OTC به چه معنی است ؟
کلمه OTC مخفف over-the-counter است یعنی فروش دارو بدون نسخه که شما حتی بدون تجویز و نسخه پزشک هم می توانید از داروخانه ها تهیه نمایید. این داروها عموما برای تسکین درد و یا برطرف کردن علائم سرماخوردگی - آنفلوآنزا و حساسیت بکار میرود. در این قسمت ما شایعترین داروهای OTC را همراه با نحوه کاربرد آنها برایتان توضیح می دهیم .
- Pain relievers مسکن ها
- Antihistamines آنتی هیستامین - ضد حساسیت ها
- Decongestants دکونژستانها - ضد احتقانها
- Cough medicines داروهای ضد سرفه
مسکن ها
این دسته از داروها برای برطرف کردن سردرد و تب یا دردهای عضلانی و استخوانی بکار می روند . البته هرکدام از این داروها و نحوه کاربرد آنهای متفاوت است - گروهی از داروها که تحت عنوان داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( NSAIDs) نام گذاری شده اند شامل آسپیرین - ایبوبروفن - ناپروکسن - باکلوفن می باشند و گروه دیگر ترکیبات استامینوفن هستند که هر کدام کاربرد مخصوص به خود دارند .
داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی ( آسپیرین - ایبوبروفن - دیکلوفناک - ناپروکسن )
این گروه از داروها بدلیل جلوگیری از تولید پروستاگلاندین ها سبب کاهش درد می شوند . پروستاگلاندین ها موادی هستند که بطور طبیعی در بدن وجود دارند و سبب تحریک انتهای اعصاب و بوجود آمدن احساس درد در انسان می شوند .
Acetaminophen استامینوفن
این دارو سبب کاهش درد و تب می شود . ما بطور کامل مکانیسم تاثیر ضد درد استامینوفن را نمی دانیم اما این مطلب مشخص است که بر عکس داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی که در سطح پوست و عضلات و مفاصل و استخوانها تاثیر می گذارند - استامینوفن با مهار حس درد در مغز و نخاع سبب کاهش درد می شود .
Antihistamines آنتی هیستامین ها
آنتی هیستامین ها داروهایی هستند که با مها ر گیرنده های مربوط به خارش - تحرکات بینی - ترشح خلط و عطسه سبب کنترل آنها می شوند - این داروها عموما بعنوان ضد حساسیت در بین مردم شناخته می شوند - با توجه به شیوع آلرژی در بین مردم - هر سال آنتی هیستامین ها ی جدیدی ساخته و وارد بازار دارویی کشور ها می شوند که از مهمترین آنها می توان از داروهای زیر نام برد :
دیفن هیدرامین - کلرفنیرامین - کلماستین - هیدروکسی زین - پرومتازین - لوراتادین - زادتین - سیتیریزین - کتوتیفن - پیریلامین مالئات و ...
Decongestants دکونژستانها ( ضد احتقانها )
دکونژستانها داروهایی هستند که باعث تنگی رگهای مخاط بینی شده و سبب فروکش کردن التهاب و ورم و احتقان در این ناحیه می شوند از داروهای ضد احتقان بدون نسخه می توان ازپزودو افدرین و فنیل افرین نام برد. که فنیل افرین در بازار دارویی ایران درترکیب قرص آنتی هیستامین دکونژستان وجود دارد .
Cough Medicines داروهای سرفه
داروهایی که برای سرفه تجویز می شود دو دسته هستند : یکی داروهای ضد سرفه Antitussives و دیگری اکسپکتورانت ها - داروهای ضد سرفه سبب مهار رفلکس سرفه می شوند که از جمله آنها می توان از دکسترومتورفان و کلوبوتینول نام برد . گروه دیگر این داروها اکسپکتورانت ها هستند که سبب رقیق شدن خلط شده وبدین وسیله باعث می شوند که با هر بار سرفه مجاری تنفسی از خلط و ترشح پاک شود. که در این گروه گایافنزین قرار دارد که هم بصورت مجزا و هم درتركيب اكسپكتورانت ساده و كدئين وجود دارد
چگونگي استفاده كردن از مطالب برشور داروها ي بدون نسخه OTC
هرچند براي تهيه و خريد داروهاي بدون نسخه نيازي به تجويز پزشك نيست اما اين داروها نيز همانند داروهاي تجويزي توسط پزشكان مي تواند سبب بروز عوارض جانبي ناخواسته و گاهي بسيار جدي در استفاده كنندگان گردد . در طي سطور آينده شما را با چگونگي استفاده از بروشورهاي داروهايOTC ويا مطالبي كه شما از داروسازان محترم يا پزشك خانوادگي خود بايد پيرامون اين داروها سوال كنيد آشنا خواهيم كرد:
1 - تركيبات دارويي : شامل ماده موثر موجود در دارو است كه سبب كاهش علائم در شما مي گردد - معمولا ممكن است يك دارو از چند جزء موثر تشكيل شده باشد كه در ابتداي بروشورهاي دارويي اين مطالب درج شده است . و بوضوح اين تركيبات توضيح داده شده است .
