گسترش بیماری خطرناک مرگ ناگهانی درخت بلوط در جنگل های شمال
جنگلهای سرسبز شمال ایران در استانهای گیلان، مازندران و گلستان شاهد گسترش یک بیماری خطرناک قارچی به نام فیتوفتورا یا مرگ ناگهانی درخت بلوط است که به عقیده کارشناسان، در صورت عدم چاره اندیشی جدی، می‌تواند سرسبزترین نقاط کشور را نابود سازد.
خبرنگاران ایرنا از شمال کشور گزارش دادند این بیماری قارچی خطرناک پس از نابودی سرشاخه‌های درختان ملج به درخت آزاد نیز سرایت کرده و علاوه بر بلوط که مهمترین گونه درختی جنگلهای پهن برگ کشور است ، دیگر درختان جنگلهای سرسبز منطقه را نیز در آستانه انقراض قرار داده است.
اما، علاوه بر فیتوفتورا، که ظرف یک دهه اخیر در جنگلهای شمال کشور شیوع پیدا کرده است، کارشناسان کشاورزی چند نوع آفت دیگر نیز جنگلهای استان گیلان را تهدید می‌کند.
این در حالی است که بیش از نیمی از کل جنگلهای ایران را جنگلهای شمال تشکیل می‌دهند.
*ویژگیهای بیماری
بیماری مرگ ناگهانی بلوط (Sudden Oak Deathاز نظر کارشناسان، یکی از بیماریهای بسیار خطرناک جنگلی است که مهمترین عامل ایجاد آن را قارچی به نام فیتوفتورا Phytophthoraتشکیل می‌دهد.
به گفته امین وطن دوست کارشناس ارشد گیاه پزشکی منابع طبیعی استان مازندران (منطقه ساری) ، این بیماری قارچی از طریق سوسک‌هایی که از پوست درختانی که در اثر خشکسالی ضعیف شده اند، تغذیه کرده و پس از خشکاندن سرشاخه ها، همه درخت را از بین می‌برد.
محمدرضا کاوسی عضو هیئت علمی دانشکده جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نیز توضیح می‌دهد: فیتوفتورا در آب و هوای مرطوب و نیمه مرطوب و در خاکهای با رطوبت بالا گسترش خوبی دارد. این بیماری با ایجاد شانکر( زخم یا لکه‌های بافت مرده روی تنه و شاخه که معمولا بوسیله بافت سالم احاطه می‌شود) روی تنه درختان به ویژه قسمت پایینی آن که شیرابه‌های قرمز تیره تا سیاه رنگ خصوصا در فصول رویش ترشح می‌شود، ظاهر شده و با ایجاد اختلال در سیستم آوندی گیاه موجب خشک شدن و مرگ درخت میزبان می‌شود.
به گفته دکتر کاوسی، اسپورها ( اندام تولید مثل قارچ) می‌توانند در خاکهای آلوده سالهای طولانی زنده مانی خود را حفظ کرده و موجب انتقال بیماری شوند.
این متخصص پاتولوژی جنگل می‌افزاید: علائم بیماری به نحوی است که وقتی پوست بیرونی درخت برداشته می‌شود، در زیر شانکرها نواحی خالدار نکروز شده و تغییر رنگ یافته بافتهای درونی پوست قابل مشاهده است. برگ‌ها نیز به صورت گروهی در مدت زمان کمی تغییر رنگ پیدا کرده و روی شاخه‌ها به حالت پژمرده و خشک باقی می‌مانند.
به گفته وی، در مناطق آلوده، علائم در طول تاج درختان شروع به پیشرفت می کند اما در سطوح پایین آلودگی روی جوانه‌ها و برگهای جوان علایم بیماری مشاهده می‌شود. در این حالت، زخم‌های نکروتیک در طول حاشیه‌های برگ و یا نوک آن شروع شده و در برخی موارد روی دم برگ توسعه می‌یابد و سبب از بین رفتن جوانه‌ها می‌شود.
کارشناسان عقیده دارند انتشار بیماری مرگ ناگهانی بلوط به صورت ناحیه ای است و با توجه به سرشت اکولوژی قارچ از طریق جریانهای آب در هنگام بارندگی و جاری شدن آبراهه‌ها اتفاق می‌افتد.
