Venera ؛ اولین تلاش برای دستیابی به ناهید
Venera ؛ اولین تلاش برای دستیابی به ناهید :
تالیف : خانم لیلا خلج زاده .
منبع : ماهنامه صنایع هوافضا / ش 81
شوروی سابق و روسیه فعلی در زمینه ارسال موفق کاوشگرها به سیارات و اعماق فضا در مجموع عقب تر از امریکا بوده است . اما در بین پروژه های نا تمام یا شکست خورده روسی برای سفر به فضای دوردست ، برنامه ونرا یک مورد موفق و تاریخی به حساب می اید . این نوشتار مروری دارد بر سفر فضاپیمای ونرا به دومین سیاره منظومه شمسی .
شوروی ، برنامه ونرا را به منظور کسب اطلاعات ازسیاره ناهید ( زهره ) توسعه داد . جو غلیظ ، سطح داغ و شرایط اقلیمی ناهید به گونه ای است که کاوشگرها به سختی می توانند در ان دوام بیاورند . اما این برنامه ، متشکل از 16 فضاپیما ، چند تجربه جدید را برای اولین بار به نام خود ثبت کرده است ؛ اولین عکس ها از سیاره ناهید در برنامه ونرا به دست امد . ونرا-3 اولین جسم ساخته بشر شد که به سیاره ای دیگر رسید ؛ ونرا-4 در اکتبر 1967 برای اولین بار به جو سیاره ای دیگر کاوشگر ارسال کرد . ونرا-7 در دسامبر 1970 اولین فرود نسبتا ارام بر روی سیاره ای دیگر را به نمایش گذاشت . ونرا-9 در ژوئن 1975 از سطح سیاره ای دیگر عکس گرفت و ونرا-15 در ژوئن 1983 نقشه برداری با کیفیتی از ناهید انجام داد .
پرتاب اول ونرا در فوریه 1961 انجام شد که موفق نبود ؛ چون فضاپیما نتوانست مدار زمین را ترک کند . چند روز بعد ، در 12 فوریه ، فضاپیمای ونرا-1 به سمت زهره پرتاب شد ، اما ارتباط با این فضاپیما بین راه قطع شد . همین اتفاق درباره ونرا-2 در نزدیکی زهره اتفاق افتاد و ارتباط با ان در نزدیکی سیاره قطع شد . اما ونرا-3 که شانزدهمین نوامبر 1965 به سمت زهره پرتاب شد ، انجام اولین ماموریت موفق این برنامه را به نمایش گذاشت . این فضاپیما با رسیدن به سطح سیاره زهره در 1 مارس 1966 ، اولین جسم ساخت بشر شد که سطح سیاره ای دیگر برخورد کرد . متاسفانه به دلیل از کار افتادن دستگاه های این کاوشگر هنگام نفوذ در جو ناهید ، اطلاعات دقیقی از این کاوشگر در هنگام عبور از جو به دست نیامد .
ونراهای 3 تا 6 با وزن تقریبی یک تن بسیار به هم شبیه بودند . این فضاپیماها کاوشگرهای کروی شکلی برای ورود به جو زهره داشتند تا در خصوص ان اطلاعاتی به زمین ارسال کنند . در اکتبر 1967 ونرا-4 اولین فضاپیمایی شد که کپسولی به جو زهره فرستاد و اندازه گیری هایی از جو سیاره ای دیگر انجام داد . این فضاپیما همچنین ، اولین تصاویر از ناهید را به زمین ارسال کرد . ونراهای 5 و 6 نیز کاوشگرهای جوی بودند که در ژانویه 1969 به سمت ناهید پرتاب شدند و به ترتیب 53 و 51 دقیقه اطلاعات از جو ان ذخیره کردند .
ونرا-7 اولین فضاپیمایی شد که توانست شرایط سخت سطح ناهید را تاب بیاورد و فرود نسبتا ارامی را نیز روی ان به نمایش گذاشت . البته چترهای این فضاپیما کمی قبل از رسیدن به سطح سیاره دچار نقض شد ، اما چون بسیار نزدیک به سطح این اتفاق افتاد ، فضاپیما با سرعتی نزدیک به 17 متر بر ثانیه به سطح سیاره برخورد کرد و سالم ماند . کاوشگر برای دوام اوردن در زهره ، سازه بسیار سنگینی داشت که حمل تجهیزات ازمایشی داخلی را محدود کرده بود . این مشکل به همراه محدودیت های دمایی و فشاری محیط ، که باعث اختلال در عملکرد تجهیزات داخلی کاوشگر شده بود ، باعث شد اطلاعات علمی محدودی از ان به دست اید . با این وجود ، زیر شرایط فشار 90 بار ( 90 برابر فشار هوا در سطح دریاهای ازاد ) و دمای 456 درجه سانتی گراد ، این کاوشگر به پژوهش در سطح زهره پرداخت و به این ترتیب در 15 دسامبر1970 ، ونرا-7 اولین فضاپیمای ساخت بشر شد که به طور مستقیم از سطح سیاره ای دیگر اطلاعات ارسال کرد . این ارسال اطلاعات 23 دقیقه به طول انجامید . ونراهای 4 تا 7 اطلاعاتی از بادهای پرسرعت منطقه ای در جو زهره ، با سرعتی بالغ بر 100 متر بر ثانیه ، به زمین فرستاد .
