نظريه هاي مشاركتي در مدیریت شهر
نظريه هاي مشاركتي در مدیریت شهر
نظريه هاي متعددي در زمينه برنامه ريزي مشاركتي و شهر سازي مشاركتي از نيمه دوم دهه 1960 به اين سو مطرح گرديده است. ملاك انتخاب اين نظريه ها ، ميزان نوآوري و خلاقيت و استحكام نظري و تاثير گذاري بر نظريه هاي بعدي مي باشد.
نظريه مشاركتي جان ترنر
در فرایند تحول نظریات مربوط به نقش مردم و دولت در امر توسعه که توسط سازمان ملل متحد و کارشناسان آن سازمان نظریه پردازی شده است، به تشکیل سازمانهای محلی توسط اجتماعات محلی تاکید شده است، تا این سازمانهای غیر دولتی محلی نقش فعالی در توسعه و اداره امور محلی بر عهده گیرد .
جان ترنر (John turner) از متخصصان و کارشناسان سازمان ملل متحد در امور مشارکتهای مردمی ، نظریات عمده ای را در این باب ارائه نموده است وی با کارهای تحقیقاتی میدانی وسیع و نظریه پردازی های عمیق خود ، انواع مشارکت را به طور اصولی و علمی طبق بندی کرده و نظریه مربوط به آن را بیش از پیش عملی و قابل فهم گردانیده است. تحقیقات ترنر و دیگران نشان می دهد، هنگامی که دولت مرکزی در امور اجتماعات محلی دخالت می کند هم نیازهای واقعی این جوامع برای دولت مرکزی نهفته است و هم با کنار گذاشتن مردم محلی توان و امکانات آن نیز از دست می رود. وی با طبقه بندی اصولی انواع مشارکت در جدول معروف خود ، کمک شایانی به شکل گیری نظریه مشارکت کرده است . در زیر خلاصه ای از نظریه وی را مشاهده می نمائید .
http://i41.tinypic.com/ezfrbs.jpg
[/align]
1- در حالت اول دولت به شکل متمرکز عمل کرده و نیازی به مشارکت مردم احساس نمی کند . از این جمله دولتها می توان به کشورهای عربی اشاره کرد .
2- در این حالت دولت مقتدر و متمرکز ولی ثروتمند نیست . دولت به زور و یا با تشویق ، از مردم می خواهد کار مجانی در طرحهای زیر هدایت دولت انجام دهند ، و یا پول اهدا کنند و دولت خود اقدام به انجام طرحهای عمرانی می کند .
3- در این حالت دولت تابع تصمیم گیری مردم در تمام اموری که مربوط به آنها می شود، است . در حالی که دولت هزینه های عمرانی را از ثروت ملی می پردازد . مانند حکومتهای متکی بر مشارکت و دموکراسی از جمله کشورهای اسکاندیناوی
4- دولت دخالتی در امور محلی نمی کند . خود مردم از طریق ارگانهای مردمی که تشکیل می دهند ، هم منابع ملی را برای انجام توسعه فراهم می کنند و هم خودشان در تمام امور محلی تصمیم می گیرند : همانند شماره قاره اروپا و آمریکا.
آخرین نظریات بر این امر تاکید دارد دولت و مردم شرکایی هستند که با یکدیگر تقسیم کار می کند. محققين در زمینه مشارکت ، در سالهای اخیر نظریات مربوط به مشارکت سازمان ملل ، بانک جهانی ، جهان مرکز و ... را بار دیگر آزمودند و در مورد نظریه آنان به نظریه تازه تری رسیدند . نظریه پردازان اخیر ، از نظریه مشارکت (participation) به نظریه شراکت (partnership) رسیدند . بر اساس نظریه شراکت ، دولت مردم باید مانند دو شریک دارای منابع مشترک و با حقوق و اختیارات معین در کلیه کارهای مربوط به توسعه و اداره امور محلی کشور دوش به دوش همدیگر و هماهنگ با یکدیگر فعالیت کنند .در نظریه شراکت هم دولت و هم مردم با هم کار می کنند. دولت آن چرا که مردم نمی تواند فراهم کند و یا درباره آن تصمیم بگیرند، فراهم می کند و یا برای آن تصمیم می گیرد و همزمان مردم محلی در چهار چوب تشکیلات اجتماعات محلی خود هر آنچه که می توانند فراهم می کنند و در مورد هر آنچه که بخواهند و بتوانند تصمیم می گیرند .
نظريه مشاركتي جيمز ميجلي
ميجلي بر اساس پاسخ دولت ها به مشاركت ، آن را به چهار نوع تقسيم مي كند.
1- شيوه ضد مشاركتي
طرفداران اين عقيده معتقد به سركوب مشاركت توده ها هستند. حكومت ها اجازه مداخله و مشاركت همگاني در تدوين سياست ها را كه ممكن است با اهداف كلان اجتماعي و اقتصادي آن ها تعارض پيدا كند ، نمي دهد.