2 - انديكاسيونها يا موارد مصرف دارو كه مصرف آن سبب بهبودي آنها در بيمار مي گردد
3- هشدارها كه شما هنگامي كه اين دارو را استفاده مي كنيد بايد بدانيد شرايط استفاده از غذاهاي همراه - دارو ها و يا رانندگي همراه با استفاده از آنها چيست ؟
4 - چگونگي مصرف كه در چه زماني مصرف آنها بهتر است .
5 - ساير اطلاعات مهمي كه ممكن است لازم باشد بدانيد ( همانند روش نگهداري و ...)
6 - مواد نگهدارنده و رنگهاي خوراكي و ساير مواد شيميايي كه همراه دارو وجود دارد - دانستن اين نكات بخصوص براي افرادي مهم است كه به ماده يا رنگ خاصي حساسيت دارند .
7 - آدرس يا تلفن سازندگان آن كه اگر نياز به اطلاعات بيشتري داشتيد باآنها تماس بگيريد .
چگونه ازدرمان با اين داروها بهترين نتيجه را بگيريم ؟
همانطور كه داروهاي بدون نسخه ممكن است در بسياري از موارد مفيد باشد در مواردي نيز ممكن است مضراتي داشته باشد براي استفاده صحيح از اين دارها به اين راهنمايي ها توجه كنيد:
با پزشك خانوادگي خود مشورت كنيد
در زماني كه روش استفاده يا تاثير يك دارو را بدرستي نمي دانيد از پزشك خانوادگي يا داروساز داروخانه اي كه دارو را از آنجا تهيه مي كنيد همه اين اطلاعات را سوال كنيد - اگر بيش از يك دارو مصرف مي كنيد از نامبردگان بخواهيد كه تاثيرات متقابل آنها را بر همديگر به روشني براي شما توضيح دهند تا شما هم از واكنشهاي متقابل داروهايي كه مصرف مي كنيد آگاهي يابيد.
در زير ليستي از سوالاتي كه در اين موارد بايد از پزشك يا داروسازتان سوال كنيد را برايتان مي آوريم :
- اين دارو چه كاري انجام مي دهد؟
- اين دارو را چه موقع بايد مصرف كنيد ؟
- اثرات جانبي و واكنشهاي ناخواسته اين دارو در بدن چه چيزهايي مي تواند باشد ؟
- اين دارو با چه غذاها يا نوشيدني هايي تداخل دارد؟
- در زمان مصرف دارو چه نوع فعاليتهايي بايد كم شود يا با احتياط انجام شود؟
- چگونه مي توانيم بفهميم كه دارو اثر كرده است ؟
آنچه بايد راجع به داروهايي كه تهيه مي كنيم . بدانيم ؟
- نام ژنريك و تجارتي دارو
- دليل تهيه اين دارو
-
چه زماني و به چه مقداري بايد از اين دارو تهيه كنيم ؟
-
عوارض جانبي دارو و طريقه مقابله با بروز عوارض احتمالي
-
تا چه مدت بايد اين دارو را مصرف كنيم
-
زمان مصرف آن ( موقع خواب - قبل يا بعد از غذا و...)
در زمان مصرف دارو چه چيزهايي ممنوع است ؟
بعضي از دارها يا شرايط خاص تداخل با مصرف دارو دارند - مصرف بعضي از غذاها يا نوشابه ها الكلي و غير الكلي مي تواند سبب بروز واكنشهاي شديدي در بيمار گردد - لذا دانستن آنها و ممانعت از مصرف انها بسيار ضروري است - همچنين مصرف برخي از داروها سبب حساسيت به نورآفتاب مي گردد كه در زمان مصرف آنها بايد از در معرض نور خورشيد قرار گرفتن پرهيز نمود .
