نخستين اياتي كه بر پيامبر نازل شد
مقدمه
در مورد نخستین آیه یا سوره‌ای که بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نازل شد مفسران و محققان علوم قرآنی دچار اختلاف نظر می‌باشند و در این باره آراء و عقاید مختلفی وجود دارد. سیوطی یکی از دانشمندان علوم قرآنی در این باره چهار قول را در کتاب خود آورده و شواهدی از احادیث را در مورد آنها یاد کرده است. و ما این چهار قول را به منظور رعایت اختصار بدون ذکر شواهد روائی و حدیثی آنها در زیر می‌آوریم و سپس به دلائل رد و قبول این اقوال می‌پردازیم.
سوره مدثر
بعضی‌ها گفته‌اند اولین سوره نازل شده بر پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم سوره «مدثر» است و استدلال به روایتی نموده‌اند که بخاری از مسلم از جابربن عبداله انصاری نقل کرده‌اند.
- چرا سوره مدثر نمی‌تواند اولین سوره نازل شده باشد: سوره مدثر نمی‌تواند اولین سوره نازل شده باشد زیرا در مورد سوره مدثر می‌توان گفت که پس از نزول سوره علق و انقطاع وحی بر پیغمبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم نازل گردید. لذا می‌توان آن را نخستین ایه‌ای دانست که پس از وحی نزول یافته است. و ما نمی‌توانیم سوره مدثر را بطور مطلق نخستین سوره یا آیاتی بدانیم که بر رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نازل گردیده است.
سوره فاتحه الکتاب
تعدادی دیگر از مفسران علوم قرآنی بر‌این باورند که سوره فاتحه الکتاب اولین سوره‌ای است که بر نبی اکرم از طریق وحی نازل شده است.
- چرا فاتحه‌الکتاب را نمی‌توان اولین سوره نازل شده باشد: آنچه درباره سوره حمد گفته اند که نخستین آیات می‌باشد مبنی بر آن است که آیات این سوره بصورت رویای صادقه و مناجات بر پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ظاهر گردید نه بصورت وحی. و این رویداد به زمان قبل از بعثت و نزول وحی مربوط است.
پس سوره حمد نمی‌تواند بصورت نخستین آیات بمعنای اصطلاحی آن باشد که برای اولین بار بر پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نازل گردیده است. بهمین جهت وقتی خواب رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بدین صورت برای «ورقه بن نوفل» نقل شد به نبوت پیامبر ایمان نیاورد چون تا آن زمان که سوره حمد بصورت رویا بر قلب پیامیر تجلی کرد هنوز به نبوت مبعوث نگردیده بود لذا «ورقه بن نوفل» به پیغمبر عرض کرد: اگر در زمان نبوت زنده باشم به تو ایمان می‌آورم.
بسم الله الرحمن الرحیم
آراء و نظریاتی وجود دارد مبنی بر‌اینکه این آیه ، اولین آیه‌ای است که بر پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم نازل شده است.
- چرا «بسم الله الرحمن الرحیم» نمی‌تواند اولین آیه نازل شده باشد: در این مورد باید گفت که این آیه معمولا در آغاز هر سوره‌ای جز سوره توبه قرار دارد که بر پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نازل گردیده است و در نتیجه نمی‌تواند دلیل بر اول بودن این آیه از لحاظ نزول باشد و این رای مذکور نمی‌تواند رای جداگانه باشد.
سوره علق تا آیه پنجم
ابو عبداله زنجانی اولین آیه نازل شده را پنج آیه اول سوره علق می‌داند ابن الندیم با ذکر نام راویانی از واقدی از معمربن راشد ، از زهدی از محمد بن نعمان ابن بشیر نقل کرده است که:نخستین آیاتی که بر پیامبر اکرمصلی‌الله‌علیه‌وآله وسلم نازل شد پنج آیه ابتدای سوره علق است.
- آیا سوره علق را می‌تواندجزء اولین‌ایات نازل شده دانست: بایستی که نخستین سوره و ایات بطور مطلق سوره علق می‌باشد و این رای مورد اتفاق اکثر دانشمندان و مفسران علوم قرآنی است. نیز از صدوق به اسناد خود از امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام نقل می‌کند: که آن حضرت فرمود از پدرم شنیدم که از پدرش حدیث می‌فرمود که اولین سوره‌ای که نازل گردید«اقراء باسم ربک» بود.
نتیجه
خلاصه آنچه بررسی نمودیم این است که اکثریت قریب به اتفاق مفسران و محققان معتقدند نخستین آیاتی که بر قلب پاک نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم در کوه حرا نازل گردید پنج آیه اول از سوره شریفه علق می‌باشد و عقاید دیگر ضعیف و بدون اعتبار است.
منابع
- آشنایی با علوم قرآنی _ دکترسیدمحمد رادمنش
- الاتقان فی علوم القرآن _ جلال‌الدین سیوطی
- تاریخ قرآن کریم _ دکتر سید محمدباقرحجتی