ونرا-8 با دستگاه های علمی پیشرفته ای مانند طیف سنج پرتوی گاما برای مطالعه سطح ناهید تجهیز شده بود . ونراهای 9 تا 12 با وزن تقریبی 5 تن با پرتابگر قدرتمند پروتون پرتاب شدند . ونرا-9 و ونرا-10 در اکتبر 1975 ، اولین عکس ها را از سطح ونوس به زمین ارسال کردند .
طراحی این فضاپیماها با فضاپیماهای قبلی متفاوت بود و ونراهای 9 ، 10 ، 15 ، 16 برای کم کردن سرعت در مدار ، موتور داشتند . کاوشگر ورودی به جو در این فضاپیماها در قسمت بالایی ان نصب شده بود و پوشش حفاظت حرارتی کروی شکل داشت . این بخش برای کاوشگر جوی و یا سطح نشین نقش دریافت کننده و مخابرات کننده اطلاعات را بازی می کرد . کاوشگرهای این فضاپیما ها بسته به خاک و جو بهره مند بودند و برای عملکرد در سطح سیاره طراحی غیرمتداولی داشند که تا جایی که امکان داشت ، تجهیزات الکتریکی را از دما و فشار سطح حفظ کنند .
کاوشگر ونرا-13 در 1 مارس 1982 بر سطح زهره نشست و برای اولین بار خاک این سیاره را با استفاده از تجهیزاتش مورد ازمایش قرار داد . نشستن این کاوشگر بر سطح سیاره زهره ، روندی پیچیده و طولانی را طی کرد . پس از پرتاب و 4 ماه پیمایش مسیر برای رسیدن به زهره ، بخش فروداز فضاپیما جدا و وارد جو شد . پس از ان برای فرود از چتر استفاده کرد . در فاصله 50 کیلومتری سطح سیاره ، چتر جدا و پروانه ترمز هوایی برای طی بقیه مسیر تا رسیدن به سطح سیاره به کار افتاد . سطح نشین های دو فضاپیمایی ونرا-13 و ونرا-14 ، با 950 کیلومتر فاصله از هم روی سطح زهره نشستند . پس از نشستن روی سطح ، عکسبرداری با دوربین ، نمونه برداری از خاک سطح با بازوی رباتی کاوشگر و ازمایش و تحلیل ان با استفاده از طیف سنج فلورسنت پرتو X ، انجام گرفت . سطح نشین ها ، نتیجه تحلیل ها را به فضاپیمای مستقر در مدار زهره می فرستادند و از انجا به زمین مخابره میشد . سطح نشین ونرا-13 در فشار 84 بار و درجه 457 سانتی گراد ، 127 دقیقه در سطح سیاره دوام اورد ؛ در حالیکه از ان 32 دقیقه بیشتر انتظار نمی رفت . این سطح نشین ، اولین کاوشگری است که از سیاره ای دیگر " صدا " ضبط کرد ( دومین کاوشگر ، هایگنز است ) .
ونرا-14 و ونرا-15 با وزن تقریبی 750 کیلوگرم در اکتبر و نوامبر 1981 پرتاب شدند . این فضاپیماها نیز از یک مدارگرد و یک بخش برای نزول و نشستن روی سطح سیاره تشکیل شده بودند . بخش سطح نشین تجهیزاتی برای برسی جو زهره در هنگام نزول و دستگاه هایی برای انجام تحقیقات در سطح ان حمل می کرد . سطح نشین ونرا-14 ، 5 مارس 1982 روی سطح زهره نشست . به صورتی مشابه ، در فشار 9/5 مگا پاسکال و دمای 465 درجه سانتی گراد ، این سطح نشین ، 57 دقیقه در خاک ناهید دوام اورد . سطح نشین های ونرا -13 و 14 تنها سطح نشینهایی بودند که تمام دوربینهای انها تا به اخر به درستی کار کرد . ونراهای 15 و 16 شبیه به دو فضاپیمای پیش از خود بودند و ویزگی های سطح زهره را ازمایش کردند . این دو فضاپیما به تجهیزات عکس برداری راداری مجهز بودند .
پس از ونراها ، کاوشگرهای روسی " وگا " در سال 1985 به سمت زهره و دنباله دار هالی فرستاده شدند که پایه طراحی انها بر طرح فضاپیماهای ونرا استوار بود و مانند انها پودمان سطح نشین داشتند . مجموعه کاوشگرهای ونرا را می توان از جمله کاوشگرهای موفق در تاریخ صنعت فضا به شمار اورد . ونرا نام روسی سیاره ناهید است .
تالیف : خانم لیلا خلج زاده .
منبع : ماهنامه صنایع هوافضا / ش 81
