ساز و کارهای مدیریت توسعه کارآفرینی در کشور
نقش و اهمیت کارآفرینی به عنوان محرک توسعه، در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بیش از گذشته نزد دولت، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان کشور مطرح میباشد. طی چند سال اخیر، دولتها به طور جدی به تشویق کارآفرینی پرداخته‌اند. با توجه به ساختار اقتصادی – اجتماعی و سیاسی کشورها، نیاز کارآفرینان نیز متفاوت است. بنابراین شناخت و آگاهی نسبت به این نیازها برای تعیین سیاست‌ها و برنامه‌های دولت ضروری است . در این خصوص دولتها با فراهم نمودن شرایط و تسهیلات لازم برای شروع فعالیت کارآفرینان نقش مؤثری در توسعه کارآفرینی ایفا می‌نمایند. ارتقاء مهارتهای انسانی از طریق اموزش، ارائه خدمات گسترده مشاوره‌های مالی و مدیریتی، توسعه شبکه‌های اطلاع‌رسانی از طریق اینترنت و ... از جمله اقداماتی است که دولت با همکاری بخش‌های غیردولتی می‌تواند در راستای توسعه کارآفرینی انجام دهد.
علی رغم اهمیت کارآفرینی در توسعه اقتصادی و اشتغال در کشور، تاکنون ساختار و مدیریت منسجم برای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، حمایت، هدایت و نظارت بر توسعه کارآفرینی در تشکیلات دولت استقرار نیافته و مجموعه اقدامات انجام شده به صورت پراکنده در حوزه‌های مختلف پیگیری می‌شود. بنابراین در گزارش حاضر که برگرفته از گزارش ساز و کارهای مدیریت توسعه کارآفرینی در کشور تهیه شده توسط معاونت برنامه ریزی منابع انسانی و توسعه کارآفرینی وزارت کار و امور اجتماعی است ضمن تشریح وظایف و قلمرو مجموعه های تاثیر گذار در توسعه کارآفرینی، ساختاری پیشنهادی برای مدیریت امور فوق ارائه گردیده است.
● دستگاههای مرتبط با کارآفرینی
۱) وزارت کار و امور اجتماعی
در استراتژیهای وزارت کار و امور اجتماعی به موارد زیر اشاره شده است که تحقق آن نیازمند ساز و کار لازم برای مدیریت توسعه کارآفرینی در کشور می باشد:
الف) توسعه اشتغال مولد و پایدار براساس شکوفایی اقتصادی و مزیت‌های کشوری و منطقه‌ای و راهبری مناسب بنگاه‌های کسب و کار و کارآفرینان با تنظیم بازارهای چهارگانه (کالا و خدمات، سرمایه، کار، پول)
ب) حمایت و توسعه شرکتهای مادر تخصصی و مراکز رشد کارآفرینی و خوشه‌های صنعتی
ج) توسعه زمینه‌های اشتغال و فرصت‌های شغلی جدید با حمایت و هدایت کارآفرینان و نیروهای خلاق و مبتکر
د) بهره‌گیری از امکانات و ظرفیت‌های تمامی دستگاهها در امر اشتغال و کارآفرینی
برای تحقق استراتژیهای فوق، در تشکیلات وزارت کار و امور اجتماعی یک معاونت، تحت عنوان معاونت کارآفرینی پیگیر تحقق استراتژیهای فوق می باشد. همچنین در این رابطه و بمنظور تقویت موضوع و توجه بیشتر دستگاهها به موضوع کار آفرینی ، با پشنهاد وزارت کار و امور اجتماعی ( معاونت کارآفرینی) و تصویب هیات وزیران در سال ۱۳۸۴ کلیه وزارتخانه ها موسسات دولتی که حیطه اختیارات و وظایف آنها مرتبط با موضوع کارآفرینی می باشند بر حسب تشخیص وزارت کار و امور اجتماعی می توانند به ایجاد دفاتر کارآفرینی اقدام نمایند که شرح وظایف دفتر مذکور تدوین و ارایه گردیده است.
همچنین درسال ۱۳۸۵نیز وزارت کار و امور اجتماعی در جهت توسعه کارآفرینی و حمایت از مراکز رشد پارکهای فناوری متن مصوبه ای را جهت تصویب به هیات وزیران ارایه نموده است .
