زمان دو برابر شدن جمعیت چگونه تعیین می شود ؟

[ساناز فرهیدوش]

نرخ رشد جمعيت براي هر كشور ، عموما درصدي ميان 1/0 درصد و 3 درصد در سال مي باشد. در رابطه با جمعيت معمولا به دو نوع نرخ رشد اشاره مي گردد : نرخ رشد طبيعي و نرخ رشد عمومي . نرخ رشد طبيعي در بر گيرنده تولد و مرگ و مير بدون در نظر گرفتن مهاجرت است در حاليكه نرخ رشد عمومي مهاجرت را نيز وارد معادله مي كند .
براي مثال ، نرخ رشد طبيعي كشور كانادا 3/0 درصد است در حاليكه نرخ رشد عمومي آن به 9/0 درصد مي رسد . اين بيانگر وجود سياست هاي باز مهاجرتي در اين كشور مي باشد . در ايالات متحده آمريكا نرخ رشد طبيعي جمعيت معادل 6/0 درصد و نرخ رشد عمومي برابر 9/0 درصد درصد است .
نرخ رشد جمعيت مولفه مناسبي براي تعين زمان دو برابر شدن جمعيت يك كشور و يا يك منطقه است . اين زمان بوسيله تقسيم عدد 70 بر نرخ رشد جمعيت حاصل مي شود . عدد 70 برگرفته از لگاريتم طبيعي عدد 2 است که تقریبا معادل ۷۰/۰ است .
بنابراين اگر نرخ رشد جمعيت كشور كانادا 9/0 درصد باشد ، تقسيم عدد 70 بر 9/0 مي شود 7/77 سال . يعني در سال 2086 ، با فرض ثابت بودن نرخ رشد ، جمعيت كانادا دو برابر شده و از 33 ميليون نفر كنوني به 66 ميليون خواهد رسيد.
طبق سرشماري سال 1385 جمعيت ايران معادل 4/70 ميليون نفر بوده است . نرخ رشد عمومي جمعيت نيز طي دهه منتهي به سال 1385 معادل 6/1 درصد بوده است . پس مي توان انتظار داشت با ثابت بودن نرخ رشد ، جمعيت ايران در تقريبا 44 سال آينده (7/43 = 6/1÷ 70 ) دو برابر شده و تعداد آن در سال 1429 به مرز 141 ميليون نفر برسد .
نرخ رشد كنوني جمعيت جهان در حدود 14/1 درصد است بنابر اين مي توان انتظار داشت جمعيت جهان طي 61 سال دوبرابر بشود . يعني از 5/6 ميليارد نفر كنوني به 13 ميليارد در سال 2070 برسد.
هم اينك اغلب كشورهاي اروپايي داراي نرخ رشد اندكي هستند . اين نرخ در بريتانيا 2/0 درصد ، در فرانسه 4/0 درصد است . در آلمان نرخ رشد عمومي جمعيت 0/0 درصد است اين در حالي است كه نرخ رشد طبيعي آن نير 2/0- در صد است . اين بدان معني است كه جمعيت آلمان بدون جذب مهاجر خارجي در حال كوچك شدن است . اين پديده در مورد جمهوري چك نيز صادق است .
جمهوري چك و بسياري از كشورهاي اروپايي داراي نرخ رشد منفي هستند . در جمهوري چك هر زن در طول دوراني كه توان بيولو‍ژيك براي زايش را دارد 2/1 فرزند به دنيا مي آورد . اين رقم كمتر از آني است كه رشد جمعيت را به بالاي صفر ارتقا دهد . براي اينكه رشد جمعيت از صفر گذر كند بايد هر زن در طول دوران زايايي خود بطور متوسط 1/2 فرزند به دنيا بياورد . بنابر اين جمعيت جمهوري چك همانند ساير كشور هاي اروپايي در حال كوچك شدن است .
از طرف ديگر بسياري از كشور هاي آسيايي و آفريقايي داراي رشد جمعيت بالايي هستند . رشد جمعيت افغانستان در حال حاضر 8/4 درصد است ، يعني جمعيت اين كشور در هر 5/14 سال دو برابر خواهد شد . اگر اين رشد تداوم يابد جمعيت 30 ميليوني افغانستان در 2023 معادل 60 ميليون ، در 2038 معادل 120 ميليون ، در 2052 معادل 280 ميليون ، در 2067 معادل 560 ميليون ، و در 2080 معادل 12/1 ميليارد نفر خواهد شد . البته اين پيش بيني كمي غير عملي و مضحك به نظر مي رسد زيرا بعيد است كه طي اين دوره طولاني رشد جمعيت ثابت بماند . همانگونه كه مي بينيد ، بهتر است از اين فرمول فقط براي دوره هاي زماني كوتاه استفاده شود.
افزايش بيرويه جمعيت معمولا مسايلي از قبيل تامين غذا ، زيرساخت ها و خدمات را ايجاد مي كند ، مسايلي كه كشور هاي داراي رشد جمعيت بالا قادر به تامين مخارج جهت حل آنها نيستند .