شرایط خاک برای کشت گندم:

[05288]

خاک مزرعه ی گندم ضمن حاصلخیز بودن باید شرایط فیزیکی خاصی را داشته باشد.رطوبت خاک اثر مستقیم و غیر مستقیم در رشدونمو گندم دارد.اثر مستقیم مربوط به موجود بودن رطوبت قابل جذب اطراف ریشه است که از ریشه ها جذب می شود.اثر غیر مستقیم رطوبت خاک در رشدونمو گیاه مربوط به خصوصیات خاک است.قدرت گیاه نسبت به جذب رطوبت خاک بستگی به گسترش سیستم ریشه ها دارد.

ریشه ی گندم در شرایط کاملا مناسب آب و هوایی و در شرایط مساعد بودن خاک ممکن است تا بیش از دو متر در زمین نفوذ کند.به طور کلی،رطوبت خاک در زمان بذر کاری اهمیت خیلی زیادی برای گندم دارد.هر چه بارندگی یک منطقه کمتر باشد به همان اندازه ی رطوبت خاک در تاریخ بذرکاری اهمیت پیدا می کند نسبت مستقیمی بین میزان بارندگی سالانه و محصول گندم طی آزمایشهای مختلف به دست آمده است.



نشاهای جوان گندم در خاکی که دمای آن 24 تا 28 درجه ی سانتی گراد باشد خیلی سریعتر سر از خاک در می آورند و پنجه های گندم خیلی زودتر در این دما تکامل می یابند. بالا بودن زیاد دمای خاک باعث طویل شدن زیر طوقه می شود؛با طویل شدن نسبی طوقه ی گندم،حساسیت بوته ها در برابر خشکی و سرمای زمستان زیاد تر می شود.

میزان اکسیژن خاک یکی از عوامل مهم رشد و نمو گیاه است.خلل و فرج خاک، پراکندگی اندازه ی ذرات،خواص فیزیکی خاک با هوادهی خاک ارتباط دارند.

میزان آب داخل خاک یکی از عوامل کنترل کننده ی قدرت ذخیره ی اکسیژن خاک برای گیاهان است.گندم در خاکهای رسی،حتی در مواقع اشباع،با مقایسه ی سایر گیاهان رشد و نمو می کند ولی چنانچه در زیر آب قرار گیرد به سهولت از بین می رود.


گندم در هر خاکی عمل می آید ولی هر چه خاک حاصلخیز تر و مرغوب تر باشد میزان محصول و عملکرد آن در واحد سطح افزایش می یابد.خاکهای لیمونی یا آهکی لیمونی و یا هوموسی که محتوای مواد غذایی باشند بهترین خاک برای گندم هستند.گندم در خاکهایی با واکنش خنثی و قلیایی و در رسوبات رودخانه ای بهترین محصول را می دهد.

خاکهای سیاه هوموسی به نوبه ی خود مزایای زیادی برای گندم دارد. خاکهای رسی شنی،به علت نگهداری رطوبت می توانند در مواقع خشکی رطوبت قابل جذب را در اختیار ریشه های گندم قرار دهند.

واکنش های نسبتا خنثی و قلیایی برای گندم مطلوب است،لذا این گیاه در خاکهای اسیدی حساسیت خاصی از خود نشان می دهد.گندم در خاکهای نسبتا رسی یا شنی مرطوب با بودن مواد غذایی کافی عملکرد رضایتبخش دارد.



زمینهای سنگین را می توان یا با دادن آهک و کود سبز،یا زهکشی،ویا تامین رطوبت کافی آماده ی کشت گندم کرد.زمین های سبک را پس از اصلاح یا انتخاب صحیح تاریخ کشت می توان برای گندم در نظر گرفت.

