حماسه حسینی 1

[ashkan]

حق‏خواهی و حق‏پرستی بود ، آنهائی كه پرچم توحيد را در دنيا به اهتزاز
درآوردند و مستقر كردند ، آنهائی كه منادی عدالت بودند ، منادی حريت و
آزادی بودند . ما و شما كه اينجا نشسته‏ايم مديون قطرات خون آنها هستيم ،
مديون حماسه‏های آنها هستيم . حسين‏بن‏علی ( عليهماالسلام ) سراسر وجودش‏
حماسه است .
روانشناسها خصوصا كسانی كه بيوگرافی می‏نويسند ، كوشش می‏كنند برای‏
روحيه‏ها يك كليد شخصيت پيدا كنند . می‏گويند شخصيت هر كس يك كليد
معين دارد ، اگر آن را پيدا بكنيد سراسر زندگی او را می‏توانيد توجيه‏
بكنيد . البته بدست آوردن كليد شخصيت افراد خيلی مشكل است ، خصوصا
شخصيتهای خيلی بزرگ . عباس‏محمودعقاد دانشمند متفكر مصری ، كتابی نوشته‏
بنام عبقريةالامام و در اين كتاب اظهار نظر می‏كند كه : من كليد شخصيت‏
علی را در فروسيت جستجو و پيدا كردم . علی ، مردی است كه در سراسر
زندگيش چه در ميدان جنگ ، چه در محيط خانواده ، چه در محراب عبادت ،
چه در مسند حكومت و در هر جائی ، روح مردانگی وجود دارد . فروسيت يعنی‏
مردانگی ، و مردانگی مافوق شجاعت است . او می‏گويد كليد شخصيت علی ،
مردانگی است . ملای‏رومی حدود هفتصدسال قبل از او به اين نكته پی برده‏
بوده است كه در علی ، چيزی بالاتر از شجاعت وجود دارد .
در آن داستان معروف وقتی علی عليه‏السلام دشمنش را به زمين زد و خواست‏
او را بكشد ، آن مرد آب دهان خود را به صورت علی ( ع ) انداخت‏

[ashkan]

و علی ( ع ) در آن لحظه او را نكشت و برخاست و قدم زد و بعد كه آمد سر
او را ببرد آن مرد سؤال كرد : چرا اول مرا نكشتی ؟ گفت چون من تحت‏
تأثير غضب خودم قرار گرفتم و نمی‏خواستم دستم حركت بكند در حالی كه خشم‏
خودم هم تأثير داشته باشد ، بلكه می‏خواستم تو را در راه رضای خدا و
هدفهای كلی خلقت كشته باشم . مولوی اين داستان را خيلی عالی به نظم‏
درآورده است . اين نظم دو بيت دارد كه به نظر من بهتر از اين در مدح‏
علی ( ع ) گفته نشده است ، می‏گويد :

تو ترازوی احدخو بوده‏ای بل زبانه هر ترازو بوده‏ای در شجاعت شير ربانيستی در مروت خود كه داند كيستی

در بيت دومش كه مورد نظر من است می‏گويد :
در شجاعت ، تو اسدالله هستی اما در مروت و مردانگی كه ما فوق شجاعت‏
است ، هيچكس نمی‏تواند تو را توصيف بكند ، تو مافوق توصيف هستی . اين‏
مرد مصری هم به اينجا رسيده است كه به عقيده او كليد شخصيت علی ( ع )
مروت است ، مروئت است ، فروسيت است .
ادعای اينكه كسی بگويد من كليد شخصيت كسی مانند علی ( ع ) يا
حسين‏بن‏علی ( عليهماالسلام ) را بدست آورده‏ام ، انصافا ادعای گزافی است ،
و من جرأت نمی‏كنم چنين سخنی بگويم ، اما اين قدر می‏توانم ادعا بكنم كه‏
در حدودی كه من حسين ( ع ) را شناخته و تاريخچه زندگی او را خوانده‏ام و
سخنان او را كه متاسفأنه بسياركم به دست ما رسيده است ( 1 ) به دست‏

پاورقی :                                                               
1 - علت اينكه مقدار كمی از سخنان حسين عليه‏السلام بدست ما رسيده  اين‏ 
است كه عصر اموی ، عصر اختناق و سانسور درباره علی ( ع ) و >

