اقتصاد معدنی : بررسی وضعیت تولید و مصرف بوکسیت در ایران و جهان

[محسن آزماینده]

پارامترهای موثر در نوسانات قیمت ماده معدنی:

دولت ها و سازمان های وابسته به دولت علاوه بر اعمال نفوذ از طریق وضع قوانین ایمنی و زیست محیطی نفوذ زیادی به طور کلی بر صنعت معدنکاری اعمال می کنند. در ایالات متحده این اعمال نفوذ شکل قوانین و مقررات مختلف را در قالب استفاده از زمین حقوق دولتی ٬ مالیات ها ٬ تعرفه ها ٬ تشویق های مالی ٬ فشارهای ضد سندیکایی ٬ ذخیره سازی و سیاست های تدوینی یا تلویحی معدنی به خود می گیرند.
قانون حاکم بر اخذ حقوق دولتی در ایالات متحده از قانون عمومی انگستان قوانین و مقررات دولت فدرال و قوانین مختلف ایالتی اقتباس شده است. هر چند قانون معدنکاری فدرال سال 1872 از طریق قوانین بعدی اصلاح شد ولی به عنوان یک قانون شناخته شده و مناسب باقی مانده است. در این قانون برای تعیین تکلیف ادعاهای مربوط به کانسارهای واقع در محل های عمومی انجام ارزیابی های سالیانه جهت تعیین حقوق دولتی و اخذ مجوزهای لازم مقرراتی وضع شده است. کانی های غیر فلزی خاصی نظیر زغال سنگ گاز نفت کانسارهای فسفات سدیم و گوگرد از شمول این قانون خارج هستند و تحت قانون اجاره مواد معدنی سال 1920 قرار می گیرند. اورانیوم نیز از مقررات اجاره شمول قانون انرژی اتمی سال 1954 تبعیت می کند. بسیاری از ایالات نیز مقرراتی جهت گرفتن حقوق دولتی در محدوده ایالات خود وضع کرده اند. کنترل بر اجرای مقررات مربوط به معدنکاری به ویژه معیارهای ایمنی توسط دولت های ایالتی و فدرال صورت می گیرد.
شرکت های معدنی نیز مشابه سایر فعالیت های تجاری مشمول قانون مالیات بر درآمد و در ایالتهای خاصی مشمول مالیات های تولید حق امتیاز و تفکیک می باشند. در قانون رسمی مالیات بر درآمد فدرال بخش خدمات درآمد های داخلی دو ماده درج شده که مزایا و امتیازاتی برای شرکت های معدنی در نظر گرفته است. در اولین ماده یک فوق العاده یا حق تقلیل در نظر گرفته شده است که مشابه هزینه استهلاک عمل می کند و با تایید این که استحصال مواد معدنی یک روند تدریجی دارد امکان کسر مقداری از درآمدهای مشمول مالیات را فراهم می کند. دومین ماده این اجازه را می دهد که هزینه های اکتشاف و
آماده سازی به عنوان هزینه های عملیاتی از درآمد کسر و در نتیجه از سود مشمول مالیات مقداری کاسته می گردد. (هر چند این تقلیل در صورت موفقیت آمیز بودن اکتشافات منتفی می شود).
بسیاری از کانی های فرآوری شده و فلزات وارداتی مشمول عوارض گمرکی می شوند. صنایع معدنی مانند سایر صنایع تولیدی همیشه خواهان حمایت تعرفه ای یا سهمیه بندی واردات تولید کنندگان خارجی بوده اند و دولت ایالات متحده با وجود این که سیاست های دیگر تجاری اش در حمایت از تجارت آزاد بین المللی بوده است در باب صنعت معدنکاری اهمیت موضوع را تشخیص داده و یک صنعت معدنکاری قوی داخلی را بوسیله تشویق ایجاد نموده است.
ذخیره سازی کانی های استراتژیک توسط دولت از سال 1939 رایج شد و بعد از سال 1946 به شدت افزایش یافت. سازمان مدیریت بحران فدرال مسئول فراهم کردن و ذخیره کانی های خاص به عنوان بخشی از برنامه آمادگی ملی است و قرار دادهای لازم را جهت خرید با تولید کنندگان منحصر به فرد بر مبنای یک قیمت توافقی برای دستیابی به اهداف ذخیره سازی منعقد می کند. در سالهای اخیر امریکا خریدهای ذخیره سازی مواد بحرانی و استراتژیک سال 1979 را کاهش داده است. صنایع معدنی اغلب از سیاست های ذخیره سازی دولتی متاثر بوده اند زیرا خریدها یا فروشهای کلان ناگهانی می تواند اثرات تصنعی و کاذب شدیدی بر قیمت و میزان تقاضا برای یک کالا داشته باشد. اقتصاد دانان تمایل به طرفداری از مدیریت بخش خصوصی بر ذخایر و موجودی ها دارند.