خاک های بیش ار حد شنی،رسی سنگین و مرطوب،اسیدی و همچنین زمین هایی که علف هرز زیاد داشته باشند،مناسب کشت گندم نیستند.گندم در آب و هوای بیش از حد مرطوب یا در اراضیی که آب تحت الارض آنها بالاست به هیچ وجه عملکرد خوبی ندارد.گندم بر خلاف محصولات وجینی به علت داشتن ریشه های افشان احتیاجی به شخم عمیق ندارد.بیشتر ریشه های افشان گندم در عمق حدود 20 سانتی متری خاک قرار دارند.

چنانچه به طریقی بتوان با زدن شخم صحیح،نفوذ پذیری خاک بکر یا تحت الارض را نسبت به ذخیره ی آب یا مواد غذایی بالا برد می توان امیدوار بود که در نقاط خشک یا در دیمزارهای مملکت ریشه ی گندم بتواند از رطوبت و مواد غذای تحت الارض بیشتر استفاده کند.به همین دلیل در اراضی دیمزار معمولا شخم با سوسولز را توصیه می کنند که نتیجه ی بسیار خوبی می دهد.

البته باید توجه داشت که خاک طبقه ی زیرین با خاک طبقه ی زراعی مخلوط نشود.

گیاهان وجینی زمین را از لحاظ مواد غذایی غنی و ساختمان خاک را اصلاح می کنندوعلفهای هرز آنرا کاهش می دهند بدین ترتیب،مناسبترین زمین برای کشت گندم در تناوب زراعی زمینی است که پس از برداشت گیاهان وجینی آماده می شود.


زمین هایی که قبلا در آنها سیب زمینی، چغندر قند یا پنبه کشت شده است ـ به علت اسفنجی و پوک بودن ،داشتن رطوبت کافی و مواد غذایی نسبتا کافی و نیز به دلیل کم بودن علف های هرز در آنها کاملا برای کشت گندم مناسب هستند.

گندمی که در زمین پس از محصولات وجینی کشت شده باشد نسبت به گندمی که در زمین پس از گیاهان ذخیره کننده ی ازت کشت شده باشد،دانه های بزرگتر و پر قوّت تری تولید میکند.

گندمی که بعد از یونجه کاشته می شود، به علت اینکه ازت توسط ریشه های یونجه در زمین ذخیره شده است،پر پشت خواهد شد؛رطوبت کافی و موجود بودن ازت بیش از اندازه سبب خوابید گی گندم می شود.گندم کشت شده در چنین خاکی،نسبت به دمای پایین مقاومت کمتری دارد.

در نواحی مرطوب یا در سالهای مرطوب به خوبی می توان گندم را بعد از یونجه کشت کردو حداکثر عملکرد را بدست آورد،زیرا ریشه های گندم در کانال هایی که ریشه ی یونجه درست کرده است جای می گیرند.

در تناوب زراعی،زمان برداشت گیاهان وجینی یا گیاهانی که پیش از گندم کاشته شده اند باید طوری باشد که منجر به کرپه شدن گندم نشود.

غیر از چغندر قند،پنبه،سیب زمینی ،باقلا ،یونجه و شبدر؛که با گندم در تناوب قرار می گیرند،نباتاتی مانند توتون،کتان،کنف،شاهدانه و سایر دانه های روغنی را نیز به خوبی

می توان در تناوب با گندم جای داد.

امروزه در زراعت غلات،به جای کود دامی از کود های شیمیایی استفاده می شود.

کودهای شیمیایی به علت بالا بودن انحلال پذیرشان و همچنین به علت آسان بودن دسترسی به آنها،امکانات زیادی را از لحاظ زمان مصرف به وجود می آورند.

کودهای شیمیایی فسفرداروکلسیک،علاوه بر داشتن خاصیت غذایی،در حاصلخیزی خاک نیز موثر هستند.

دادن کودهای شیمیایی مناسب به زمین، مقدار محصول را تا حد زیادی افزایش می دهد،جانشین مواد غذایی کسب شده از خاک می شودونیز کمبودهای خاکهای زراعتی را جبران می کند.این نکته را باید در نظر داشت که کودهای شیمیایی نمی توانند تامین کننده ی مواد غذایی برای ادامه ی حیات موجودات ذره بینی خاک باشند.دادن مداوم ویک جانبه ی کودهای شیمیایی به خاک سبب کاهش هوموس خاک واحتمالا ایجاد خسارت به خواص فیزیکی و شیمیایی آن می گردد.