2- شيوه مشاركت هدايت كننده
در اين شيوه دولت از مشاركت اجتماعات محلي با انگيزه هاي پنهاني ، حمايت مي كند. مشاركت اجتماع محلي ، در اين شيوه ، به منظور كنترل سياسي اجتماعي ، با علم به اين كه مشاركت، اجراي طرح را تسهيل مي كند، به كار مي رود. در مجموع دولت ها با بهره گيري از شيوه هاي مشاركت هدايت شده اهداف زير را دنبال مي كند:
1- استفاده ابزاري از مشاركت، براي اجراي طرح هاي عمراني
2- كنترل جنبش ها و اجتماعات محلي
3- استفاده از جاذبه هاي مشاركت براي كسب مشروعيت سياسي – اجتماعي
3- شيوه مشاركت فزاينده
در اين شيوه دولت در برخورد با مشاركت به شكلي دوگانه عمل مي كند. به اين ترتيب كه در موضع گيري هاي رسمي از آن حمايت مي كند ، اما عملاً در مسير تحقق پيشنهادهاي مشاركتي اقدام موثري انجام نمي شود. (حبيبي ،84 )
4- شيوه مشاركت واقعي
در اين شيوه دولت ، به طور كامل از مشاركت اجتماعي حمايت مي كند و از طريق ايجاد ساز و كارهاي براي ورود موثر اجتماعات محلي در تمامي زمينه ها ، تلاش مي كند. دراين شيوه دولت متعهد به فعاليتهاي مشاركتي از طريق آموزش و تقويت اجتماعات محلي و ... و هماهنگي در تصميمات مركزي و محله اي است.
نظريه مشاركتي شري ارنشتاين
در اواخر دهه 1960 ميلادي ، نقش مشاركت شهروندان در جوامع بيش از پيش مورد توجه قرار گرفت. ارنشتاين مشاركت شهروندي را با تعبير قدرت شهروندي به كار گرفت و در توضيح آن از نردبان مشاركت استفاده كرد.
نردبان مشاركت ارنشتاين داراي پله هاي زير است.
نظريه مشاركتي اسكات ديويد سون
اسكات ديويد سون ، گردونه ي مشاركت خود را براي بحث مشاركت شهروندي طراحي كرد. اين گردونه ، سطوح مختلفي از مشاركت را بدون اين كه ترجيحي براي هر يك قائل شود ، ارائه مي كند. در اين مدل ، تصميم گيري در تعاملي مستمر بين دولت و شهروندان صورت مي گيرد.
هر چند كه ديويد سون براي سطوحي كه براي مشاركت بيان مي كند ، تقدم و تاخر خاصي قائل نيست و اساساً به همين دليل از استعاره ي گردونه به جاي نردبان استفاده مي كند، اما به هر حال سطوح چهارگانه اي براي مشاركت در نظر دارد كه عبارتند از:
1- اطلاع رساني 2- مشاوره
3- مشاركت 4- توانمند سازي
نظريه مشاركتي ديويد دريسكل
وي معتقد است، مشاركت بر سه اعتقاد ذيل مبتني است:
الف ) توسعه ، در وهله اول و پيش از همه ، بايد به نفع ساكنان محلي باشد
ب ) مردمي كه در محدوده مورد برنامه ريزي زندگي مي كنند ، دقيق ترين اطلاعات را درباره آن محدوده دارند
ج ) مردمي كه بيشترين تاثيرات را از تصميمات مي پذيرند، سهم بيشتري براي مشاركت در تصميم گيري دارند
از نظر دريسكل اشكال مختلفي از مشاركت وجود دارد كه در دو دسته كلي تر "مشاركت" و "عدم مشاركت" جاي مي گيرد. دريسكل انواع مشاركت را رد يك نمودار دو بعدي و بر حسب ميزان اختيار در تصميم گيري به شكل زير نشان مي دهد.
بر اساس نمودار بالا مي توان قلمرو مشاركت و عدم مشاركت را از هم جدا كرد.
اشكال عدم مشاركت
1- دستكاري و تقلب
وقتي اتفاق مي افتد كه از نيروي كار و منابع مردم محلي ، براي رسيدن به اهداف طرح استفاده مي شود ، بدون اين كه قدرت تصميم گيري موثر به آنان اعطا شود.
2- تزئين
وقتي است كه از افراد خواسته مي شودكاري را انجام دهند ، بدون آنكه هدف آن را بدانند.
3- مساوات طلبي نمايشي
وقتي است افراد ، ظاهراً در كارها مشاركت داده شده اند ولي در واقع ، اختياري درباره موضوع و روند كارها ندارند.
اشكال مشاركت
1- مشاوره
وقتي است كه مسئولين يا برنامه ريزان ، نظرات مردم را جويا مي شوند و به نظرات آنها به طور جدي در تصميم گيري ها توجه مي شود.
2- بسيج اجتماعي
وقتي است كه از مردم خواسته شود ، در برنامه اي از قبل تدارك ديده شده شركت كنند.
دو مرحله قبلي مي توانند به تناسب در حوزه مشاركت و يا عدم مشاركت قرار بگيرد.
3- مسئوليت پذيري مردم
وقتي است كه شهروندان فعاليتي را آغاز مي كنند ، و خود تصميمات را اتخاذ كرده و نهايتاً محصول نهايي كار را تعيين مي كنند.
4- سهيم شدن در تصميمات
وقتي است كه همه اعضاي جامعه ، بدون در نظر گرفتن سن و سوابقشان فرصت مي يابند تا در روند امور شركت كنند و سهم برابري براي تاثيرگذاري بر تصميمات داشته باشند. مهم اين نيست كه طرح توسط دولت و يا مردم آغاز شده، بلكه مهم اين است متصديان طرح، اهميت جلب و مشاركت مردم را درك كنند.