[محسن آزماینده]

سياست‌هاي كلي نظام در بخش معدن
آيت الله سيد علي خامنه اي : اينك در مرحله جديد از تعيين سياست هاي كلي نظام و درپي دريافت مشورتهاي مجمع تشخيص مصلحت نظام مطابق بند يكم اصل 110 قانون اساسي اولين مجموعه از سياستهاي كلي و بلند مدت جمهوري اسلامي در موضوعاتي كه در نظر آن مجمع از اولويت بيشتري برخوردار بوده است (امنيت اقتصادي‚‌انرژي‚‌منابع آب‚‌بخش معدن ‚ منابع طبيعي‚ بخش حمل و نقل) تعيين و به قواي سه گانه كشور ابلاغ مي گردد.
سياست هاي تبيين شده در بخش معدن شامل موارد زير بوده است:
1- سياست گذاري و اطلاع رساني جامع و هماهنگ در علوم و فنون زمين.
2- تقويت خلاقيت ‚ ابتكار و دستيابي به فن آوري هاي نوين‚ ارتقاء سطح آموزش و تربيت نيروي انساني و تعميق پژوهش و گسترش زمين شناسي بنيادي‚اقتصادي‚ مهندسي ‚‌محيطي و دريايي براي بهره برداري مناسب از ذخاير معدني كشور.
3- ارتقاء سهم معدن و صنايع معدني در توليد ناخالص ملي‚‌اولويت دادن به تامين مواد مورد نياز صنايع داخلي كشور‚‌صادرات مواد معدني فرآوري شده‚ استفاده از موقعيت ويژه زمين شناسي ايران‚ گسترش همكاري هاي بين المللي (علمي‚‌فني و اقتصادي) جهت جذب و جلب دانش ومنابع و امكانات داخلي و خارجي در زمينه اكتشافات معدني‌‚‌ايجاد واحدهاي فرآوري وتبديل مواد معدني به مواد واسطه و مصرفي.
4- تعيين اولويتهاي مناطق داراي ظرفيت معدني‚ ايجاد زمينه هاي مناسب براي رشد صنايع معدني و فلزي در بخش آلياژها ‚‌فلزات گرانبها وعناصر كمياب و توليد مواد پيشرفته

[محسن آزماینده]

مذاکرات ایران و گینه برای واردات بوکسیت(2/8/86)

در راستای همکاری‌های ایران و گینه ، با حضور معاون معدنی وزیر صنایع و معادن و وزیر معادن و زمین شناسی دولت گینه کوناکوری جلسه‌ای در کشور آلمان به منظور انتقال بوکسیت ( ماده اولیه تولید آلومینا) از بندر کوناکوری به ایران تشکیل شد.