[ashkan]

ولاح بحكمتی نورالهدی فی ليال فی الضلالة مدلهمه يريد الجاحدون ليطفؤن و يابی الله الا ان يتمه

( 1 )
سخنان بسيار محدودی كه از حسين عليه‏السلام به ما رسيده همين طور است .
اينها مربوط به حادثه عاشورا هم نيست ، مربوط به قبل از آن است و ربطی‏
به آنجا ندارد . سخن ديگر از او اين است : « موت فی عز خير من حياش فی‏
ذل » مردن با عزت و شرافت از زندگی با ذلت بهتر است . جمله ديگری كه‏
باز از او نقل كرده‏اند اين است : « ان جميع ما طلعت عليه الشمس فی‏
مشارق الارض و مغاربها ، بحرها و برها و سهلها و جبلها عند ولی من اولياء
الله و اهل المعرفة بحق الله كفيئی الظلال » ( 2 ) ضمنا شما از اينجا
بفهميد يك مردی كه حماسه الهی است فرقش با ديگران چيست ؟ می‏گويد جميع‏
آنچه خورشيد بر آن طلوع می‏كند ، تمام دنيا و مافيها ، دريای آن و خشكی آن‏
، كوه و دشت آن در نزد كسی كه با خدای خودش آشنائی دارد و عظمت الهی‏
را درك كرده است و در پيشگاه الهی سر سپرده است ، مثل يك سايه است .
بعد اين‏طور ادامه می‏دهد : « الا حر يدع هذه اللماظة لاهلها » ( 3 ) آيا يك‏
آزادمرد پيدا نمی‏شود كه به دنيا و مافيهای آن بی‏اعتناء باشد ؟ دنيا و
مافيها برای انسانی كه بخواهد خود را برده و بنده آن بكند ، به آن طمع‏
داشته باشد و آن را هدف كار خودش قرار بدهد ، مثل لماظه است می‏دانيد
لماظه چيست ؟ آدم وقتی غذا می‏خورد ، لای دندانهايش

پاورقی :                                                               
1 - بحارالانوار ، ج 44 ، ص                                    . 194  
2 و 3 - لمعة من بلاغةالحسين ، ص 95 ، به نقل از نفس‏المهوم            
حاج‏شيخ‏عباس‏قمی .

[ashkan]

يك چيزهايی ، مثلا يك تكه گوشتی باقی می‏ماند كه با خلال آن را درمی‏آورد ،
همان را لماظه می‏گويند . يزيد و ملك يزيد و دنيا و مافيهايش در منطق‏
حسين عليه السلام لماظه هستند . بعد می‏گويد ، ايهاالناس در دنيا بجز خدا
چيزی پيدا نمی‏شود كه اين ارزش را داشته باشد كه شما جان و نفس خودتان‏
را به آن بفروشيد ، خودتان را نفروشيد ، آزاد مرد باشيد ، خودفروش‏
نباشيد .
جمله‏ای ديگر : « الناس عبيدالدنيا » مردم را به حالت بردگی و
بندگيشان اين طور تحقير می‏كند كه عيب مردم اين است كه بنده‏دنيا هستند ،
برده‏صفت هستند ، بنده مطامع خودشان هستند . روی همين جهت ، دين كه جوهر
آزادی است و انسان را از غير خدا آزاد و بنده حقيقت می‏كند ، در عمق‏
روحشان اثر نگذاشته است « و الدين لعق علی السنتهم يحوطونه ما درت‏
معائشهم فاذا محصوا بالبلاء قل الديانون » ( 1 ) .
ابوذر غفاری را عثمان تبعيد می‏كند و اعلام می‏كند كه احدی حق ندارد اين‏
مرد را كه از نظر حكومت مجرم است مشايعت كند . ولی علی ( ع ) اعتنا به‏
اين فرمان خليفه نمی‏كند كند و خودش و حسن و حسين ( عليهماالسلام ) او را
مشايعت می‏كنند . هر كدام از آنها جمله‏هائی دارند ، حسين‏بن‏علی (
عليهماالسلام ) هم جمله‏ای دارد كه مبين پرتو روحش است . ابوذر شيعه علی‏
( ع ) است و در سنين عمری مانند سنين علی ( ع ) ، و شايد هم از علی ( ع‏
) بزرگتر باشد لذا

