سامانه مدیریت بهداشت ، ایمنی و محیط زیست (hse_ms)

[مهندس لیلا سرودی]

به نام خدا





سامانه مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSE-MS)

نگارش : مهندس لیلا سرودی

کارشناس ارشد مهندسی محیط زیست گرایش آلودگی هوا










فهرست مطالب

عناوین	شماره صفحه
مقدمه .................................................. .................................................. .................................................. .....	1
مزایای استقرار سامانه بهداشت ،ایمنی و محیط زیست (HSE) .................................................. ...........	2
هدف از ایجاد نظام مدیریت HSE.................................................. .................................................. ...........	2
عناصر سامانه مدیریت بهداشت ، ایمنی و محیط زیست (HSE-MS).................................................. ...	3
حوزه های مدیریت سازمان...................................... .................................................. ........................................	3
گام اول : رهبری ، تعهد .................................................. .................................................. ...................................	3
گام دوم : خط مشی و اهداف راهبردی .................................................. .................................................. .........	5
گام سوم : سازمان ،منابع و مستند سازی.......................................... .................................................. .............	7
گام چهارم : ارزیابی و مدیریت ریسک.......................................... .................................................. .....................	7
روشهای ارزیابی ریسک ،فرمول ریسک .................................................. .................................................. ......	9
مزایای ارزیابی ریسک ، نتایج ارزیابی ریسک .................................................. .................................................. ...	9
گام پنجم : طرح ریزی .................................................. .................................................. ........................................	10
گام ششم : استقرار و پایش .................................................. .................................................. .............................	10
گام هفتم : ممیزی و بازنگری .................................................. .................................................. .........................	11
اصول ممیزی .................................................. .................................................. .................................................. ...	12
منابع و مراجع .................................................. .................................................. .................................................. .......	13