وزارت صنایع و معادن: تصمیم گیری در مورد انتقال بوکسیت از طریق لوله به ایران ، انتخاب مشاور برای انجام بررسی های امکان سنجی این طرح ، بررسی پیشرفت فیزیکی و در نهایت تهیه اسناد جهت انجام مناقصه بین المللی برای انتخاب پیمانکار از جمله مباحث مهمی بود که در این جلسه مطرح شد.انتخاب مسیر مناسب برای انتقال بوکسیت از گینه به ایران یکی از وظایف مهمی است که مشاور در حال حاضر در دست مطالعه دارد. در طرح پیشنهادی انتقال بوکسیت به ایرن ، ابتدا ماده معدنی از طریق لوله به بندر کوناکوری منتقل و سپس از آنجا از طریق کشتی به ایران حمل می شود.معاون وزیر صنایع و معادن از اهدا یک محدوده بوکسیت در منطقه بوکه از سوی دولت گینه به ایران خبر داد و گفت: به دلیل حسن نظر وزیر قبلی دولت گینه به دولت احمدی نژاد، پروانه یک محدوده اکتشافی در منطقه بوکه به دولت ایران واگذار شد. به دلیل نزدیکی این محدوده معدنی در نزدیکی بندر کوناکوری می توان با انجام یک طرح اکتشافی دقیق به ذخایر جدیدی از بوکسیت در این کشور دست یافت و این موضوع به نزدیکی روابط ایران و گینه کمک موثری خواهد کرد. البته عملیات اکتشافی این منطقه آغاز شده است.استقبال چینی ها برای دستیابی به ذخایر بوکسیت کشور افزود: سرمایه گذاران چینی به دلیل فقدان انرژی در کشور گینه و از طرفی برای دستیابی به ذخایر بوکسیت پیشنهاد احداث سد در این کشور در قبال اخذ بوکسیت را به این کشور ارائه داده اند. معاون وزیر صنایع و معادن اظهار داشت: برای ایجاد روابط نزدیکی اقتصادی با گینه تجربیات و توانایی های ایران در سد سازی به استحضار معاون معدنی گینه رسید و قرار شد که موضوع به اطلاع وزرای مربوطه جهت همکاری های بیشتر برسد. طرح بازنگری ذخایر معدنی دولت گینه و استفاده از تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی سازمان زمین شناسی در بخش معدن یکی از مباحث مطرح شده در این جلسه بود.صدور خدمات فنی و مهندسی توسط شرکت های خصوصی ایران به کشور گینه در این جلسه مطرح شد و به زودی تدابیر جدی در این خصوص از سوی وزارت صنایع و معادن با همکاری بخش خصوصی اتخاذ خواهد شد.

[محسن آزماینده]

آلومینیوم(30/5/86)
قیمت نقدی آلومینیوم با کاهش 4‌درصدی به 2418‌دلار برای هر تن رسید. موجودی‏های لندن هم با کاهش 2/0‌درصدی به 831300 تن رسیدند. بازار آلومینیوم تحت‌تاثیر مشکلات مربوط به مسکن در ایالات متحده قرار دارد. همچنین رشد اقتصادی کمتر از انتظار در آلمان بر روند مصرف آلومینیوم موثر است. آلمان پس از چین، آمریکا و ژاپن چهارمین مصرف‌كننده آلومینیوم جهان محسوب می‏شود و 5/5‌درصد آلومینیوم جهان را مصرف می‏کند. انتظار می‏رود که تدابیر دولت چین برای کاهش سرمایه‏گذاری در صنعت آلومینیوم و افزایش مالیات صادرات آلومینیوم بر افزایش قیمت این فلز موثر باشد. اما در میان‏مدت بهره‏برداری از پروژه‏های جدید استخراج بوکسیت و تولید آلومینیوم ممکن است به روند کاهشی قیمت کمک کند.
همچنین شرکت آلومینیوم چین قصد دارد که طرح 4/2‌میلیارد ‌دلاری استخراج و تصفیه بوکسیت در استرالیا را به اجرا در آورد. تقاضا برای بوکسیت در چین در حال افزایش است و با وجود اینکه چین تولید 10‌درصد بوکسیت جهان را در اختیار دارد، منابع بوکسیت استرالیا برای چین اهمیت بیشتری پیدا کرده است. چین بزرگ‌ترین تولید‌كننده و مصرف‌كننده آلومینیوم در جهان است و استرالیا مهم‌ترين منبع بوکسیت جهان محسوب می‏شود.

[محسن آزماینده]

ذخاير جهان

درصد پراكندگي ذخاير آلومينيوم جهاني به صورت جدول و نمودار ذيل ذكر شده است . بيشترين ذخاير بوكسيت عمدتاً در كشورهاي گينه ، استراليا ، جامائيكا ، برزيل ، چين و هندوستان قرار دارد. از مجموع ذخاير جهاني، 33% آن در آمريكاي جنوبي، 27% در آفريقا، 17% در آسيا، 13% در اقيانوسيه و 10% باقيمانده در ساير نقاط جهان پراكنده‌اند. كشورهاي گينه، استراليا، جامائيكا، برزيل، چين و هندوستان بيشترين ذخاير بوكسيت را دارا هستند.