در صورت کمبود هوموس وکلسیم خاک، بنیانهای اسیدی وقلیایی کودهای شیمیایی (که معمولا نمی توانند به وسیله ی گیاهان خاکphجذب شوند)باعث تغییرات فاحش در

می شوند که برای زندگی گیاهان بسیار مضر است .

در خاکهای هوموس دار می توان کود شیمیایی بیشتری را به کار برد؛در خاکهای با مواد آلی کمتر کودشیمیایی کمتری مصرف می شود.

استفاده از کودهای شیمیایی توام با آبیاری،مسلما در بالا بردن مقدار محصول بسیار موثر است؛اما استفاده از آنها برای بالا بردن محصول زراعتهای دیم،یا غلات کم آب در مناطق خشک و نیمه خشک،در بیشتر موارد نتیجه ی مهمی همراه نخواهد داشت.در مناطق خشک و نیمه خشک کشور ما در صورت وجود بارندگی کافی وبه موقع دادن کودهای شیمیایی به غلات دیم عامل مهمی در ازدیادمحصول به شمارمی آید.



چنانچه این عامل،یعنی بارندگی کافی وبه موقع،وجود نداشته باشد استفاده از کودهای شیمیایی در این مناطق در بالا بردن محصول موثر واقع نخواهد شد.

در خاکهای سنگین،به دلیل بالا بودن قابلیت نگهداری آب،دادن کودهای زود حل شونده توصیه می شود.فسفر در این نوع خاکها می تواندنقش حاصلخیز کننده ای داشته باشد.از دادن کودهای شیمیایی که دارای یون سدیم باشند باید اجتناب کردزیرا یون سدیم موجب سفت و سخت شدن سطح خاک می گردد.

در خاکهای سبک شنی،به علت اینکه جذب کلوئیدی وتعادل واکنش مطلوبی ندارد و همچنین به علت اینکه نفوذپذیری در این نوع خاکهازیاداست،ذخیره ی مواد در خاک جهت افزایش حاصلخیزی آنها فقط در مورد فسفر امکانپذیر خواهد بود.



کودهای شیمیایی را در این نوع خاکها بایدبه مقدار کم ولی در چند نوبت و حتی المقدور به صورت کودهای کند حل شونده مصرف کرد،زیرا مصرف کودهای شیمیایی به مقدار زیاد در این خاکها باعث تغییرات خاک می شود.phسریع و شدید

به علاوه،چون یون های موجود در کودهای مصرف شده نمی توانند جذب کلوئیدها شوند(به علت کمی کلوئیدها) به صورت محلول در می آیند که قسمتی از آنها بر اثر شسته شدن از دسترس گیاهان خارج می شود؛قسمت دیگر نیز به علت زیاد بودن نسبت آن در مایعات خاک و بدون داشتن مصرف واقعی،به سرعت جذب گیاهان می شود(مصرف لوکس مواد).



فسفر در زراعت غلات اهمیت ویژهای دارد.

به وسیله ی کودهای فسفردار،میتوان حاصلخیزی خاک را که بر اثر کشتهای متمادی کاهش پیدا کرده است جبران کرد.

فسفر،در اعمال حیاتی وساختمانی گیاهان نقش بسیارمهمی رابازی می کند.

اهمیت فسفر در ایجاد ریشه های فراوان ،پنجه زدن،بالا بردن وزن دانه وکیفیت

پخت،تشکیل موادقندی در محصول و حاصلخیزی خاک است.کودهای فسفر دار را باید حتما قبلا از کشت،و برای غلات در پاییز وارد خاک کرد.فسفر به صورت کودهای سوپر فسفات وفسفات آمونیوم مورد استفاده قرار می گیرد.