مقدمه : سازمانها در دستیابی به توسعه پایدار نقش بنیادی دارند ،توسعه پایدار شامل : پاسداری از محیط زیست، توسعه اجتماعی و توسعه اقتصادی است . انسان محور اصلی توسعه پایدار است. سیستممجموعه ای از عناصر و اجزایی است که با یکدیگر در تعامل و ارتباط بوده و هدف سیستمرا تأمین می کند . هر چند سامانه HSE مجموعه ایاز سه عنصر بهداشت ، ایمنی و محیط زیست است اما ارتباط میان عناصر این مجموعه به شکلسیستماتیک و هدفمند می باشد ، یکی از مزایای تفکر سیستماتیک HSE آن است که اقدامات و فعالیتهای تکراری و اضافی جهت تحققاهداف هر یک از عناصر بهداشت ،ایمنی و محیط زیست به شکل منفرد از بین رفته وهمه این اجزاء در جهت هدف واحدی که هدفسیستم HSE است با یکدیگر یکپارچه شوند . باید توجه داشت که در اینسیستم ، خروجی و راندمان کل سامانه بهداشت، ایمنی و محیط زیست بیش از خروجی و راندمان مجموعه عناصر بهداشت ، ایمنی و محیط زیست میباشد . به علت ارتباط و تأثیر گذاری هر یک از عناصر HSE بر یکدیگر این تغییر موجب هماهنگی فعالیتها و فرآیندهایاجرا می شود .
مزایای استقرار سامانه بهداشت ، ایمنی و محیط زیست HSE
1-بررسی پروژه از نظر توجه به مسائل بهداشتی ، ایمنی و محیط زیست در تمامی مراحل امکان سنجی ، برنامه ریزی ، ساخت، طراحی و استقرار. 2- اطمینان بخشیدن به مدیریت در مشخص کردن انواع ریسک ها و روش های مدیریت آن شامل: حذف ، کنترل ، کاهش و انتقال آنها.3- رعایت استانداردهای رایج (محلی، ملی، و بین المللی) در ارتباط با پروژه در تمامی مراحل استقرار سامانه بهداشت، ایمنی ومحیط زیست (HSE).4- کاهش هزینه ها و افزایش سودآوری ورقابت در بازارهای جهانی. 5- بستر سازی مناسب جهت اخذ و اجرای کلیه استانداردهای مدیریت بهداشت، ایمنی، ومحیط زیست. 6- افزایش اطمینان پرسنل ازکاهش و کنترل خطرات بالقوه وبالفعل موجود در پروژه و اثرات سوء آنها. 7- استقرار سامانه بهداشت ، ایمنی و محیط زیست زمینه ساز توسعه پایدار در مقیاس ملی و جهانی است.
هدف از ایجاد نظام مدیریت HSE:ارائه روشی هدفمند برپایه استانداردها و الزامات قانونی برای حصول اطمینان از اینکه مخاطرات بالقوه و بالفعل موجود در زمینه بهداشت، ایمنی و محیط زیست ، بطور دقیق تعیین و بطور مؤثر حذف یا کنترل می شوند ، در واقع این نظام بخشی از نظام مدیریت کل جاری در سازمان است و ضرورت استقرار سامانه HSE ، الزامات در زمینه عقد قراردادها ، اخذ رتبه ها ومجوزهای فعالیت است .
عناصر سا مانه مدیریت بهداشت ، ایمنی و محیط زیستHSE_MS
1- رهبری و تعهد 2- خط مشی و اهداف راهبردی 3- سازمان ، منابع و مستند سازی 4- ارزیابی و مدیریت ریسک 5- طرح ریزی 6- استقرار و پایش 7- ممیزی و بازنگری حوزه های مدیریت سازمان :1- مدیریت راهبردی ( در مرحله پیش از سرمایه گذاری ها ) 2- مدیریت پروژه ( حین سرمایه گذاری ) 3- مدیریت عملیات ( پس از سرمایه گذاری )
گام اول :رهبری و تعهد ( رهبری ، برنامه ریزی ،هماهنگی و بازنگری ) این مجموعه به مفهوم رهبری مجموعه HSE و هماهنگی اهداف HSE و بازنگری برنامه HSE به شکل دوره ای می باشد .مدیر ارشد سازمان می باید با رهبری و هدایت فعالیتها و ایجاد ایمان و باور عملی در سازمان اطمینان حاصل نماید که این اعتقاد باعث توسعه عملکرد و حفظ سیستم مدیریت HSE و دستیابی به اصول سیاست و اهداف راهبردی خواهد شد. مدیر بایستی از پذیرش الزامات اجرای خط مشی HSE توسط عموم اطمینان حاصل نماید .و از برنامه های واحدهای تابعه پشتیبانی کند.
