بایدها و نبایدهای سفتریاکسون
سفترياکسون يک آنتي‌بيوتيک نيمه صناعي و يکي از اعضاي خانواده بزرگ سفالوسپورين‌هاي نسل سوم است که از راه تزريق داخل وريدي و داخل عضلاني مصرف ميشود. براي تزريق داخل وريدي سفترياکسون ،به داخل ويال‌هاي حاوي 250يا 500 ميلي گرم يا ويال‌هاي حاوي 1 يا 2 گرم پودر، به ترتيب 4/2، 8/4، 6/9 و 2/19 ميلي‌ليتر حلال (آب مقطر، نرمال سالين يا دکستروز 5 درصد) وارد کرده و تکان داده ميشود تا پودر کاملا حل شود. محلول حاصل در هر ميلي‌ليتر خود تقريبا معادل 100 ميلي گرم سفترياکسون دارد. محلول داخل سرنگ کشيده و با حلال مناسب براي انفوزيون وريدي به کار مي‌رود تا به ميزان مطلوب رقيق شود. معمولا غلظت 10 تا 40 ميلي‌گرم در ميلي‌ليتر اين دارو تجويز ميشود که بايد در عرض 30 دقيقه از راه داخل وريدي تزريق شود. توجه داشته باشيد که براي حل و رقيق کردن اين دارو از حلال‌هاي حاوي کلسيم نظير محلول رينگر يا محلول‌هارتمان استفاده نمي‌کنند زيرا ذرات معلق تشکيل خواهد شد(Particulate formation). پودر استريل سفترياکسون سديم بايد در دماي 20 تا 50 درجه سانتي‌گراد و دور از نور نگهداري شود اما پس از تهيه محلول، محافظت در برابر نور لازم نيست. رنگ محلول با توجه به مدت زمان نگهداري شده پس از تهيه، غلظت و حلال آن مي‌تواند از زرد کم رنگ تا زرد کهربايي متفاوت باشد.
براي تزريق عضلاني ويال هاي حاوي250 يا 500 ميلي گرم يا ويال‌هاي حاوي 1 يا 2 گرم پودر داخل ويال‌ها به ترتيب در 9/0، 8/1، 6/3 و 2/7 ميلي‌ليتر حلال مناسب کاملا حل ميشود. محلول‌هاي حاصل تقريبا معادل 250 ميلي‌گرم در ميلي‌ليتر سفترياکسون دارند. تزريق عضلاني بايد به صورت عمقي و در عضلات بزرگ بدن و با انجام آسپيراسيون پيش از تزريق براي اجتناب از تزريق غيرعمدي دارو در داخل عروق خوني صورت گيرد. ونکومايسين، آمينوگليکوزيدها و فلوکونازول با سفترياکسون ناسازگاري فيزيکي دارند.
دوز معمول سفترياکسون براي درمان عفونت‌هاي باکتريايي در بزرگسالان 1 تا 2 گرم در روز از راه داخل وريدي يا داخل عضلاني است که با توجه به نوع و شدت عفونت در 1 يا 2 نوبت تزريق ميشود. براي درمان عفونت‌هاي ناشي از استافيلوکوک طلايي حساس به متي‌سيلين (MSSA) دوز توصيه شده 2 تا 4 گرم است. دوز کل سفترياکسون نبايد بيش از 4 گرم در روز باشد.
دوز معمول سفترياکسون براي درمان عفونت‌هاي باکتريايي در کودکان به شرح زير است:
1. سنين 1 تا 4 هفته و با وزن 2 کيلو يا کمتر: 50ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن،هر 24 ساعت از راه داخل وريدي يا عضلاني
2. سنين 1 تا 4 هفته و با وزن بالاي 2 کيلوگرم: 50 تا 75 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن در 24 ساعت از راه داخل وريدي يا عضلاني
3. سنين 1 ماهه يا بالاتر: 50 تا 75 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن،از راه داخل وريدي با دوزهاي منقسم و هر 12 ساعت يکبار (حداکثر 2 گرم در 24 ساعت)
در عفونت‌هاي کشنده دوز دارو را مي‌توان 80 تا 100 ميلي‌گرم به ازاي هر کيلوگرم وزن بدن، از راه داخل وريدي در يک يا دو دوز منقسم (حداکثر4 گرم در 24 ساعت) تجويز کرد.