از کود سوپر فسفات حتی المقدور نباید در خاکهایی که دارای کلسیم زیاد هستند استفاده شود زیرا بنیان این نوع کود است که باعث زیادتر شدن کلسیم در خاک می شود؛در این نوع خاکها باید از فسفات آمونیوم استفاده شود.

منتهی به علت اینکه در بنیان کودهای مذکور مقداری ازت نیز وجود دارد باید در موقع مصرف کودهای ازت دار درصدازت موجود در این کود نیز منظور شود.


پتاسیم عنصر دیگری است که مورد نیاز گیاهان است ودر خاکهای سنگین اغلب به مقداری قابل توجه وقابل استفاده وجود دارد.دادن پتاسیم به خاکهای شنی،در مقایسه با اضافه کردن این عنصر به خاکهای سنگین،موجب افزایش محصول خیلی بیشتری خواهد شد.

تمام کودهای دارای پتاسیم به راحتی قابل حل در آب هستند،مانند پتاسیم کلریدوپتاسیم سولفات که اغلب مقداری سدیم و منگنز نیز همراه دارند.

کودهای دارای پتاسیم موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر سرما،خشکی ، خوابیدگی وهمچنین موجب ذخیره ی مواد نشاسته ای می شود.به کاربردن پتاسیم سولفات در خاکهای قلیای نتیجه ی خوبی می دهد و حتی می توان آن را به صورت سرک به زمین اضافه کرد.

به طوری کلی،طرز مصرف کودهای شیمیایی برای زراعت گندم بدین نحو است که ابتدا در خاکهای سنگین رسی و یا خاکهای رسی معمولی 1تا2هفته قبل از بذر پاشی تمام کودهای لازم را روی زمین می پاشند و به وسیله ی شخم یا دیسک وارد خاک می کنند.

در خاکهای سبک،مثل خاکهای شنی اگر سوپر فسفات تریپل مصرف می شود،بهتر آن است که تمام سوپر فسفات تریپل را به علاوه نصف کود ازت دار،ودر مواردی که آمونیوم فسفات می دهند این کود را منحصرا قبل از کشت ومطابق دستور فوق به زمین اضافه کنندوبقیه ی کود ازت دارد اوره یا(آمونیوم نیترات)را به عنوان کود سرک در اوایل بهار1یا2بار به مزرعه ی گندم بدهند.

امروزه وسایل کشت وکار گندم دیم طوری ساخته شده است که بقایای گندم را در سطح خاک باقی می گذارد.



در این سیستم زراعی،به جای به کار گرفتن گاوآهن فرنگی از ماشینی با پره های پهن استفاده می شود که سطح خاک را تا عمق5الی10سانتی متر نرم می کند؛این ماشین به منظور از بین بردن علفهای هرز،کاهش تبخیر رطوبت خاک،باقی گذراندن تمام بقای گیاهی در سطح زمین،و جلوگیری از فرسایش خاک نیز به کار گرفته می شود.امروزه در نواحی دیمکاری امریکا،استرلیاو دیگر نقاط جهان ماشین مذکور به کارمی رود وکاملا می توان آن را با شرط مناطق دیمکاری ایران وفق داد.به طور کلی مزایای این روش در دیمزارها به این شرح است:

الف)نگهداری رطوبت به وسیله ی کاهش تبخیر آب موجود در خاک زراعی.

ب)حفاظت خاک از فرسایش ناشی عوامل جوی مثل بادوباران.

ج)بالا بردن میزان نفوذ آب در خاک در نتیجه ی کاهش سرعت جریان آب در سطح زمین.

د)صرف هزینه ی کمتر جهت خرید ماشین آلات وهمچنین پرداخت بهای کمتر جهت اداره کردن آنها.



پس،باید در دیمزارهای کشور از به کاربردن گاوآهنهای اروپایی ودیسک اجتناب وبه جای آنها از کولتیواتور یا سوسولز استفاده کرد.

این ابزار ارزانتر،کار با آنها آسانتر و هزینه ی نگهداریشان کمتر از هزینه

نگهداری گاو آهن اروپایی است.