1- فرهنگ حمایت کننده سامانه مدیریت HSE باید بر اساس : الف) اعتقاد به علایق و خواسته های سازمان ب) ایجاد انگیزه توسط کارکنان ج) پذیرش مسئولیتهای فردی د) مشارکت و مداخله در کلیه سطوح بهداشت ، ایمنی و محیط زیست ه) اعتقاد به ایجاد یک سامانه کار آمد
2-ارزیابی فرهنگ «HSE»در یک سازمان: مطرح کردن موضوعات مرتبط به HSE در نشست مدیران میانی،درکارگاهها و سمینارهای سازمانی است، ادراک واحساس افراد با ابزارهای مشخص سنجیده می شود ، نظیر : 1- مرحله آسیب شناسی : عدم توجه به HSE ناشی از عدم یادگیری یا اعتقاد نداشتن مخاطبین به مؤثر بودن آن.2- مرحله آموزش ، سنجش میزان فراگیری و سطوح مختلف سازمان ( با اندازه گیری باورهای پرسنل، میزان ریسک کاهش یافته و احتمال کشف آن افزایش می یابد .3- با پدید آمدن باور در میان پرسنل و ذینفعان سازمان ، تغییر رفتار در زمینه تحقق اهداف پیش بینی شده HSE محقق می گردد.
گام دوم : خط مشی و اهداف راهبردی اهداف راهبردی و کلان سامانه مدیریتی HSE ( هدف اصلی بهبود کارآیی و اثربخشی عملکرد سامانه مدیریتی HSE است .اما اهداف راهبردی وکلان سازمان شامل: 1- اهداف بایستی باخط مشی HSE و اهداف کلان سازمان مادر ، سازگار و هماهنگ باشد. 2- با فعالیت ها ،محصولات و خدمات ارائه شده توسط سازمان مرتبط بوده و اثرات آنها را بر HSE مدنظر قرار دهد. 3- با سایر خط مشی ها ی جاری سازمان سازگار و هماهنگ باشد . 4- همتراز با سایر خط مشی ها و اهداف اصلی سازمان ، حائز اهمیت باشد . 5- به درستی مستند و برقرار باشد و در تمام سطوح سازمان مستقر شده و اجرا گردد. 6- در اختیار ودسترس عموم قرار گیرد. 7- تمامی قوانین ، مقررات و الزامات مرتبط با HSE در آن ، در نظرگرفته شده و رعایت گردد .8- از قوانین و استانداردهای تعیین شده توسط سازمان در صورت لزوم بهره مندبوده و پیروی می نماید .9- سازمان را متعهد به شناسایی ارزیابی و مدیریت ریسک های مرتبط با موضوعات بهداشتی ، ایمنی و محیط زیست ناشی از فعالیتها ،محصولات و خدمات می نماید .10- متعهد به تلاش در جهت بهبود مستمر اهداف HSE به منظور عملکرد صحیح سامانه در سازمان می گردد. اهداف راهبردی و کلان هماهنگ و منطبق با خط مشی HSE سازمان است و سازمان باید اهداف کلان و راهبردی HSE خود را تدوین و آنها را به طور ادواری مورد بازنگری قرار دهد .
اهداف و دامنه کاربردشان :خطوط راهنما در سیستم مدیریتی HSE شامل : 1-موضوعات مرتبط با سیستم مدیریت HSE در یک سند واحد پوشش داده می شوند. 2- با فعالیتهای صنعت اکتشاف و تولید در سرتاسر دنیا مرتبط باشد. 3- برای منطبق بودن با فعالیتها ، شرکت و فرهنگهای متفاوتشان ، به اندازه کافی عمومی باشد. 4- قابل کاربرد با نقش پیمانکاران اصلی و فرعی بوده و توسط آنها به رسمیت شناخته شود. 5- در چار چوب الزامات قانونی عملیات را تسهیل نماید. 6- به طور مناسب ارزیابی فعالیتها را نسبت به یک استاندارد و استانداردهای بین المللی تسهیل نماید .
