زندگینامه دکتر فیروز نادری؛ از مدیران ارشد ناسا
در سال ۲۰۰۴ میلادی نشریه ساینس دست به انتخاب ۱۰ رویداد تاثیرگذار علمی بشر زد و در راس آن فهرست، کاوش‌های روباتیک سیاره سرخ فام مریخ توسط دو کاوشگر روح (Spirit) و فرصت (opportunity) که نشانه‌هایی از وجود آب را کشف کرده بودند، قرار داشت. در پشت این ماموریت حضور مدیریت برجسته یک شخص نمایان بود و او کسی نبود جز دکتر فیروز نادری از سرشناس‌ترین ایرانی‌های حال حاضر دنیا.
سایت لاپلاس: آیا حیاتی در گذشته در مریخ وجود داشته یا این که در آینده بوجود خواهد آمد؟
دوم این که آیا اگر شرایط زندگی وجود داشته، آیا حیاتی هم بوجود آمده یا خیر؟
و سوال سوم این که آیا اگر حیاتی هم بوجود آمده است، در حال حاضر هم به شکلی خاص دیده می شود یا خیر؟
اینها سوالاتی است که دکتر فیروز نادری از مدیران ارشد ایرانی ناسا قرار است در این مطلب پاسخ دهد.
در سال ۲۰۰۴ میلادی نشریه ساینس دست به انتخاب ۱۰ رویداد تاثیرگذار علمی بشر زد و در راس آن فهرست، کاوش‌های روباتیک سیاره سرخ فام مریخ توسط دو کاوشگر روح (Spirit) و فرصت (opportunity) که نشانه‌هایی از وجود آب را کشف کرده بودند، قرار داشت. در پشت این ماموریت حضور مدیریت برجسته یک شخص نمایان بود و او کسی نبود جز دکتر فیروز نادری از سرشناس‌ترین ایرانی‌های حال حاضر دنیا. او در 26 اسفند 1324 در شیراز به دنیا آمد، تحصیلات ابتدایی خود را در شیراز و دوره متوسطه را در دبیرستان اندیشه تهران به اتمام رساند.
سپس در سال 1964 به امریکا رفت و پس از تحصیلات کارشناسی و کارشناسی‌ارشد در رشته مهندسی برق، در سال 1976 تحصیلات دکترای خود را در رشته مهندسی الکترونیک در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی به پایان رساند. پس از اتمام تحصیلات خود در سال 1976 به وطن بازگشت و فعالیت خود را در مرکز سنجش از دور ایران در تهران آغاز کرد و پس از دو سه سال فعالیت، به دلیل نبود امکانات مورد نیاز برای بسط تحقیقات و پژوهش‌هایش کشور را به مقصد امریکا ترک کرد و در سال 1979، یعنی حدود 36 سال پیش فعالیت خود را در ناسا آغاز کرد.
او در این مدت مشاغل فنی و مدیریتی متعددی را در زمینه ماهواره‌های مخابراتی متحرک، رادارهای سنجش از دور اقیانوسی، رصدخانه‌های تحقیقاتی اختر فیزیک و اکتشاف مریخ و سایر اجرام منظومه شمسی بر عهده داشت. نادری از سال ۱۹۹۶ مدیر برنامه منشاء حیات ناسا بود. در سال 1979 به «آزمایشگاه پیشرانش جت» (JPL) پیوست و به عنوان مدیر آزمایشات پروازی علوم فضا و مدیر طرح تفرق‌سنج ناسا به کار پرداخت.
او هم‌اکنون مدیریت‌ارشد برنامه‌ریزی استراتژیک JPL را برعهده دارد. وقتی این پست را پذیرفت، ناگهان ایمیل‌ها و پیام‌های بی‌شماری از سوی ایرانیان به سمت او سرازیر شد. خودش در این‌باره می‌گوید: «همان زمان بود که فهمیدم دنیا چقدر کوچک است. اما تا حدودی نگران شدم، چون می‌دیدم مسئولیتم به خاطر حساسیت‌های هموطنانم بیشتر شده است».
در سال 2000 میلادی دانشمندان بزرگ ناسا پس از دو بار ناکامی در هدایت و مدیریت پروژه اکتشافی مریخ تصمیم می‌گیرند که این پروژه ناموفق را متوقف کنند اما راه‌کارها و جدیت دکتر نادری باعث می‌شود که مدیریت این پروژه به او واگذار شود.