پاورقی :                                                               
1 - تحف العقول ، ص 250 و مقتل الحسين ، مقرم ، ص 231 و مقتل الحسين‏ 
خوارزمی ، ص 237 ، و فی رحاب ائمةاهل‏البيت ، ج 3 ، ص          . 101

[ashkan]

فان عشت لم اندم و ان مت لم الم كفی بك ذلا ان تعيش و ترغما (1)

به من می‏گوئيد نرو ، ولی خواهم رفت . می‏گوئيد كشته می‏شوم ، مگر مردن‏
برای يك‏جوانمرد ننگ است ؟ مردن آن وقت ننگ است كه هدف انسان پست‏
باشد و بخواهد برای آقائی و رياست كشته بشود كه می‏گويند به هدفش نرسيد
. اما برای آن كسی كه برای اعلای كلمه حق و در راه حق كشته می‏شود كه ننگ‏
نيست . چرا كه در راهی قدم برمی‏دارد كه صالحين و شايستگان بندگان خدا
قدم برداشته‏اند .
پس چون در راهی قدم بر می‏دارد كه با يك آدم هلاك شده بدبخت و
گناهكار مثل يزيد مخالفت می‏كند بگذار كشته بشود . شما می‏گوئيد كشته‏
می‏شوم ، يكی از اين دو بيشتر نيست : يا زنده می‏مانم يا كشته می‏شوم .
« فان عشت لم اندم » اگر زنده ماندم ، كسی نمی‏گويد تو چرا زنده ماندی .
« و ان مت لم الم‏» و اگر در اين راه كشته بشوم ، احدی در دنيا مرا ملامت‏
نخواهد كرد اگر بداند كه من در چه راهی رفتم ،

كفی بك ذلا ان تعيش و ترغما

، برای بدبختی و ذلت تو كافی است كه زندگی بكنی اما دماغت را به خاك‏
بمالند . باز می‏بينيد كه حماسه

پاورقی :

، ص 69 و مقتل الحسين ، مقرم ، ص 217 و بحارالانوار ، ج 45 ، ص 238 و
ارشادشيخ‏مفيد ، ص 225 ، در اين سه كتاب آخر ، اين ابيات بغير از بيت‏
سوم و در كتاب اعلام‏الوری ص 230 بغير از بيت سوم و چهارم ذكر شده است. 1 - فی رحاب ائمةاهل‏البيت ، ج 3 ، ص 97 و مناقب ابن‏شهرآشوب ، ج 4

[ashkan]

است . در بين راه نيز خطابه می‏خواند و می‏فرمايد : « الا ترون ان الحق لا
يعمل به و ان الباطل لا يتناهی عنه » ( 1 ) ، بعد در آخرش می‏فرمايد :
« انی لا اری الموت الا سعادش و لا الحيوش مع الظالمين الا برما » ( 2 ) من‏
مردن را برای خودم سعادت ، و زندگی با ستمگران را موجب ملامت می‏بينم .
اگر بخواهم همه سخنان او را بيان كنم طولانی می‏شود . می‏پردازم به شب‏
عاشورا و به نكته‏ای اشاره می‏كنم كه معمولا به اين نكات كمتر توجه می‏كنيم‏
.
هر كس ديگری ، هر شخصيت تاريخی ، در شرايطی قرار بگيرد كه حسين‏بن‏علی‏
عليهما السلام در شب عاشورا قرار گرفت ، يعنی در شرايطی كه تمام راههای‏
قوت و غلبه ظاهری بر دشمن بر او بسته باشد ، و قطعا بداند كه خود و
اصحابش بدست دشمن كشته می‏شوند ، در چنين شرايطی زبان به شكايت باز
می‏كند و اين را تاريخ گواهی می‏دهد . جملاتی می‏گويند نظير : تف بر اين‏
روزگار ، افسوس كه طبيعت با من مساعدت نكرد . می‏گويند وقتی ناپلئون در
مسكو دچار آن حادثه شد ، گفت : افسوس كه طبيعت چند ساعت با من‏
مخالفت كرد . ديگری دستش را بهم می‏زند و می‏گويد : روی تو ای روزگار
سياه باد كه ما را به اين شكل در آوردی .