از راه‌های دیگر انتشار این بیماری، پرندگان، جوندگان و برخی پستانداران ، باد و طوفان ( انتقال بذور و شاخ و برگ درختان آلوده به مناطق سالم) و همچنین گل و لجن‌هایی است که به کفش ، لاستیک ماشین، دوچرخه و حتی بدن برخی از حیوانات اهلی و حشی می‌چسبد و به مناطق دیگر منتقل می‌شود.
* وسعت بیماری
بیماری فیتوفتورا اگرچه اوایل دهه نود میلادی در اروپا مشاهده شد اما نخستین بار در سال ۱۹۹۵یعنی ۱۵سال پیش در ایالات متحده آمریکا قدرت ویرانگری خود را به نمایش گذاشت و در مدتی کوتاه بیش از یکصد هزار اصله درخت بلوط را در جنگلهای کالیفرنیا نابود کرد.
این بیماری هم اکنون در قاره اروپا و آمریکای شمالی پراکنش دارد و نام دیگر آن بلایت راموروم است که در نهالستانهای اروپا ابتدا روی درختان هفت کول و لاله درختی گزارش شد. بر اساس گزارشها، در حال حاضر بیش از ۱۷کشور اروپایی آلوده به این بیماری هستند.
این قارچ پس از آنکه در اروپا و آمریکای شمالی به درختان پهن برگ و سوزنی برگ خسارتهای بسیاری وارد کرد، از حدود ۱۰سال پیش خود را در جنگلهای شمال کشور نشان داده است که محیطی مناسب برای گسترش این بیماری به شمار می رود.
به گفته وطن دوست کارشناس ارشد گیاه پزشکی مازندران، پس از درختان بلوط، در حال حاضر، قارچ‌های فیتوفتورا به آوندهای درختان آزاد جنگلهای شمال نیز نفوذ کرده و به مرور زمان، موجب خشکاندن سرشاخه و از بین رفتن کامل درختان می‌شود.
وطن دوست می‌افزاید: اخیرا یک نوع بیماری قارچی در بین درختان گل ابریشم نیز دیده شده که در اثر تغییر اقلیم بوجود آمده است و به نظر می‌رسد با کاهش مقاومت درختان، شیوع بیماریهای قارچی بیشتر خواهد شد.
بر اساس برآوردهای اولیه، تاکنون یک هزار هکتار از جنگلهای استان گلستان در مراحل مختلف رویشی (نهال تا درختان مسن) و همچنین میزان نامعلومی از جنگلهای استانهای مازندران و گیلان به بیماری مرگ ناگهانی بلوط آلوده شده اند که در آنها ظهور علایم اولیه شامل پژمردگی شاخ وبرگها و خروج شیرابه از تنه درختان تا مرگ کامل درخت مشاهده می‌شود.
به گفته کارشناسان بخش‌های اجرایی، تحقیقاتی و دانشگاهی استان گلستان، بیماری مرگ ناگهانی بلوط تاکنون بیش از یکهزار اصله بلوط را در مراحل مختلف رویشی از پای درآورده و موجب آلودگی حدود یکهزار هکتار از جنگلهای استان این استان طی چند سال اخیر شده است
این بیماری از نظر اقتصادی نیز بیش از ۱۰میلیارد ریال به جنگلهای استان گلستان خسارت وارد کرده و این روند با آلوده شدن انواع گونه‌های درختی در سنین مختلف به بیماری مرگ ناگهانی بلوط همچنان در حال افزایش است.
کاوسی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با بیان اینکه این بیماری بسیار خطرناک است و قدرت انتشار بالایی دارد، تاکید می کند: هم اکنون این بیماری در جنگلهای جلگه‌ای شمال کشور بخصوص در پارک جنگلی قرق و نور پراکنش دارد و موجب خشک شدن پایه‌های زیادی از درختان بلوط شده است.
او می‌افزاید: این بیماری دامنه میزبانی وسیعی داشته که مهمترین میزبانهای آن درختان بلوط، راش، زبان گنجشک، سرخدار و بلندمازو هستند که همگی از با ارزشترین درختان در جنگلهای شمال کشور به شمار می‌روند.
وطن دوست کارشناس ارشد گیاه پزشکی منابع طبیعی استان مازندران هم در عین حال که از مقاوم بودن درختان جوان و تازه ملج در مقابل بیماری فیتوفتورا سخن می‌گوید ، از اینکه تغییرات آب و هوایی در شمال کشور طی ماه‌های اخیر موجب کاهش نفوذ بیماری قارچی به درختان تازه و جوان ملج شده است، ابراز خرسندی می‌کند.