قبل از مصرف دارو ببنيد آيا موارد زير را انجام داده ايد ؟
- آيا برشور آن را بدقت خوانده ايد ؟
- آيا دقيقا همان دارويي كه پزشك شما راهنمايي كرده است تهيه نموده ايد؟
- آيا اگر پزشك شما چند قلم دارو توصيه نموده - همه آنها را تهيه نموده ايد؟
- آيا قبل از آنكه داروهاي بدون نسخه را با داروهايي كه پزشكتان تحويز كرده باهم مصرف كنيد پزشكتان اجازه داده است ؟
- آيا از سالم بودن بسته بندي داروها و سالم بودن خود داروها مطمئن شده ايد ؟
- آيا تاريخ انقضاي داروها را قبل از استفاده چك كرده ايد؟
- آيا داروهاي مصرفي تغير رنگ يا طعم يا بو نداده است ؟
نام ژنريك و تجارتي چيست و شما چه وظيفه اي در قبال آن داريد؟
نام ژنريك دارو همان نام ماده موثره موجود در دارو است - ولي نام تجارتي نامي است كه ممكن است هر كارخانه سازنده اي براي يك دارو يك نام خاص استفاده نمايد كه البته در بازار دارويي ايران اين نامها حذف شده ولي از ابتداي سال 1380 مجددا اين نامها بتدريج در حال وارد شدن به بازار دارويي ايران است - اگر نام دارو همان نام ژنريك دارو است كه مي توانيد بدون دغدغه آن را مصرف كنيد ولي اگر دارويي با نام تجارتي تهيه نموده ايد قبل از مصرف بايد حتما مطمئن شويد كه اين دقيقا همان داروئي است كه مورد نظر شماست .
« در مصرف داروهاي بدون نسخه دقت كنيد حتما و حتما داروي اضافه بر نياز خود مصرف نكنيد - مثلا اگر شما درجريان سرماخوردگي تنها آبريزش بيني داريد فقط براي آن دارو مصرف كنيد و ديگر نيازي به مصرف دارو براي سردرد يا سرفه نيست. »
در هنگام سرماخوردگي و مصرف داروهاي بدون نسخه چه زمان بايد به پزشك مراجعه نمود؟
1 - هنگامي كه از مصرف داروهاي سرماخوردگي سودي نبرديد و تاثيري در حال شما نداشت .
2 - هنگامي كه احساس مي كنيد شدت بيماري در شما زياد است و شما را خيلي ناراحت كرده است .
3 - هنگامي كه پس از گذشت دوره درمان هنوز هم احساس ناراحتي داريد .
4 - زماني كه بدليل مصرف داروهاي بدون نسخه دچار عوارض جانبي آن شديد .
مهمترين عوارض جانبي داروهاي بدون نسخه
آسپيرين و ساير داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي
عارضه جانبي اصلي اين داروها مشكلات گوارشي است. كه اين مشكلات مي تواند از يك ناراحتي ساده معده تا خونريزي ها ي گوارشي باشد كه مورد اخير بيشتر در سنين بالاتر اتفاق مي افتد . هرچه مقدار مصرف اين داروها و طول دوره درمان با اين داروها بيشتر باشد احتمال بروز خونريزي هاي گوارشي بيشتر است 0 اما از ياد نبايد برد كه حتي با مصرف يك عدد قرص آسپيرين يا ساير داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي نيز ممكن است خونريزي گوارشي اتفاق بيافتد .
از عوارض جانبي ديگر اين داروها آسيبهاي كليوي است كه از يك التهاب قابل برگشت ساده كليه تا آسيب هاي پايدار جدي مي تواند متغير باشد. از جمله عوارض ديگر آسپيرين و ساير مسكن هاي ضد التهاب غير استروئيدي بالا رفتن فشار خون بخصوص در كساني است كه از داروي فشار خون استفاده مي كنند و اين بدليل تاثر آنها بر داروهاي ضد فشار خون است .
دوز بالاي اين داروها در كسانيكه بيماري كبدي دارند و يا مبتلا به آرتريت جوانان و يا تب روماتسمي ( روماتيسم قلبي ) هستند مي تواند ريسك آسيبهاي كبدي را بالا ببرد .