پاورقی :                                                               
1 و 2 - بحارالانوار ، ج 44 ، ص 381 و تحف‏العقول ، ص 176 و اللهوف ، 
ص 33 و مقتل الحسين ، مقرم  ، ص  232 و تاريخ طبری  ، ج  6 ، ص  229 و 
تاريخ ابن‏عساكر ، ج 4 ، ص 333 و كشف الغمه ، ج 2 ، ص            . 32

[ashkan]

بردگان فرار می‏كنم . مردانه مقاومت می‏كنم تا كشته بشوم . آن ساعتهای آخر
، اباعبدالله ( ع ) باز همان است . باور نكنيد كه اباعبدالله اين جمله‏
را گفته باشد : « اسقونی شربة من الماء فقد نشطت كبدی » . من كه اين‏
جمله را در جائی نديده‏ام ، حسين ( ع ) اهل اين‏جور درخواستها نبود ، بلكه‏
او در مقابل لشكر دشمن می‏ايستد و فرياد می‏كند : « الا و ان الدعی ابن‏
الدعی قد ركز بين اثنتين بين السلة و الذلة و هيهات منا الذلة يابی الله‏
ذالك لنا و رسوله و المؤمنون و حجور طابت و ظهرت » ( 1 )
مردم كوفه ! آن ناكس پسر ناكس ، آن زنازاده پسر زنازاده ، امير شما ،
فرمانده كل شما ، آن كسی كه شما به فرمان او آمده‏ايد به من گفته است كه‏
از اين دو كار يكی را انتخاب كن يا شمشير ، يا تن به ذلت دادن ، آيا من‏
تن به ذلت بدهم ؟ هيهات كه ما زير بار ذلت برويم ! ما تن خودمان را در
جلوی شمشيرها قرار می‏دهيم ولی روح خودمان را در جلوی شمشير ذلت هرگز
فرود نمی‏آوريم . خدای من كه در راه رضای او قدم بر می‏دارم راضی نيست و
می‏گويد نكن ، پيغمبر ( ص ) كه وابسته به مكتب او هستم ، می‏گويد نكن ،
آن دامنهايی كه من در آنها بزرگ شده‏ام ، دامن علی ( ع ) كه روی زانوی او
نشسته‏ام به من می‏گويد تن به ذلت نده .
اين يك حماسه است اما نه يك حماسه شخصی يا قومی . در

پاورقی :                                                               
1 - اللهوف  ، ص 47 ، مقتل الحسين خوارزمی ، ج 2 ، ص 76 و تاريخ شام‏ 
ابن عساكر، ج 4 ، ص 333 و نفس المهموم ، ص 149، ملحقات احقاق الحق، ج‏ 
11 ، ص 624 و 625 و مقتل الحسين ، مقرم ، ص 287 و تحف العقول، ص 174.

[ashkan]

آن منيت نيست ، در آن خود پرستی نيست ، خدا پرستی است. در روز عاشورا
حسين عليه‏السلام حد آخر مقاومت را هم می‏كند ، ديگر وقتی است كه به كلی‏
توانايی از بدنش سلب شده است . يكی از تيراندازان ستمكار تير زهرآلودی‏
را به كمان می‏كند و بسوی اباعبدالله ( ع ) می‏اندازد كه در سينه
اباعبدالله ( ع ) می‏نشيند و آقا ديگر بی‏اختيار روی زمين می‏افتد . چه‏
می‏گويد ؟ آيا در اين لحظه تن به ذلت می‏دهد ؟ آيا خواهش و تمنا می‏كند ؟
نه ، بلكه بعد از گذشت اين دوره جنگيدن رويش را بسوی همان قبله‏ای كه از
آن هرگز منحرف نشده است می‏كند و می‏فرمايد : « رضا بقضائك و تسليما
لامرك و لا معبود سواك يا غياث المستغيثين » ( 1 ) اين است حماسه الهی‏
، اين است حماسه انسانی .
و لا حول و لا قوش الا بالله العلی العظيم و صلی الله علی محمد و آله‏
الطاهرين .

پاورقی :                                                               
1 - نظير اين عبارت در قمقام زخار صفحه 463 و مقتل‏الحسين ، مقرم ،  ص‏ 
357 ذكر شده است .