نکته مهم آنکه سفترياکسون نبايد در نوزادان مبتلا به هيپربيلي‌روبينمي تجويز شود.
واکنش‌هاي حساسيتي به سفترياکسون
قبل از درمان با سفترياکسون بايد درباره احتمال وقوع واکنش‌هاي حساسيتي به سفالوسپورين‌ها، پني‌سيلين‌ها يا ساير داروها در بيمار مطلع بود. اين دارو بايد در بيماران حساس به پني‌سيلين‌ها با احتياط تزريق شود.به طور کلي آنتي‌بيوتيک‌ها بايد در مبتلايان به برخي از انواع آلرژي با احتياط مصرف شوند. در صورت بروز واکنش‌هاي حساسيتي شديد ممکن است به تزريق اپي‌نفرين زير جلدي و ساير اقدامات اورژانس نياز باشد.
تداخل سفترياکسون با فرآورده‌هاي حاوي کلسيم
دو مطالعه براي ارزيابي تداخل اثر سفترياکسون و کلسيم در بزرگسالان و نوزادان انجام شده است. در اين مطالعات از غلظت‌هاي تا 1 ميلي مول سفترياکسون استفاده شده که بالاتر از غلظت‌هاي حاصل از مصرف دوز 2 گرم سفترياکسون از راه انفوزيون وريدي در عرض 30 دقيقه است. در اين مطالعات از غلظت کلسيم تا 12 ميلي مول (48 ميلي گرم بر دسي ليتر) استفاده شده است. استخراج سفترياکسون از پلاسما با کلسيم 6 ميلي مول (24 ميلي گرم بر دسي ليتر) در خون بزرگسالان يا 4 ميلي مول (16 ميلي گرم بر دسي ليتر) در خون نوزادان کاهش پيدا کرد که مي‌تواند مربوط به رسوب سفترياکسون-کلسيم باشد بنابراين احتمال رسوب سفترياکسون يا کلسيم در نوزادان و احتمالا در بزرگسالان وجود دارد؛ در نتيجه سفترياکسون و انفوزيون‌هاي مداوم محلول‌هاي حاوي کلسيم از جمله تغذيه داخل وريدي نبايد با هم مخلوط يا همزمان براي بيماران تجويز شوند (حتي به شکل انفوزيون‌هاي متفاوت در نقاط متفاوت بدن). سفترياکسون و محلول‌هاي حاوي کلسيم نبايد در عرض 48 ساعت پس از مصرف هر يک از آنها مصرف شوند. در اتوپسي بعضي از بيماران، رسوب کريستال در ريه‌ها و کليه نوزاداني که سفترياکسون و مايعات حاوي کلسيم را از يک محل تزريق دريافت کرده بودند گزارش شده است.
هنوز در زمينه تداخل بين سفترياکسون و کلسيم خوراکي يا بين سفترياکسون داخل عضلاني و فراورده‌هاي کلسيم (وريدي يا خوراکي) اطلاعاتي وجود ندارد.