وی در عین حال هشدار می‌دهد اگرچه تغییرات آب و هوایی و تغذیه مناسب درختان، این نوع بیماری را مهار می‌کند اما جنگلبانی درختان خشکیده ناشی از این بیماری را به منظور عدم سرایت آن به سایر درختان، قطع کرده و از جنگل جدا می‌کند که این امر، موجب آسیب دیدگی پوشش جنگلی می‌شود.
* بیماریهای جدید
اما درد جنگلهای شمال ایران تنها از ناحیه بیماری مرگ ناگهانی درخت بلوط و قارچ فیتوفتورا نیست زیرا گزارشهای کارشناسان از شیوع بیماریهای مرگبار دیگری نیز در سرسبزترین نقطه کشور حکایت دارد.
وطن دوست در این زمینه از گسترش بیماری دارواش در جنگلهای شمالی کشور خبر داده و می‌گوید: این بیماری، نوعی انگل گلدار است که با تغذیه شیره ، سرشاخه‌های درختان را خشک کرده و در نهایت همه درخت را از بین می‌برد.
دکتر کاوسی هم می‌گوید: یکی دیگر از بیماریهایی که از قبل در جنگلهای استان گلستان وجود داشته، بیماری مرگ نارون است که موجب آلودگی و خشک شدن درختان ملج می‌شود.
به گفته وی، این بیماری در چند سال اخیر به درختان آزاد و داغداغان نیز خسارت زده که لازم است برای حفاظت این درختان که در سطح وسیعی از جنگلهای شمال کشور پراکنش دارند، کارهای مطالعاتی و اجرایی صورت گیرد.
این استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان همچنین از خشکیدگی درخت ممرز که سطوح خسارت آن بیش از خشکیدگی بلوط است به عنوان یکی دیگر از بیماریهای موجود در جنگلهای شمال کشور یاد می‌کند.
وی می‌گوید: آفت دیگر که در ارتفاع فوقانی البرز وجود دارد به نام کک کچک معروف است که از استان گیلان تا استان سمنان پراکنش دارد و در سالهای اخیر به درختان کچف، لور و حتی‌آوری (بلوط) خسارت وارد کرده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی گرگان می‌افزاید: در حال حاضر علاوه بر این بیماری،آفتهای خطرناک دیگری چون آفتپروانه سفید آمریکایی، پروانه ابریشم باف ناجور و پروانه جوانه خوار بلوط ، کک کچف و سوسک برگخوار قهوه ای توسکا در جنگلهای شمال وجود دارد.
به گفته وی، در استان گلستان برخی ازاین آفات کنترل شده اما کانونهای جزئی و پراکنده در استان وجود دارد که ضرر چندانی به درختان وارد نمی کنند و توسط شکارگران طبیعی قابل کنترل است.
این در حالی است که عدم کنترل این آفات خصوصا پروانه سفید آمریکایی، ابریشم باف ناجور و پروانه جوانه خوار بلوط می‌تواند باعث ضعف
فیزیولوژیکی درختان بلوط شده و اثر بیماری مرگ ناگهانی بلوط را تشدید کند منصور صالحی محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان نیز از بیماری موسوم به مرگ هلندی در این استان خبر داده که در حدود ۲۰سال گذشته درختان نارون ، اوجا و ملچ را در گیلان مورد تهاجم قرار داده و منجر به نابودی گونه منحصر به فرد و با ارزش بسیار بالای صنعتی این نوع درخت شده است.
کارشناسان منابع طبیعی معتقدند درختان ملچ از بزرگترین و خوش نقش‌ترین درختان جنگلهای شمال بشمار می‌رفتند و نقش بسیار مهمی در صنایع چوب داشتند.
بیماری مرگ هلندی نارون، این درختان را از قسمت تاج مورد حمله قرار داد و ظرف چند سال موجب انقراض نسل کامل این درختان در جنگلهای شمال شد.
به گفته کارشناسان یکی دیگر از آفتهای که درجنگل‌های استان گیلان شیوع دارد، آفت کرم ابریشم بافت ناجور است که در تمامی پهنه استان گسترش دارد و در سالهای اخیر بخصوص در سالهای خشکسالی خسارتهای زیادی به جنگلهای آن وارد کرده است