استامينوفن هر چند اين دارو در بسياري از افراد داروي بي خطري است اما در هنگام مصرف طولاني مدت اين دارو بخصوص در انواعي كه حاوي كافئين يا كدئين است مي تواند مخاطراتي را براي كبد و كليه بوجود آورد ( analgesic nephropathy ) . كافئين در قرصهاي آكسار ( آ سي آ - A.C.A ) وجود دارد اين موارد اكثرا پس از سالها مصرف مداوم و يا در مسموميت هاي دارويي ممكن است اتفاق بيافتد .
آنتي هيستامين ها آنتي هيستامين ها بدليل حالت خواب آلودگي و رخوتي كه در انسان ايجاد مي كنند ممكن است در هنگام رانندگي يا كاركردن با ماشين آلاتي كه نياز به هوشياري دارند مخاطراتي را براي بيمار بوجو آورند .
از عوارض ديگر آنها خشكي دهان و چشم است كه گذرا است و با قطع دارو برطرف مي شود.
ضد احتقان ها Decongestants از عوارض اين داروها و بخصوص پزودو افدرين بي خوابي - حالتهاي عصبي و بي خوابي و افزايش فشارخون يا افزايش قند خون است كه البته همه اينها گذرا و موقتي است و با قطع دارو به حالت اوليه برمي گردد .
داروهاي ضد سرفه كدئين كه در داروهاي ضد سرفه بكار ميرود ممكن است بطور موقت سبب خواب آلودگي - يبوست - و يا حالت تهوع گردد دكسترومتورفان اثر خواب آلودگي كمتري نسبت به ساير داروها دارد و به ميزان كمتري نيز ممكن است سبب مشكلات گوارشي گردد . هر چند ممكن است علائم عصبي و بي قراري و تحريك پذيري در فرد ايجاد نمايد.
الكل و داروهاي بدون نسخه
مسكن ها
از آنجائيكه مصرف الكل همراه با داروهاي ضد التهاب غير استروئيد باعث تشديد احتمال بروز خونريزي هاي گوارشي مي شود - مصرف همزمان الكل با اينگونه داروها حتما بايد با نظر پزشك باشد
هرچند استامينوفن همراه با مشكلات گوارشي كمتري است اما بدليل عوارض مختصري كه ممكن است بر روي كبد داشته باشد بايد همراه با مشروبات الكلي مصرف نشود و همچنين بايد دقت شود در روز بيش از 4 گرم استامينوفن در يك انسان بالغ مصرف نشود
داروهاي آنتي هيستامين و ضد احتقان و ضد سرفه + الكل از آنجائيكه مصرف همزمان الكل با داروهاي فوق اثرات خواب آوري آنها را تشديد مي كند و بخصوص در مورد دكسترومتورفان سبب كاهش كارآيي فرد و كاهش سرعت واكنشهاي خودكار و ارادي مي گردد توصيه مي شود در مدت مصرف اين داروها چه با و چه بدون الكل رانندگي و كار با ماشين آلات خطرناك صورت نگيريد
گروههاي خاص(كودكان-سالخوردگان-زنان حامله و شيرده-افرادوبيماران آسيب پذير)
كودكان
از آنجاييكه متابوليسم داروها در كودكان با زرگسالان متفاوت است لذا بايد دارو در كودكان بدرستي مصرف شود تا كمترين عارضه را براي آنان داشته باشد . به همين دليل بايد قبل از مصرف دارو بدرستي بدانيد چه دارويي را مجاز هستيد بدون توصيه پزشك و در چه زماني و در چه مدتي مصرف كنيد . لذا به اين نكات توجه داشته باشيد :
- استامينوفن عموما دارويي است كه بعنوان مسكن در كودكان مصرف مي گردد
- كودكاني كه با مصرف آسپيرين دچار حساسيت مي شوند و بعنوان مثال باعث تشديد آسم در آنها مي شود ممكن است با مصرف ساير داروها ي مشابه مانند ايبوبروفن نيز ممكن است دچار همان علائم گردند
- از آنجائيكه مصرف آسپيرين در سنين زير 18 سال ممكن است باعث بروز سندرم ري Reye's syndrome كه نوعي آسيب مغزي است شود در اين سنين اسپيرين بدون نسخه پزشك مصرف نشود .
- بدون تجويز پزشك از مصرف داروهاي كدئين دار در كودكان استفاده نكنيد .
