موضوع منطق چیست؟

[Majid_GC]

موضوع منطق چیست؟ اولا ببینیم معنى موضوع چیست؟

ثانیا ببینیم آیا لازم است هر علمى موضوع داشته باشد؟ ثالثا ببینیم موضوع علم منطق چیست؟
موضوع علم عبارت است از آن چیزى که آن علم در اطراف آن بحث مى کند و هر یک از مسائل آن علم را در نظر بگیریم خواهیم دید بیانى است از یکى از احوال و خواص و آثار آن. عبارتى که منطقیین و فلاسفه در تعریف موضوع علم بکار برده اند این است: موضوع کل علم هو ما یبحث فیه عن عوارضه الذاتیة یعنى موضوع هر علم آن چیزى است که آن علم درباره عوارض ذاتى آن بحث مى کند.
این دانشمندان به جاى اینکه بگویند موضوع هر علمى عبارت است از آن چیزى که آن علم از احوال و خواص و آثار او بحث مى کند به جاى احوال و آثار کلمه قلمبه «عوارض ذاتیه » را به کار برده اند،چرا؟ بى جهت؟ نه،بى جهت نیست آنها دیده اند که احوال و آثارى که به یک چیز نسبت داده مى شود بر دو قسم است گاهى واقعا مربوط به خود او است و گاهى مربوط به خود او نیست بلکه مربوط به چیزى است که با او یگانگى دارد.
مثلا مى خواهیم در احوال انسان بحث کنیم خواه نا خواه از آن جهت که انسان حیوان هم هست و با حیوان یگانگى دارد، خواص حیوان هم در او جمع است، از این رو کلمه عرض ذاتى را بکار برده اند و آن کلمه را با تعریفى مخصوص مشخص کرده اند که این اشتباه از بین برود و به اصطلاح عوارض غریبه خارج شود.
اما اینکه تعریف عرض ذاتى چیست؟ از حدود این درسها خارج است.
اکنون ببینیم آیا لازم است که هر علمى موضوع معینى داشته باشد یا نه؟
چیزى که قطعى و مسلم است این است که مسائل علوم از لحاظ ارتباط با یکدیگر همه یک جور نیستند. هر عده اى از مسائل مثل این است که یک خانواده مخصوص مى باشند، و باز یک عده دیگر، خانواده دیگر، همچنانکه مجموعى خانواده ها احیانا در حکم یک فامیلند و مجموعى دیگر از خانواده ها در حکم فامیل دیگر.
مثلا یک سلسله مسائلى که مسائل حساب نامیده مى شوند رابطه شان با یکدیگر آن قدر نزدیک است که در حکم افراد یک خانواده اند و یک عده مسائل دیگر که هندسه نامیده مى شوند افراد یک خانواده دیگر بشمار مى روند. خانواده حساب و خوانواده هندسه با یکدیگر قرابت دارند و جزء یک فامیل بشمار مى روند که آنها را ریاضیات مى نامیم.
پس قدر مسلم این است که میان مسائل علمى پیوندهائى وجود دارد اکنون مى خواهیم ببینیم ریشه این پیوندها در کجا است؟ چگونه است که مسائل حساب با هم این اندازه قرابت دارند که یک خانواده بشمار مى روند و روى همه آنها یک نام گذاشته شده و علم جداگانه و مستقلى قلمداد شده اند؟
در اینجا دو نظریه است:
۱- علت این امر این است که مسائل هر علمى بالاخره در اطراف یک حقیقت معینى بحث مى کند. مثلا علت هم خانواده بودن مسائل حساب این است که همه آنها در اطراف عدد و خواص و آثار اعداد است و علت هم خانوادگى و قرابت مسائل هندسى این است که همه آنها در اطراف مقدار مى باشند. پس آن چیزى که مسائل علوم را به یکدیگر پیوند مى دهد همان چیزى است که مسائل آن علم در اطراف آن بحث مى کند یعنى موضوع آن علم. و اگر چنین چیزى در کار نبود قرابت ها و پیوندها در میان مسائل علوم نبود یک مسئله حساب با یک مسئله دیگر از حساب همان رابطه را داشت که با یک مسئله پزشکى یا فیزیکى دارد. از این رو هر علمى نیازمند به موضوع است و تمایز علوم از یکدیگر نیز ناشى از تمایز موضوعات آن علوم است.

۲- نظریه دوم این است که پیوند مسائل علوم با یکدیگر ناشى از آثار و فوائدى است که بر آنها مرتب مى شود. فرضا یک عده مسائل در اطراف یک موضوع معین نباشد، هر مسئله اى مربوط به موضوع جداگانه اى باشد، اگر آن مسائل از لحاظ اثر و فایده و غرض که به دانستن آنها تعلق مى گیرد وحدث و اشتراک داشته باشند کافى است که قرابت و هم خانوادگى میان آنها بر قرار گردد و ضمنا آنها را از مسائل دیگرى که علم دیگر بشمار مى رود متمایز کند.
ولى این نظریه صحیح نیست این که یک عده مسائل از لحاظ اثر و فایده و غرضى که به دانستن آنها تعلق مى گیرد وحدت و سنخیت پیدا مى کنند ناشى از شباهت ذاتى آن مسائل به یکدیگر است، و شباهت ذاتى آن مسائل به یکدیگر ناشى از این است که همه آن مسائل از حالات و عوارض موضوع واحدى مى باشند.
اکنون ببینیم موضوع علم منطق چیست و علم منطق در اطراف چه موضوعى بحث مى کند؟
موضوع علم منطق عبارت است از «معرف و حجت »، یعنى مسائل منطق یا درباره معرف ها یعنى تعریفات بحث مى کند یا درباره حجت یعنى درباره استدلال ها. عجالتا کافى است بدانیم که در همه علوم مجموعا دو کار صورت مى گیرد یکى اینکه یک سلسله امور تعریف مى شوند و دیگر اینکه براى اثبات یک سلسله احکام استدلال مى شود و دلیل آورده مى شود در همه علوم این دو کار صورت مى گیرد.

علم منطق مى خواهد به ما راه صحیح تعریف کردن و صحیح استدلال کردن را بیاموزاند. در درسهاى آینده معرف و حجت را که موضوع علم منطق مى باشند بهتر خواهیم شناخت.
برگرفته از آشنایی با علوم اسلامی اثر مرتضی مطهری