در سال 2001 تیم تحت مدیریتش موفق شدند مدار گرد اودیسه را به مدار مریخ بفرستند و مریخ‌نورد «روح» و سپس «فرصت» در پنجم بهمن سال 2004 بر سطح مریخ فرود آمد. دکتر نادری در این‌باره می‌گوید: «روح» را به دریاچه‌ای فرستادیم که فکر می‌کردیم در آنجا بتواند شواهدی از وجود آب یا حیات قدیمی یافت کند. اما در این مورد تیر ما به خطا رفت! «فرصت» نیز به جایی که پیش‌بینی می‌شد حاوی مواد معدنی نظیر هماتیت باشد فرستاده شد که توانست با کشف هماتیت که نشان‌دهنده وجود آب در گذشته است، کمک بزرگی به ما بکند».
گفتنی است در سال 2009 مریخ‌نورد بسیار پیشرفته و بزرگی به نام MSL که از سوخت اتمی استفاده می‌کرد به همراه یک لابراتوار مجهز علمی به فضا پرتاب شد و در سال 2010 به سطح مریخ رسید. آزمایشگاه سنگ و کانی به همراه 8 جز آزمایشگر دیگر آزمایشگاه این مریخ‌نورد را تشکیل می‌دهند. اگر این ماموریت با موفقیت همراه باشد قدم بعدی، جست‌وجوی مستقیم حیات در مریخ در سال‌های پس از آن و حوالی سال 2016 خواهد بود. این ماموریت، در پی پاسخ به سه سوال و هدف اصلی اجرایی گردیده است:
در نظر گرفتن شرایط مریخ در طول تاریخ. آیا حیاتی در گذشته در آن وجود داشته یا این که در آینده بوجود خواهد آمد؟
دوم این که آیا اگر شرایط زندگی وجود داشته، آیا حیاتی هم بوجود آمده یا خیر؟
و سوال سوم این که آیا اگر حیاتی هم بوجود آمده است در حال حاضر هم به شکلی خاص دیده می شود یا خیر؟
همه مریخ نوردهای آینده به قصد رسیدن به پاسخ این سوالات است که راهی مریخ می شوند.
دکتر نادری در مورد سفر انسان به مریخ می‌گوید: «فرستادن انسان به مریخ به قدری مشکل و پیچیده خواهد بود که ارسال MSL و موفقیتش نیز نمی‌تواند پیش نیاز آن باشد. سه مرحله برای سفر به مریخ متصور است: پرتاب از زمین، هدایت از زمین تا مریخ و فرود در مریخ. بخش دوم این ماموریت آسان‌ترین قسمت آن خواهد بود و سختی آن فرود در مریخ و پرتاب از زمین است.
مشکل‌ترین فاز فرود در مریخ کند کردن سرعت فضاپیما است. در حال حاضر و در ماموریت‌های کنونی سپر حرارتی – چتر و موتورها می‌توانند سرعت را کاهش دهند. اما در زمانی که فضاپیمای حامل انسان بخواهد با 20 تا 25 برابر وزن و اندازه در سطح مریخ فرود آید کار کمی سخت‌تر خواهد شد. ما هنوز تکنولوژی مورد نیاز برای این کار را در اختیار نداریم.
هنگامی که از وی این سوال همیشگی پرسیده شد که سفر انسان به مریخ در چه تاریخی قابل تصور است؟ تخمین هایی که هم اکنون وجود دارد سال های بین 2015 و 2020 را زمان احتمالی سفر انسان به مریخ در نظر میگیرد. با توجه به مشکلاتی که متذکر شدید چه زمانی را می توانیم برای این سفر در نظربگیریم؟ گفت:
با توجه به مشکلات تکنولوژیکی و مالی که بر سر این راه وجود دارد به نظر نمیرسد تا نیمه این قرن بتوانیم تمامی امکانات این سفر را فراهم کنیم و باید تا دهه های آینده صبر کنیم. برای پاسخ به این پرسش باید به مقدمات پرتاب و تکنولوژی هایی که فعلا در اختیار داریم توجه کنیم. در ابتدا روی شاتل ها صحبت می کنیم.