سنين بالا و سالخوردگان
از آنجاييكه اكثر سالخوردگان تحت درمان دارويي با تجويز پزشك مي باشند لذا بدليل احتراز از واكنشهاي دارويي لازم است دادن داروهاي بدون نسخه نيز با توجه كامل به ساير داروها ي آنها و حتي المقدور با نظر پزشك باشد .
- از آنجاييكه ريسك ابتلا به خونريزي هاي گوارشي و بيماريهاي كليوي در سالخوردگان بيشتر از ساير افراد است مصرف داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي مانند آسپيرين با يد حتما با تجويز پزشك باشد
- داروها ي ضداحتقان مانند پزودو افدرين و آنتي هيستامين دكونژستان ميتواند سبب افزايش فشار خون و حتي افزايش فشار داخل چشم و بروز گلوكوم ( آب سياه ) گردد . در افراد سالخورده اين داروها ميتواند باعث احتباس ادرار گردد - همچنين بدليل تداخل با داروهايي مانند پروپرانولول - انسولين و ساير داروهاي پايين آورنده قند خون و داروها ي ضد افسردگي بايد همراه با آنها مصرف نشود.
- بدليل تداخل دارويي پزودو افدرين با داروهاي ضدافسردگي وانواع آرامبخش ها و همچنين داروهاي ضد تشنج و صرع نبايد همراه با اين داروها مصرف شود
- داروي ضد سرفه دكسترومتورفان نيز با داروهاي ضد افسردگي تداخل دارد و بخصوص در سالخوردگان نبايد با هم مصرف شود
خانمهاي باردار و خانمهاي شيرده
از انجاييكه هر دارويي در خانماي باردار يا شير ده ممكن در كودكشان تاثير داشته باشد / بايد قبل از مصرف حتما با پزشك مشورت كنند اما بطور كلي موارد عمومي مصرف داروهاي بدون نسخه را در اين گروه از بيماران ذكر مي كنيم :
حاملگي
- در طول حاملگي براي تسكين درد بي ضررترين دارو استامينوفن ساده است
- از آنجاييكه مصرف آسپيرين در خانهاي حامله ممكن است سبب بروز ناهنجاري در جنين و يا مشكلاتي در زمان زايمان گردد مصرف آن در زمان حاملگي نبايد صورت گيرد.
- مصرف ساير داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي نيز بدليل احتمال بروز ناهنجاري بخصوص در سه ماهه سوم ممنوع است .
دوران شيردهي
- مصرف استامينوفن و داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي مانند ايبوبروفن در طي دوران شيردهي بعنوان مسكن مجاز است و مشكلي ايجاد نمي كند .
- از آنجاييكه آسپيرين در شير مادر ترشح مي شود و ممكن است سبب خونريزي و بثورات جلدي گردد بايد در دوران شيردهي بخصوص در شيردهي زير يك سال مصرف نشود .
- آنتي هيستامين ها نيز در شير مادر ترشح مي شود و مصرف طولاني مدت آنها ممكن است سبب خواب آلودگي ويا اختلال خواب - بي قراري و يا گريه در نوزاد گردد.
توصيه هاي كلي
توجه به نكات زير سبب به حداقل رسيدن عوارض جانبي در خانم هاي باردار يا شيرده مي شود
- در مورد مصرف داروهاي مجاز با پزشك خود مشورت كنيد
- تحت هيچ عنوان در سه ماهه اول حاملگي دارو بدون مصرف پزشك مصرف نكنيد
- در دوران شيردهي دارو هاي خوراكي را پس از شيردادن به نوزاد يا قبل از خواب طولاني نوزاد مصرف كنيد
- در اين مدت داروهاي طولاني اثر يا قوي را مصرف نكنيد
- داروهاي تركيبي خوراكي را مصرف نكنيد
- تغييرات پوستي يا جسماني نوزاد خود را كه ممكن است بدليل اثرات جانبي داروها بوجود آمده و قبل از مصرف دارو نبوده است مد نظر داشته باشيد
ساير گروهها ي آسيب پذير
در زمان ابتلا به بيماريهايي مانند ديابت - نقرس - بيماريهاي عروقي - فشارخون بالا - بيماريهاي كليوي يا كبدي - بيماريهاي قلبي و آسم بايد داروها با احتياط مصرف شود چون احتمال بروز عوارض جانبي در اين موارد بيشتر است.
منبع: http://www.irteb.com