۲) مراکز رشد و پارکهای علم و فنّاوری در ایران
افزایش روزافزون فاصله بخش‌های اقتصادی با دانشگاهها و موسسات فنّاوری موجب پیدایش سازمان‌های جدیدی با عنوان مراکز رشد و پارکهای فناوری با هدف کاهش این فاصله و کاربردی کردن نتایج تحقیقات در جامعه گردیده است. این سازمان‌ها که در ابعاد مختلف و با طیف گسترده‌ای از شرح وظایف ایجاد شده‌اند، همگی یک هدف مشترک یعنی کمک به تکمیل حلقه‌های واسط مابین بخش‌های اقتصادی جامعه (صنایع، کشاورزی و خدمات ) و بخش‌های علمی و آموزشی جامعه ( دانشگاهها و موسسات پژوهشی) را تعقیب می‌نمایند. علاوه بر این افزایش ضریب موفقیت واحدهای فنّاور از طریق اجتماع آنها در یک محل و کاهش هزینه‌های آنها به کمک ارائه خدمات پژوهشی متمرکز از دیگر اهداف اصلی این سازمان‌ها به شمار می‌روند. موفقیت این سازمان‌ها، که در بسیاری از کشورها نقش اساسی در رشد، توسعه علمی و اقتصادی داشته، موجب تکثیر سریع این الگو در کشورهای مختلف شده است. بسته به ظرفیت علمی و اقتصادی، این سازمان‌ها به لحاظ حجم فعالیت در سه رده مختلف مراکز رشد واحدهای فنّاور، پارکهای علم و فنّاوری و شهرک‌های علم و فنّاوری در جهان شکل گرفته‌اند.
در ارتباط با حمایت‌های قانونی صورت گرفته از پارکهای علم و فنّاوری میتوان به ماده (۴۷ ) قانون برنامه چهارم توسعه اشاره نمود، در این قانون عنوان شده است که به منظور ایجاد و توسعه شرکتهای دانش محور و تقویت همکاریهای بین‌المللی، اجازه داده می‌شود واحدهای پژوهشی، فنّاوری و مهندسی مستقر در پارکهای علم و فنّاوری در جهت انجام ماموریت محوله، از مزایای قانونی مناطق آزاد در خصوص روابط کار، معافیت‌های مالیاتی و عوارض، سرمایه گذاری خارجی و مبادلات مالی بین‌المللی برخوردار گردند. پارکهای علم و فنّاوری از نظر مالی مشمول آیین نامه مالی و معاملاتی دانشگاهها میباشند. از جمله منابع مالی پارک‌ها میتوان موارد زیر را بر شمرد:
▪ بودجه سالانه که از محل اعتبارات عمومی‌کشور تامین می‌شود.
▪ درآمد حاصل از فعالیت‌ها و خدمات پارک‌ها
▪ کمک‌ها و هدایای اشخاص حقیقی و حقوقی
▪ عقد قراردادهای پژوهشی و اجرائی با سازمان‌های دولتی و غیردولتی
ازجمله مصوباتی که برای ضابطه‌مند نمودن فعالیت‌های مراکز رشد و پارکهای فنّاوری مورد تصویب قرار گرفته میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
الف) آیین نامه تاسیس و راه اندازی مراکز رشد واحدهای فنّاوری (انکوباتورها)
ب) اساسنامه مراکز رشد واحدهای فنّاوری
ج) آیین نامه تاسیس و راه‌اندازی پارکهای علم و فنّاوری
د) اساسنامه پارکهای علم و فنّاوری
و) اساسنامه شهرک‌های علمی و تحقیقاتی
هـ) ماده (۴۷ ) قانون چهارم توسعه
ی) آیین نامه اجرایی ماده ۴۷ قانون برنامه چهارم توسعه
مرکز رشد واحدهای فنّاوری (انکوباتور) ، مرکزی است تحت مدیریت متخصصین حرفه ای که با ارائه خدمات حمایتی از ایجاد و توسعه حرفه های جدید توسط کارآفرینانی که در قالب واحدهای نوپای فعال در زمینه های مختلف منتهی به فنّاوری متشکل شده اند و اهداف اقتصادی مبتنی بر دانش و فن دارند، پشتیبانی می کند. این خدمات، به عنوان مثال، شامل موارد زیر است:
▪ تامین محل کار (به صورت اجاره)
▪ خدمات آزمایشگاهی و کارگاهی
▪ خدمات اطلاع رسانی
▪ خدمات مالی و اعتباری
▪ آموزش های تخصصی ویژه
▪ خدمات مدیریتی
▪ خدمات حقوقی
▪ پروژه یابی و بازاریابی
آنچه از مطالعه وضعیت ایران در مقایسه با دیگر کشورها در این خصوص نشان می‌دهد فقدان نهادی است که با جایگاه قانونی و برخوردار از اختیاراتی که قانون برای آن وضع نموده است بتواند سیاستگذار و حامی مراکز رشد و پارکهای فنّاور باشد. اهداف مراکز رشد بشرح زیر میباشد:
الف) بستر سازی جهت تجاری کردن دستاوردهای تحقیقاتی
ب) ایجاد زمینه کارآفرینی و حمایت از نوآوری و خلاقیت نیروهای محقق جوان
ج) رونق اقتصاد محلی مبتنی بر فنّاوری
د) ایجاد فضای لازم جهت گسترش واحد های کوچک و متوسط دانش مدار و فنّاور فعال در زمینه های فنّاوری
و) بستر سازی برای ایجاد فرصت های شغلی مناسب به منظور جذب کارآفرینان و دانش آموختگان دانشگاهی در زمینه های فنّاوری
هـ) ایجاد شرایط مناسب برای تولید و توسعه محصولات و فرآیندهای فنّاوری قابل عرضه به بازار
پارک علم و فنّاوری ،سازمانی است که بوسیله متخصصین حرفه ای مدیریت می شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقاء فرهنگ نوآوری و رقابت در میان شرکت های حاضر در پارک و موسسه های متکی بر علم و دانش است . برای دستیابی به این هدف یک پارک علمی ، جریان دانش و فنّاوری را در میان دانشگاهها ، موسسه های تحقیق و توسعه ، شرکت های خصوصی و بازار ، به حرکت انداخته و مدیریت می کند و رشد شرکت های متکی بر نورآوری را از طریق مراکز رشد (انکوباتورها ) و فرایندهای زایشی تسهیل می کند . پارک های علمی و فنّاوری همچنین خدمات دیگری با ارزش افزوده بالا همراه با فضاهای کاری و تسهیلات با کیفیت بالا فراهم می نماید .
۳) معاونت علوم و فناوری نهاد ریاست جمهوری
رئوس برنامه‌های معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری که وظیفه راهبری، هماهنگی، حمایت و پیشبرد امور راهبردی مربوط به علم و فناوری در کشور را عهده‌دار است بشرح زیر میباشد.
۱) تحول در سامانه علم و فناوری
از طریق :
۱-۱) باز تعریف هدفها و مأموریتهای مراکز موجود در سامانه اعم از دانشگاه، مرکز پژوهش، مرکز تحقیق و توسعه صنعتی، پارک و شهرک علم وفناوری
۱-۲) مهندسی ساختار موجود (تعدیل، تصحیح، ادغام و ایجاد مراکز)
۱-۳) تحول در اصول ضوابط برآورد و توزیع بودجه‌های پژوهشی
۱-۴) نظارت و ارزیابی و اعمال بازخورد‌های حاصل شده
۲) کمک به ایجاد و تقویت نهضت تولید علم و جنبش نرم‌افزاری
- تشکیل دفتر با ستاد نهضت تولید علم و جنبش نرم‌افزاری در معاونت که وظیفه آن:
۱) هماهنگ سازی و ارتقای جشنواره‌ها و جایزه‌های علمی موجود در کشور
۲) کمک به عرضه دانش‌های ایرانی به مجامع جهانی بویژه در حوزه معارف اسلامی و رشته‌های علوم انسانی
۳) همکاری نزدیک با حوزه‌های علمیه
۳ـ۱) تولید و توسعه بومی کلان فناوریهای نوین
۳ـ۲) تشکیل بنیاد ملی فناوریهای نوین در معاونت که وظیفه:
۳ـ۳) راهبری و حمایت از تولید، کسب و بومی‌سازی فناوریهای نوین
۳ـ۴) سیاستگذاری و راهبری عالی پروژه‌های ملی کسب و تولید فناوری
۳ـ۵) همکاریهای بین‌المللی در جهت تامین منافع کشور در سطح گسترده
۳ـ۶) دفتر همکاریهای فناوری ریاست جمهوری و ستادهای مرتبط با آن نظیر ستاد ویژه فناوری نانو هسته اولیه بنیاد ملی فناوریهای نوین را شکل خواهند داد.
۴) پشتیبانی و بهره‌مندی از نخبگان
۴-۱) حفظ و بکارگیری نخبگان و پشتیبانی از آنان در راستای ارتقاء تولید علم، فناوری و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه براساس سند چشم‌انداز عبارت از اساسنامه نخبگان آورده شده است)
۴-۲) تعیین جایگاه صندوق حمایت از پژوهشگران در بنیاد ملی نخبگان
۵) تحقق و تقویت همکاریهای دانشگاه و صنعت
اثربخش ساختن علم در جامعه و بهره‌گیری از دستاوردهای علمی در بخش‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی
۵-۱) تشکیل ستاد همکاریهای دانشگاه و صنعت در معاونت
برنامه‌های ستاد همکاریهای دانشگاه و صنعت
▪ برنامه‌ریزی و تامین حضور مدیران و کارشناسان ارشد صنعت در دانشگاه
▪ کمک به مسأله یابی واقعی در پژوهش‌های دانشگاهی
▪ تشکیل قطب‌های علم و صنعت
▪ اعطای جایزه به فعالان همکاریهای دانشگاه و صنعت
▪ ساماندهی فرصت مطالعاتی و تحقیقاتی استادان در صنعت و بازآموزی کارشناسان صنعتی در دانشگاه
سایر واحدهای مرتبط با معاونت علم و فناوری نهاد ریاست جمهوری بشرح زیر میباشند:
۱) بنیاد نخبگان
وظیفه بنیاد مذکور برنامه‌ریزی و سیاستگذاری برای شناسایی، هدایت، حمایت مادی و معنوی نخبگان، جذب، حفظ و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز جایگاه برتر علمی، فناوری و اقتصادی در منطقه بر اساس سند چشم‌انداز کشور در افق ۱۴۰۴ می باشد.
۲) صندوق حمایت از پژوهشگران کشور
وظیفه صندوق ارائه کمک‌ها و خدمات حمایتی مادی و معنوی به پژوهشگران ایرانی اعم از حقیقی و حقوقی برای شکوفایی امور تحقیقاتی در راستای تولید علم و فناوری و بهره‌مند شدن مردم از نتایج آنها در کشور است.
۳) ستاد ویژه توسعه فناوری نانو
وظیفه ستاد بشرح زیر میباشد:
۴-۱) دستیابی به سهم مناسبی از تجارت جهانی با استفاده از فناوری نانو
۴-۲) ایجاد زمینه مناسب جهت بهره‌مندی از مزایای فناوری نانو در راستای ارتقاء کیفیت زنده به مردم
۴-۳) نهادینه شدن توسعه پایدار و پویای علوم، فناوری و صنعت نانو
۴) دفتر همکاریهای فناوری
دفتر همکاریهای فناوری ریاست جمهوری نیز در زمینه نیازسنجی، هماهنگی انتقال فناوری های پیشرفته و حمایت از تولید آنها در داخل کشور فعالیت می نماید.
● ساختار پیشنهادی مدیریت کارآفرینی
نتایج حاصل از مطالعات مبانی و تطبیقی انجام شده نمایانگر آنست که :
۱) در عصر حاضر نقش کارآفرینی در توسعه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران حیاتی است .
۲) توسعه کارآفرینی و کارآفرینان نیاز به حمایت دولت دارد.
۳) فناوری زیر ساخت کارآفرینی می باشد.
۴) فناوری موضوعی است فرابخش که دستگاهها و نهادهای متعددی در سطوح راهبردی و اجرایی در آن ذیمدخل میباشند.
۵) فقدان نهادی که با جایگاه قانونی و برخوردار از اختیاراتی که قانون برای آن وضع نموده است بتواند سیاستگذار و حامی مراکز فنّاوری کشور باشد کاملا مشهود است.
۶) علی رغم اهمیت کارآفرینی در توسعه اقتصادی و اشتغال در کشور، تاکنون ساختار و مدیریت منسجم برای سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، حمایت، هدایت و نظارت بر توسعه کارآفرینی در تشکیلات دولت استقرار نیافته و مجموعه اقدامات انجام شده به صورت پراکنده در حوزه‌های مختلف پیگیری می‌شود.
با توجه به موارد فوق ایجاد سازمان یا نهادی فرابخش در زیر مجموعه ریاست جمهوری برای تامین موارد فوق ضروری است. در ایجاد سازمان مذکور نیازی به گسترش تشکیلات دولت نمی باشد و میتوان از ادغام تشکیلات واحدهای موجود در نهاد ریاست جمهوری ( شامل: معاونت علم وفناوری ، بنیاد امور نخبگان، صندوق حمایت از پژوهشگران و دفتر همکاریهای فناوری ) و وزارت کار و امور اجتماعی (سازمان آموزشهای فنی و حرفه ای ) استفاده نمود.
مركز توسعه كارآفرینی