فعاليت ضد باکتري سفترياکسون
اثر باکتري‌کشي سفترياکسون از مهار ساخت ديواره سلولي باکتري ايجاد ميشود. سفترياکسون در برابر بتا-لاکتامازها (پني‌سيلين‌ها و سفالوسپورينازها) توليد شده توسط باکتري‌هاي گرم منفي و گرم مثبت مقاومت بالايي دارد. سفترياکسون عليه ميکروارگانيسم‌هاي گرم منفي هوازي از جمله سودوموناس آئروژينوزا، هموفيلوس آنفلوآنزا (از جمله هموفيلوس آنفلوآنزاي مقاوم به آموکسي‌سيلين و سويه‌هاي مولد بتا-لاکتاماز)، اشريشياکولي، کلبسيلانومونيا، موراکسلاکاتاراليس (از جمله سويه‌هاي مولد بتا-لاکتاماز)، نيسريا گونوره (از جمله سويه‌هاي مولد و غيرمولد پني‌سيليناز)، نيسريا مننجايتيس، پروتئوس ميرابيليس، پروتئوس ولگاريس و سراتيامارسسنس موثر است. سفترياکسون عليه ميکروارگانيسم‌هاي گرم مثبت هوازي مثل استافيلوکوک طلايي (سويه‌هاي مولد پني‌سيليناز)، استافيلوکوک اپيدرميديس، استرپتوکوک نومونيا و استرپتوکوک پيوژن و استرپتوکوک‌هاي گروه ويريدانس موثر است. بايد توجه داشت که استافيلوکوک‌هاي مقاوم به متي‌سيلين (MRSA) به سفالوسپورين‌ها از جمله سفترياکسون مقاوم هستند. اغلب سويه‌هاي استرپتوکوک گروه D و آنتروکوکسي‌ها مثل آنتروکوکوس (استرپتوکوکوس) فکاليس نيز مقاوم هستند. همچنين باکتروئيدفراژيليس و اغلب سويه‌هاي کلستريديوم‌دفيسيل به سفترياکسون مقاومند.
عوارض جانبي سفترياکسون
سفترياکسون معمولا از سوي بيماران به خوبي تحمل ميشود. در مطالعات باليني عوارض جانبي نظير درد و فلبيت در ناحيه تزريق، بثورات پوستي، خارش، افت فشار، تب و لرز، عوارض هماتولوژيک مثل ائوزينوفيلي و ترومبوسيتوپني، عوارض گوارشي مثل اسهال، تهوع و استفراغ، عوارض کليوي مثل افزايش BUN، عوارض عصبي مثل سردرد، سرگيجه و عوارض ارادي- تناسلي مثل مونيليازيس يا واژينيت گـزارش شده‌اند.
در زمان تاييد داروها براي مصرف در موردي خاص، اغلب اثرات جانبي و تداخلات داروهايي آنها ناشناخته است اما پس از مصرف دارو توسط ميليون‌ها بيمار در طولاني مدت اثرات جانبي آن مشخص مي‌شوند (گزارش عوارض جانبي در مورد سفترياکسون پس از ورود به بازار در فاصله سال‌هاي 1996 تا 2011 از سوي سازمان غذا و داروي آمريکا و جامعه پزشکي در 4858 بيمار که تحت درمان با سفترياکسـون قرار گرفته اند)(شکل 1).
به موجب مطالعه‌اي که eHealthMe بر اساس 142 گزارش رسيده از FDA و جامعه پزشکي روي 8615 نفري که از سال 1999 تا 2010 تحت درمان با روسفين (Rocephin) (سفترياکسون سديم) بوده‌اند، انجام داده است، 150 مورد (74/1 درصد) مرگ اتفاق افتاده است.
از سال 1999 تا 2010، بر اساس گزارش‌هاي FDA و جامعه پزشکي از 4658 نفري که به دنبال مصرف سفترياکسون اثرات جانبي گزارش کرده‌اند در 109 مورد (34/2 درصد) مرگ ناگهاني اتفاق افتاده است (شکل 3).
لازم به ذکر است که اين نوع مطالعات روي اغلب داروها انجام ميشود و منحصر به سفترياکسون نيست. به عنوان مثال بين سال‌هاي 2000 تا 2010 از 2596 بيماري که در آنها بروز اثرات جانبي توسط سفوروکسيم گزارش شده، 42 مورد (62/1 درصد) مرگ ناگهاني اتفاق افتاده است.
منبع: نشریه سپید شماره ۲۹۰، دکتر علی منتصری
