75KB.

و در دوره های بعد نیز به بنای آن افزوده شد ازجمله ساخت چندین سرا، مسجد، گرمابه و…
مجموعه بازار بالا مشتمل بر بازار قیصریه، بازار بزازها و...است.

این مجموعه از نظر تولید و عرضه کالا و خدمات جنبی وابسته بسیار غنی و مهمترین مرکز اقتصادی و تجاری شهر محسوب می شده است.

بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می شود ازجمله راسته زرگرها، کفاشها، بزازها، سراجها و … ازکاروانسراهای جالب این مجموعه که نقش مؤثری در عرضة کالاها ایفا کرده، سرا یا کاروانسرای حاج علی قلی و سرای حاج کربلایی علی را می توان نام برد احتمالاًدر سال 1300 ه.ق تکمیل شده است.

Deze afbeelding is verkleind. Klik op deze balk om de volledige afbeelding te bekijken. De originele afbeelding is 595x387 en 73KB.

گستردگی جغرافیایی بازار از یک سو و تنوع راسته ها، تعدد سراها و کاوانسراهای درون شهری در راسته های فرعی که هرکدام به نامی و به فعالیتی خاص اختصاص یافته از سوی دیگر همچنین وجود مساجد فراوان گویای پویایی این مجموعه فرهنگی، اقتصادی، تاریخی وهنری در طول زمان و به فراخور اوضاع و شرایط حاکم بوده است.

از نقطه نظر بکاربردن تکنیکهای معماری و سبکها وشیوه های تزئینی دوران قاجار که در راسته ها، حجره ها ،چهار سوقها ، مساجد،سراها و کاروانسراهای درون شهری ،گرمابه ها به زیباترین شکل و شیوه أی اجرا شده است.

از جمله کاربرد انواع طاق و قوسهای هلالی،جناغی و ضربی، گهواره أی خاصه در راسته های اصلی و فرعی مزین به آجرچینیهایی با طرحهای مختلف هندسی ،خفته و راسته، حصیری و بکارگیری تکنیک آجر و کاشی و کاشیکاری به رنگها و طرحهای قاجاری درسطحوح خارجی و داخلی بناها، طاقنماها، طاق و قوسها و همچنین ستون نماهای گلدانی در مساجد و سراها قابل ذکر است که اوج این سبک های معماری و شیوه ها و نو آوریها ی تزئینی در اجزا,و ارکان مساجد خاصه مسجد جامع به ظهور رسیده و این مجموعه را در طول تاریخ خود تبدیل به یکی از یادمانهای ارزشمند و زیبای هنری و معماری دوران قاجار ساخته این مجموعه در فهرست آثار ملی کشور به شماره 444/1/14/6/1374 به ثبت رسیده است.

[باستان شناس]

اگرچه تشخیص نحوه تشکیل بازار زنجان بدرستی و با دقت زیاد میسر نیست اما بیان مورخین و همچنین چگونگی قرار گیری اجزا گوناگون آن در کنار یکدیگر تا حدود زیادی روشنگر شکل گیری و رشد و توسعه این بازار است.

بازار زنجان با توجه به قرار گیری زنجان در مسیر راههای تجارتی شرق – غرب، در امتداد مسیر قزوین – تبریز ایجاد شده و متصل کننده دروازه قزوین به دروازه تبریز است. از سوی دیگر ارتباط بسیار قوی زنجان با مناطق مرکزی از طریق کردستان و همینطور نیاز روستائیان اطراف بویژه در بخش های جنوبی منطقه زنجان در استفاده از مسیر ارتباطی عمده شرق – غرب ، وجود پل میر بها الدین موئد این مطلب است که ارتباط مناطق جنوبی این ناحیه ناحیه با زنجان از طریق این پل، راهی که از آن به شهر و بالتبع به بازار منتهی می شود بوده است

Deze afbeelding is verkleind. Klik op deze balk om de volledige afbeelding te bekijken. De originele afbeelding is 595x387 en 75KB.

بررسی نقشه بازار و شهر زنجان نشان میدهد که این نقطه تلاقی در محل برخورد کوچه حمام میر بها الدین با راسته بازار است
و حمام میر بها، مسجد میرزائی و منازل مسکونی با ارزشی که در این بخش وجود دارند این نظر را تقویت می کنند.


به طور قطع نزدیکی این هسته به میدان ورکچی ها در سمت غرب آن که با توجه به چگونگی شکل گیری شهر و نقشی که اینگونه میادین در شهر ها و بازار ها داشته اند یکی دیگر از دلایل اثبات این مدعاست. مطالعه موقعیت شهر و حصار آن و وضعیت فعلی بازار بیانگر این مطلب است که رشد بازار در مراحل بعدی به سمت شرق بوده و بخش شرقی بازار متاخر تر از بخش غربی آن است زیرا حصار شهر در بخش غربی در حوالی خیابان اصغریه بوده و این امر امکان تصور رشد بازار رادر خارج شهر منتفی می دارد.

در جریان رشد بازار زنجان توسط راسته ها ، سراها ، میادین، تیمچه ها، بازارها، دالانها، مساجد، حمام ها، تکیه ها و سایر عناصر آرایش می یابد
تا جائیکه امروزه با رقمی معادل یکهزار باب مغازه و در حدود پنحاه نوع مشاغل مختلف ، نقش مهمی در سطح شهر و منطقه دارد.