صادرات جهان

در بين كشورهاي صادركننده بوكسيت ، كشور استراليا با ميانگين صادرات 6/6 ميليون تن در رتبه اول قرار دارد . صادرات اين كشور با متوسط نرخ رشد 6/8 % افزايش از 5/5 ميليون تن در سال 1997 به5/7 ميليون تن در سال 2001 رسيده است .

واردات جهان در بين كشورهاي واردكننده بوكسيت ، كشور ايرلند با ميانگين واردات 2/3 ميليون تن در رتبه اول قرار دارد . واردات اين كشور با متوسط نرخ رشد 14/5 % افزايش از 88/2 ميليون تن در سال 1997 به5/3 ميليون تن در سال 2001 رسيده است . اكراين با ميانگين واردات 1/3 ميليون تن در رتبه دوم قرار دارد . واردات اين كشور با متوسط نرخ رشد 4/17 % افزايش از 04/2 ميليون تن در سال 1997 به4 ميليون تن در سال 2000 افزايش يافته و سپس در سال 2001 به 4/3 ميليون تن در سال كاهش يافته است.كشورهاي اسپانيا ، ايتاليا و آلمان در مكان هاي بعدي قرار دارند . ميانگين واردات جهاني بوكسيت 8/25 ميليون تن بوده است . واردات جهاني بوكسيت با متوسط نرخ رشد 45/7% كاهش از 8/32 ميليون تن در سال 1997 به 5/21 ميليون تن در سال 2001 رسيده است. صنايع مصرف كننده

نرخ استفاده از آلومينيوم فراتر از تمامي فلزات به جز آهن مي باشد. در واقع فلز آلومينيوم در تمامي بخش هاي اقتصاد جهاني از اهميت ويژه اي برخوردار است. آلومينيوم بر اثر تبخير در خلاء، پوششي ايجاد مي کند که نور مرئي و گرماي شعاعي را منعکس مي کند. در گذشته آلونيت براي تهيه سولفات آلومين و سولفات پتاسيم استفاده مي شده است وليکن امروزه از آلونيت در تهيه آلومينيوم و نيز سولفات پتاسيم و اسيد سولفوريك استفاده مي شود. بوكسيت كانة غالب منشأ تجاري آلومينا، (Al2O3) براي توليد فلز 85% بازار، نسوزها 5%، ساينده 4%، سيمان 3%، مواد شيميايي و استيل 2% و جوشكاري است.

قيمت هاي جهان

قيمت بوكسيت و آلومينا به دليل دامنه وسيع عيارها و همچنين كاربرد آنها ،‌ تغييرات زيادي دارند. همچنين قيمت بسياري از انواع بوكسيت و آلومينا بخصوص نوع متالورژيكي آنها به جهت اعمال نفوذ چند كشور كه داراي معادن بوكسيت و آلومينا بخصوص نوع متالورژيكي آنها به جهت اعمال نفوذ چند كشور كه داراي معادن بوكسيت و كارخانجات توليد آلومينا وآلومينيوم مي‌باشند، به طور رسمي منتشر نمي‌شود. جدول قيمت جهاني صادرات بوكسيت در سالهاي 2001ـ1997 را نشان مي‌دهد.

توليد جهان

تاکنون بزرگترين ميزان آلومينيوم حمل شده بصورت آلياژهاي آلومينيوم بوده است.توليد آلومينيوم بصورت فلزي و مصرف آلومينيوم بهترين گواه اهميت آلياژهاي آلومينيوم اند. توليد جهاني آلومينيوم خام ، توليد ساليانه متوسطي را براي دو دوره پنج ساله نشان مي دهد.

مصرف جهان

به علت اينكه اطلاعاتي در مورد صادرات و واردات بوكسيت موجود نمي‌باشد، ميزان مصرف بوكسيت را مي‌توان با ميزان توليد داخلي آن برابر دانست.