اما پروژه شاتل ها به دلیل قدیمی شدن فن آوری های ساخت و هزینه های سنگین و خطراتی که داشته اند در سال 2010 بازنشسته شدند! اما ناسا در حال تعیین جانشین هایی برای شاتل ها است این پرنده های جدید دیگر شبیه به شاتل ها نبوده و به پروگرس ها - فضا پیماهای روسی شباهت خواهند داشت که مکانیسمی شبیه به آنها دارند. در پروگرس ها مکان استقرار فضانوردان بالای موشک پرتاب کننده در نظر گرفته می شود که سیستم های جدید ناسا هم شبیه به آن خواهد بود. تاریخ شروع استفاده از این فضاپیماها سال 2014 در نظر گرفته شد.
این زمانی است که ناسا طبق زمانبندی های ماموریت های خود قصد دارد تا دوباره به ماه عزیمت کند ولی این بار دیگر شبیه به مسابقات فضایی دهه های اولیه عصر فضا که برای فتح ماه بین شوری و امریکا رقابت سختی بود جنگی بر سر فتح ماه نخواهیم داشت. تغیر پرتاب کننده ها و بالابر ها و همینطور سفر دوباره به ماه از مهمترین برنامه های ناسا طی دهه آینده خواهند بود. پس از این ما روی چگونگی سفر فضاپیماهای رفت و برگشت به مریخ و همینطور سفر انسان به سیاره سرخ برنامه ریزی می کنیم.
همانطور که قبلا متذکر شدم ما سه مشکل بزرگ برای رسیدن به مریخ خواهیم داشت که پرتاب به مریخ - هدایت تا مریخ و فرود روی مریخ هستند اما یک مشکل دیگر هم هست! و آن هزینه های سنگین این ماموریت است که غیر قابل تصور خواهد بود. به طور مثال در زمان فرود اولین انسان به ماه با بودجه های کنونی نزدیک به 70 میلیارد دلار سرمایه گذاری دولت وقت ایالات متحده انجام شد تا امریکا برنده مسابقه فتح ماه با شوروی باشد مسابقه ای که سیاسی بود. این مبلغ هنگفت قسمت زیادی از هزینه های جاری دولت آن زمان را تشکیل میداد. ولی تخمین ما برای انجام سفر انسان به مریخ در حال حاضر رقمی بالغ بر 200 تا 400 میلیارد دلار است !
مشکل سوم سلامت انسان در فضا و مریخ. سفر چند روزه به ماه و اقامت در آن از نظر فیزیولوژی بدن خطرات زیادی برای انسان نداشته و به مشکلی از این نظر بر نخوردیم.برنامه ای که حداکثر طی چند روز رفت و برگشت فضانوردان به ماه انجام میپذیرد. ولی سفر به مریخ کاملا متفاوت است. ما با تجهیزات کنونی حدود 7 ماه زمان لازم خواهیم داشت تا فاصله بین زمین تا مریخ را طی کنیم 7 ماه سفر در زمانی است که مریخ نزدیکترین فاصله را به ما داشته باشد.
در نظر بگیرید زمان برگشت هم باید در تاریخی باشد که دوباره مریخ نزدیکترین فاصله را به زمین داشته باشد تا همین 7 ماه زمان برای رسیدن به زمین را صرف شود. پس از رسیدن به مریخ 19 ماه طول خواهد کشید تا دوباره شرایط ایده عال برای بازگشت به زمین فراهم شود. یعنی فضانوردان زمانی در حدود 14 ماه را در راه رفت و برگشت از مریخ هستند و 19 ماه نیز باید در مریخ به سر برند. با این شرایط سخت میتوان در نظر گرفت که سفر انسان به مریخ نمی تواند طی یکی دو دهه آینده صورت گیرد.
دکتر نادری بارها مورد تقدیر قرار گرفته است که از آن جمله میتوان موارد زیر را نام برد: بالاترین نشان ناسا «مدال خدمات برجسته»، انتخاب به عنوان فرد موثر سال ایالات متحده، لیبرال پرایز 2004 که پیش از او به پاپ بندیکت شانزدهم اعطا شده بود و نشان افتخار الیس آیلند در سال 2005 که از برنده‌گان قبلی آن میتوان به بیل کلینتون، هنری کیسینجر، باب هوپ، محمدعلی کلی و فرانک سیناترا اشاره کرد.
باز نشر: سایت علمی نخبگان جوان