گام سوم : سازمان ، منابع و مستند سازی با تعیین ساختار سازمانی و هدایت برنامه در کلیه سطوح مدیریتی و اجرایی و تدوین چارت سازمانی به منظور تعیین نقش ، وظایف ، مسئولیت ها ، اختیارات و ارتباطات میان بخش ها مشخص می شود . با اختصاص صحیح و منطقی منابع به منظور جلوگیری از تخصیص دوباره یا چند باره منابع داخلی سازمان و جلوگیری از هزینه های اضافی و دوباره کاری و همچنین فراهم آوردن نیروی انسانی مناسب ، استقرار و اجرای صحیح سامانه مدیریت HSE ممکن می گردد .
فرایند مستند سازی به منظور کاهش پیچیدگی و سر در گمی از طریق : 1- کاهش حجم مستندات سامانه های مدیریتی 2- افزایش سهولت در اجرا، نگهداری و بهبود یک سیستم واحد 3- افزایش راحتی کارکنان از نظر ارجاع به روشهای اجرایی واحد و ادغام یافته در مستند سازی سازمان باید مسئولیت های فردی و جمعی کلیه کارکنان به وضوح مشخص شود و صلاحیت و شایستگی کارکنان به منظور انجام صحیح وظایف تعیین گردد . با این وجود سازمان باید اختیارات و منابع لازم را برای انجام مؤثر وظایف را در اختیار ایشان قراردهد.
گام چهارم : ارزیابی و مدیریت ریسک کلیه فعالیتهای انسان با ریسک توأم است ، ارزیابی ریسک فرآیندی است که میزان ریسک و تصمیم گیری در خصوص قابل پذیرش بودن آن را تخمین می زند، امروزه بحث اعتبار سازمانها از اهمیت فراوانی برخوردار است و تامین منابع مالی و سرمایه هر سازمان در گرو اعتبار آن است. پس از وقوع حادثه (Accident) در سازمان اعتبار آن تا حد زیادی خدشه دار می گردد و با پیاده سازی HSE می توان با حداقل نمودن احتمال وقوع حادثه اعتبار سازمان را حفظ نمود. در بخش ارزیابی و مدیریت ریسک ، عوامل با لقوه آسیب رسان سیستم نظیر :عوامل بهداشتی و ایمنی (آتش و انفجار ، تماس حاد یا مزمن با عوامل بیولوژیک ، شیمیایی و فیزیکی ) ، اثرات عوامل زیست محیطی ( تولید و دفع پساب جامد ، اثرات بر بخش معینی از محیط زیست شامل : اکوسیستم ها ) مورد ارزیابی قرار می گیرند. مدیریت ریسک در واقع استفاده از مهارت های افراد یا گروهها به منظور حصول اطمینان از شناسایی تمام ریسک ها ، اندازه گیری و اجرای آنها در پروژه است .
فرآیند مدیریت ریسک شامل : 1- شناسایی و تعیین ریسک ( تعیین ریسک های احتمالی که بر پروژه اثر می گذارند ) 2- ارزیابی ریسک ( شناسایی اقدامات مناسب کنترل ریسک ) 3- تجزیه و تحلیل اقدامات کنترل ریسک 4- تدوین برنامه های کنترل 5- امکان سنجی کنترل ریسک 6- نظارت و بازنگری ریسک تنها ، اثر منفی بر پروژه نیست بلکه گاهی اوقات دریچه ای بر فرصت ها ، توسعه، بهبود و یا تفکر جدید می باشد ، ارزیابی پروژه ها از دیدگاه مسائل ایمنی ، بهداشت ومحیط زیست به طور همزمان و در کل دوره عمر پروژه از فاز طراحی ( آغاز) تا فاز دفع وکنار گذاشتن پروژه صورت می گیرد.
روشهای ارزیابی ریسک : 1- روش قیاسی (حرکت از کل به جزء ) : روش HAZOP یک روش کیفی برای شناسایی خطرات مرتبط با فرآیند ، انسان ، و ماشین است و انحرافات مربوط به عملکرد پارامترها را شناسایی و مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. 2- روش استقرایی ( حرکت از جزء به کل ):.روش Support footnotes ، آنالیز درختی خطاست ، این روش در آنالیز ایمنی مخصوصاً در سیستم های تولید انرژی هسته ای کاربرد دارد.
فرمول ریسک : عواقب × فراوانی ( تعداد دفعات رویداد یا حادثه ) = ریسک