پيش بيني عرضه،تقاضا

آلومينيوم همواره به عنوان يكي از فلزات ضعيف در ميان فلزات پايه بورس فلزات لندن به حساب مي‌آمده است . در ميان سال‌‌‌‌هاي 2001 تا 2003 توليد آلومينيوم جهان ‌به ترتيب با 300 هزار و 500 هزار تن توليد اضافه مواجه شد، اما با بالا رفتن مصرف آلومينيوم در سال 2004 به ميزان 2/9درصد‌ به علت بالا رفتن تقاضا در آمريكا و چين‌ و افزايش توليد جهاني به ميزان تنها 6/6 درصد، بازار با كسري 359هزار تن مواجه شد. با توجه به اين مطلب و به علت ضعف دلار، نتايج ضعيف از ديگر فرصت‌‌‌هاي سرمايه‌‌گذاري، بهاي آلومينيوم در طول سال 2004 به مقدار فراواني افزايش يافته است. به طور متوسط قيمت آلومينيوم در طول سال 2004، 1716 دلار به ازاي هر تن بود كه نسبت به قيمت 1431 دلاري آن در سال 2003 ، 20 درصد افزايش يافت. در پايان سال 2004 آلومينيوم با بهاي حدود 1900 دلار به ازاي هر تن معامله شد كه بالاترين قيمت در بيش از 9ماه قبل از آن بود.

قيمت ايران

قيمت بوكسيت در اين دوره با نوسان روبرو بوده است بطوريكه از 9/78 ريال بر كيلوگرم در سال 1376 به 19/42 ريال بر كيلوگرم در سال 1379 كاهش و سپس به 48/65 ريال بر كيلوگرم در سال 1380 افزايش يافته است. متوسط نرخ رشد قيمت در اين دوره 28/0- درصد بوده است.

واردات ايران

براساس بررسيهاي انجام شده، هيچگونه اطلاعاتي در مورد واردات بوكسيت در سالنامه آمار گمرك جمهوري اسلامي ملاحظه نشده است. جدول آمار واردات محصولات آلومينيمي ايران شامل كليه كالاهايي است كه براي فروش يا مصرف يا تغيير شكل به منظور صدور، به كشور وارد و از گمرك ترخيص مي‌گردد. كالاهايي در جدول آمار واردات كشور منظور مي‌گردد كه نحوه ورود آنها به يكي از طرق زير باشد: الف- انتقال ارز از طريق سيستم بانكي ب- مبادلات مرزي ج- واردات در مقابل صادرات د- پاياپاي قراردادي ه‌ـ بدون انتقال ارز و- پيله‌وري ز- واردات از طريق بازارچه‌هاي مشترك مرزي

صادرات ایران
براساس بررسی های انجام شده هیچگونه اطلاعاتی در مورد صادرات بوکسیت در سالنامه گمرک جمهوری اسلامی ملاحظه نشده است.
میانگین صادرات جهانی بوکسیت در ایران 30 میلین تن بوده است. صادرات جهاني بوكسيت با متوسط نرخ رشد 5/1 % كاهش از 2/32 ميليون تن در سال 1997 به 96/29 ميليون تن در سال 2001 رسیده است.
آمار صادرات محصولات آلومینیمی ایران شامل صدور قطعی کلیه کالاهایی است که در داخل کشور تولید شده و یا به صورت مواد اولیه و یا کالای نیمه ساخته یا قطعات جداگانه به کشور وارد و پس از تغییر شکل یا مونتاژ به صورت قطعی صادر شده است. کالاهایی که در جداول آمار صادرات کشور منظور می گردد که نحوه صدور آن به یکی از طریق زیر باشد:
الف- با انتقال ارز از طريق سيستم بانكي
ب- مبادلات مرزي
ج- صادرات قبل از اقدام به واردات يا صادرات قطعي
د- پاياپاي قراردادي
ه‌ـ پيله‌وري
مرزی و- صادرات از طريق بازارچه‌هاي

تولید ایران
میانگین تولید بوکسیت ایران در این دوره 336 میلیون تن بوده است. تولید بوکسیت ایران با متوسط نرخ رشد 47/1% افزایش از 245 هزار تن در سال 1376 به 6/461 هزار تن در سال 1378 و 96/64 هزار تن در سال 1380 کاهش یافته است و تولید آن در سال 1383 ٬ 100 هزار تن رسیده است. مجموع تولید آلومینیم در کشور طی سه سال آینده به مرز 700 هزار تن می رسد.





منابع:
اصول مهندسی معدن- هوارد ال. هارتمن ترجمه مهدی یاوری شهرضا
www.usgs.gov
www.ngdir.ir
www.Mehrnews.com
www.e.n.banksecurities.com
www.minerals.usgs.gov
استاد راهنما: مهندس مهدی امیر افشاری-دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب