گودالی که ساختمان می‌بلعد
بی‌توجهی به اصول ساختمان‌سازی و نبودن نظر کارشناسی و فنی مهندسی موجب بروز حوادث ناخوشایندی می‌شود که تلفات مالی و جانی به همراه خواهد داشت.
تقریباً هفته‌ای نیست که شاهد حوادث ناشی از گودبرداری‌‌های غیراصولی در تهران و سایر شهرها نباشیم؛ حوادثی که گاه منجر به فوت و یا مصدوم شدن شهروندان می‌شود. حوادث مرتبط با آوار و ریزش ساختمان‌ها سهم قابل توجهی از حوادث را در سالیان اخیر داشته است.برخی از مناطق پایتخت به علت داشتن بافت فرسوده از مقاومت کمی برای تخریب و بازسازی برخوردارند.از طرفی همسطح نبودن ساختمان‌های مجاور موجب می‌شود تا بر اثر تخریب یک ساختمان فرسوده و قدیمی، ساختمان‌های مجاور نیز تحت تأثیر قرار گرفته و گاه موجب ریزش آنها شود.
یک کارشناس عمران می‌گوید: برخی بدون در نظر گرفتن جوانب کار اقدام به ساخت‌وسازهای غیراصولی می‌کنند که حادثه‌آفرین است. باید قبل از هرگونه ساخت و سازی ساختمان‌های مجاور از نظر جنس خاک، مقاومت زمین و غیره مورد بررسی قرار گرفته و سپس اقدام به گودبرداری صورت گیرد.
واقعیت این است که همه ساختمان‌های شهر مطابق با استاندارد روز ساخته نشده‌اند بنابراین باید در تخریب و بازسازی آنها دقت بیشتری به عمل آید.
داوود براتی معاون حفاظت و پیشگیری سازمان آتش‌نشانی در گفت‌وگو با «ایران» می‌گوید: با توجه به نتایج آماری، یکی از مهمترین حوادث متنوعی که در تهران رخ می‌دهد، حوادث گودبرداری در پروژه‌های ساختمان‌سازی است. در حقیقت شروع یک عملیات ساخت و ساز و یا نوسازی در بنای فرسوده با تخریب ساختمان قدیمی و گودبرداری برای اجرای فونداسیون همراه است اما در برخی موارد رعایت مؤلفه‌های ایمنی در همان ابتدای کار مدنظر قرار نمی‌گیرد. شواهد نشان می‌دهد که بدون توجه به مقاومت خاک منطقه، ایستایی و ساختار بناهای مجاور محل گودبرداری و روش‌‌هایی که باید متناسب با شرایط محل گودبرداری باشد، به وسیله برخی از پیمانکاران و مجریانی که اغلب فاقد حداقل آموزش‌ها هستند و از سوی برخی مالکان گودبرداری‌ها صورت می‌گیرد و مهندسان مسئول نیز نظارت اصولی بر عملکرد آنها ندارند.وی می‌افزاید: با توجه به بروز حوادث گودبرداری و خسارت و تلفات و مصدومیت‌های ناشی از آن، به نظر می‌رسد که باید اقداماتی جدی و مؤثر در زمینه پیشگیری از حوادث فوق به وسیله دست‌اندرکاران و حلقه‌ها و عناصر مرتبط صورت پذیرد تا مراکز و نهادهایی از جمله آتش نشانی، پلیس، مراکز درمانی، پزشک قانونی، اورژانس و غیره هزینه‌های بی‌توجهی و عدم رعایت و موازین ایمنی در زمینه گودبرداری را متحمل نشوند.
اخذ تعهدنامه محضری از مالکان ساختمان‌ها قبل از شروع گودبرداری به گونه‌ای که مالک متعهد شود کلیه اقدامات را در تخریب ساختمان قدیمی و انجام گودبرداری با رعایت ضوابط و مقررات ایمنی و فنی با نظر و هدایت مهندسان مسئول پروژه و مهندس ناظر ساختمان انجام دهد ضروری است در غیر این صورت مالک باید در هر مرجعی پاسخگو باشد.
اخذ این تعهدنامه می‌تواند یکی از راهکارهایی باشد که موجب کاهش بروز حوادث ناشی از گودبرداری شود. از طرفی لحاظ کردن مهمترین اصول و فاکتورهای ایمن‌سازی در دستورالعمل ایمنی ساختمان به وسیله مقاومت حفاظت و پیشگیری سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تهران قبل از شروع عملیات ساختمانی و در هنگام تأیید کردن نقشه‌های معماری و انعکاس تأییدیه برای صدور پروانه ساختمان به شهرداری، نیز باید از سوی مالکان انجام شود. معاون سازمان آتش‌نشانی در این مورد می‌گوید: شناخت کافی از خاک منطقه جهت تعیین و ارزیابی مقاومت خاک، قطع آب، برق و گاز با همکاری سازمان‌های ذیربط، اطلاع‌دادن به ایستگاه آتش نشانی نزدیک محل، شناسایی موقعیت تأسیسات زیرزمینی و تعیین مقاومت ایستایی ساختمان‌های مجاور همچنین اتخاذ راهکارهایی برای ایمن‌سازی می‌تواند از نکات مهم قبل از گودبرداری باشد که باید مورد توجه مهندسان و مالکان قرار گیرد.
از نظر متخصصان اگر خاک محل گودبرداری خاکریزهای دستی است لازم است، گودبرداری به صورت تدریجی و با مهار کامل دیواره‌های جانبی به وسیله شمع و سازه نگهبان انجام شود. برای جلوگیری از ریزش دیواره‌های جانبی در صورت عدم محدودیت در فضا، دیواره‌ها باید شیب ملایمی به اندازه شیب مجاز خاک داشته باشد. دیواره‌های هر گودبرداری که عمق آن بیش از 2/1 متر است و خطر ریزش دارد به جز مواردی که شیب دیواره‌ها به اندازه مجاز است باید مهار شود.
براتی می‌گوید: اگر گودبرداری عمق بیش از 3 متر داشته باشد لازم است ابتدا محل ستونها خاکبرداری شده و با اجرای ستونها و مهار آنها از ریزش خاک‌های سست جلوگیری شود.
هنگامی که گودبرداری پائین‌تر از پی ساختمان‌های مجاور انجام می‌شود باید نسبت به پایداری پی‌های مجاور اقدام لازم به عمل آید. از طرفی مصالح حاصل از گودبرداری نباید به فاصله کمتر از 5/0 متر از گود ریخته شود و در صورت امکان دور از آن در محل مناسب و عاری از خطر انباشته شود.
به گفته براتی یکی از نکات مهمی که باید بعد از گودبرداری رعایت شود، زمان‌بندی و اجرای عملیات ساختمانی است که باید طوری تنظیم شود که بلافاصله پس از گودبرداری عملیات مهارسازی و اجرای پی صورت گیرد. از طرفی از استقرار ماشین‌آلات سنگین در مجاورت لبه‌های گود خودداری شده و در صورت اجبار اقدامات جانبی برای مقاومت در برابر بار اضافی به کار رود. همچنین برای ایمنی عابرین پیاده و جلوگیری از سقوط افراد و اشیای حصارکشی مناسب علائم خطر یا احتیاط و چراغ‌های هشداردهنده قابل‌رؤیت در شب نصب شود.
وی ارائه آموزش‌های لازم و تخصصی برای مجریان و پیمانکاران ساختمانی و رعایت مقررات کلی ساختمان و آئین‌نامه‌ها و ضوابط فنی و مسئولیت‌پذیری مالکان را ضروری می‌داند و می‌گوید: عوامل فوق می‌تواند نقش مهم و اساسی در بهبود کیفیت ایمنی در ساخت و سازها، بویژه در مرحله تخریب ساختمان و گودبرداری داشته باشد که همه آنها منوط به باور داشتن اهمیت مسئله و مشارکت مؤثر کلیه نهادهای اصلی است.
چون صنعت ساختمان از مهمترین صنایع در کشور است و سالانه بودجه بسیار سنگینی به آن اختصاص داده می‌شود بنابراین برای ارتقای کیفی آن به کارگیری تجهیزات و تکنولوژی پیشرفته و یا به روز رساندن شیوه‌های اجرایی با همکاری مراکز تحقیقات مسکن لازم و ضروری است.
از طرفی نقد تدوین و ترویج مقررات ملی ساختمان زیرمجموعه وزارت مسکن و شهرسازی و ارتقای پتانسیل و موقعیت سازمان نظام مهندسی و تحول در آموزش‌های نهادهای آموزشی، تحقیقاتی و دانشگاهی می‌تواند در ارتقای کیفیت ساختمان‌سازی مفید باشد.