مزایای ارزیابی ریسک : 1- رتبه بندی ریسک ها و تصمیم گیری. 2- هزینه کردن در سازمانها و صنایع ، آنها را هوشمندانه تر می سازد. 3- کاهش ریسک تا سطح قابل قبول. نتایج ارزیابی ریسک به صورت دوره ای مورد بازنگری قرار می گیرد تا اطمینان حاصل شود که ارزیابی ارزش و اعتبار لازم داشته و کنترل کافی روی ریسک ها وجود دارد.
گام پنجم : طرح ریزی این مرحله شامل تعیین مبانی طراحی ، طراحی پایه ، برنامه اجرا ، طراحی تفصیلی می باشد . سازمان بایستی در برنامه کلان کاری ، برنامه ریزیهایی برای دستیابی به اهداف و اقدامات مربوط به اجرای HSE را مدنظر قرار دهد. در مرحله طرح ریزی، اطمینان لازم از وجود نیروی انسانی و بودجه کافی به منظور تدوین برنامه زمانبندی هدفمند ، حاصل شود. یک برنامه طرح ریزی شده HSE می تواند برای محصولات به طراحی مواد اولیه ، فرآیندهای تولید ، استفاده و دفع نهایی بپردازد همچنین مشورت با مقامات قانون گذار و دیگر افراد یا سازمانهایی که پیش نویس قوانین و مقررات و استانداردها را تهیه می کنند ، توصیه می گردد. ارزیابی قبل از خرید یا ساخت تجهیزات و تأسیسات می بایست در برگیرنده ارزیابی روشنی از مناسب بودن آنها برای تأمین الزامات HSE باشد و برای مؤثر شدن اقدام پیشگیرانه برای کاهش ریسک و تأثیرات سوء در زمینه HSE می باید تأکید لازم در این خصوص در مرحله طراحی به عمل آید .
گام ششم : استقرار و پایش فعالیت ها و وظایف بایستی مطابق روشهای اجرایی و دستورالعملهای کاری در مرحله طرح ریزی و یا قبل از آن بر اساس خط مشی HSE تهیه گردد. سازمان می بایست روشهای اجرایی به منظور پایش جنبه های مربوط به کارآیی عملکرد HSE را ایجاد و برقرار نموده و نسبت به حفظ و نگهداری سوابق و نتایج حاصل از پایش اقدام نماید. همچنین سازمان می بایست ساز و کاری برای ثبت سوابق جهت تطبیق دادن با خط مشی های HSE و الزامات آن ، ایجاد نماید و به منظور دسترسی و کنترل چنین سوابقی که در برگیرنده پیشینه مربوط به پیمانکاران ، خرید ، نتایج ممیزی ها ، بازنگری سوابق آموزشی و سوابق پزشکی پرسنل است اقدام به ثبت سوابق نمایند .
گام هفتم : ممیزی و بازنگری در این مرحله ، ارزیابی دوره ای کارآیی عملکرد ، اثر بخشی و تناسب سامانه مدیریت بهداشت ، ایمنی ومحیط زیست مورد بررسی قرار می گیرد.
اقدامات ممیزی شامل موارد زیر است : 1- آیا عناصر و فعالیتها مطابق برنامه طرح ریزی شده سامانه HSE پیش می رود؟ 2- تعیین فعالیتهای مؤثر سامانه مدیریت برای تأمین خط مشی ، اهداف و معیار اجرایی HSE شرکت است. 3- پیروی از الزامات قانونی مرتبط صورت می پذیرد. تیم ممیزی یافته های خود را بر اساس مقایسه سند ممیزی و معیارهای ممیزی به دست می آورد.

اصول ممیزی : 1- تعهد اخلاقی 2- رعایت انصاف در تهیه گزارش 3- مسئولیت پذیری 4- استقلال 5- شواهد ودلایل


منابع و مراجع :
1- جوزی . سید علی و امین پاداش ، سامانه مدیریت بهداشت ، ایمنی و محیط زیست (HSE-MS) انتشارات کاوش قلم ، چاپ اول ، اسفند 1386 .
2- جاسبی . عبدالله ،اصول و مبانی مدیریت ، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی ، چاپ دوازدهم ، زمستان 1381 .
3- اعرابی. سید محمد و محمد علی حمید رفیعی و بهروز اسراری ارشاد ، مبانی مدیریت ، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی ، چاپ دوم ، 1382
4- محجوب، محمد ابراهیم ، مدیریت پروژه به اندازه ، دانشگاه امیر کبیر ، 1386 .