اهداف و روش هاي توليد و پرورش جمعيت تريپلوئيد تمام ماده قزل آلاي رنگين كمان

اهداف و روش هاي توليد و پرورش جمعيت تريپلوئيد تمام ماده قزل آلاي رنگين كمان(Oncorhynchus mykiss)

سيد علي جوهري(دانشجوي كارشناسي ارشد شيلات دانشكده منابع طبيعي و علوم دريايي دانشگاه تربيت مدرس)


يكي از راه هاي افزايش ميزان رشد و بهبود كيفيت گوشت ماهي، عقيم سازي آن است. هم زمان با افزايش سن ماهي دستگاه تناسلي آن (بيضه و تخمدان) نيز شروع به رشد مي كنند و بعد از گذشت مدتي بخش فراواني از انرزي غذاي مصرفي ماهي، صرف توليد مثل مي شود و لذا ميزان رشد بدن كاهش مي يابد و ضريب تبديل غذا (FCR) بالا مي رود؛ يعني به ازاي مصرف مقدار مشخص غذا، افزايش رشد چنداني در مقايسه با قبل از پديده بلوغ مشاهده نمي شود.
علاوه بر اين هم زمان با پديده بلوغ در ماهي، كيفيت گوشت آن كاهش مي يابد؛ چرا كه ميزان پروتئين و چربي در گوشت كاهش يافته و جاي آن را آب پر مي كند. اين چربي و پروتئين صرف توليد تخمك و اسپرم مي شود و به همين خاطر گوشت ماهي حالت تردي و كيفيت خود را از دست مي دهد.
همچنين با شروع بلوغ جنسي مقاومت ماهيان در برابر انواع بيماري هاي باكتريايي و عفوني كاهش مي يابد و به خاطر تغييراتي كه در بافت پوست و پوشش دستگاه گوارش ماهي پديد مي آيد، آمادگي ابتلا به بيماري در ماهي افزايش مي يابد.
به علاوه به هنگام بلوغ تغييرات شكلي در ماهي پديد مي آيدكه از بازارپسندي آن مي كاهد. به عنوان مثال در قزل آلاي رنگين كمان و ساير آزاد ماهيان رنگ بدن تيره مي شود و فك ماهي نر انحناء مي يابد.
لازم به ذكر است كه اين تغييرات ناشي از بلوغ، در جنس نر شديدتر است. بر اساس همين دلايل، امروزه در آبزي پروري صنعتي سعي بر اين است كه به نوعي جلوي پديده بلوغ جنسي ماهي گرفته شود يا حتي الامكان به تأخير انداخته شود كه مهمترين روش اين كار عقيم كردن ماهي است.
هدف ديگر حذف جنس نر از جمعيت ماهيان پرواري است؛ چرا كه جمعيت هاي تمام ماده مزاياي فراواني چه از لحاظ ميزان رشد و نيز كيفيت دارا مي باشند.
مهمترين روش براي توليد ماهي عقيم، القاء تريپلوئيدي بر روي آن است. يعني توليد ماهياني كه به جاي 2n كروموزم، داراي 3n كروموزوم مي باشند.
ماهي تريپلوئيد از لحاظ توليد مثلي عقيم است و به نظر مي رسد كه بايد انرژي را كه در حالت عادي صرف توليد مثل مي نمايد، صرف رشد سلول هاي بدن كند. اما تحقيقات دانشمندان ثابت كرده است كه در بسياري از انواع آزاد ماهيان از جمله قزل آلاي رنگين كمان، تنها جنس ماده تريپلوئيد كاملا عقيم است ولي جنس نر هرچند قادر به توليد مثل نيست، انرژي زيادي را صرف توليد بيضه و اسپرم مي نمايد؛ اگرچه اين اسپرم از لحاظ كروموزومي معيوب است ولي انرژي فراواني صرف توليد آن مي شود. نتيجه اين كه تنها آزادماهيان تريپلوئيد ماده براي آبزي پروري مناسب مي باشند وجنس نر براي اين منظور مطلوب نيست و بايد به نوعي از جمعيت حذف شود. بنابر اين برنامه اصلي براي پرورش صنعتي آزاد ماهياني مثل قزل آلاي رنگين كمان بايد در جهت توليد جمعيت تمام ماده سمت و سو يابد.
حال در اين جا به مهمترين روش هاي توليد جمعيت تمام ماده و توليد جمعيت تريپلوئيد اشاره مي شود كه با تلفيق اين دو تكنيك جمعيت تريپلوئيد تمام ماده توليد مي شود.
- توليد قزل آلاي رنگين كمان تريپلوئيد:
يك روش توليد ماهيان تريپلوئيد، آميزش ماهي تتراپلوئيد(4n) با ماهي ديپلوئيد(2n) است. براي اين منظور ابتدا بايد ماهي مولد تتراپلوئيد توليد كنيم كه خود اين كار چند سال زمان مي برد و نيز توليد ماهي تتراپلوئيد و طريقه تشخيص و جداسازي آن ها كار چندان ساده اي نيست.
روش دوم كه ساده تر و كاربردي تر و در مقياس صنعتي قابل انجام است، استفاده از انواع شوك ها بر روي تخم لقاح يافته ماهي است. از جمله اين شوك ها، شوك شيميايي، شوك فشار هيدرواستاتيك و شوك حرارتي است. بهترين روش شوك دهي كه بازدهي بالايي دارد، استفاده از شوك فشار هيدرواستاتيك است؛ ولي به خاطر تجهيزات ويژه اي كه اين روش نياز دارد، در مقياس تجاري چندان قابل توصيه نيست.
روش ساده تر و كاربردي تر كه بازده نسبتا بالايي هم دارد، استفاده از شوك حرارتي است كه براي قزل آلاي رنگين كمان كه يك ماهي سردابي است، از شوك گرمايي استفاده مي شود. بدين منظور پس از لقاح اسپرم و تخمك و گذشت زمان مشخص، تخم هاي ماهي را به مدت معيني در دماي مشخص قرار مي دهند. اگر اين كار به درستي و در دما و زمان كاملا حساب شده انجام گيرد، منجر به توليد ماهي تريپلوئيد مي شود و در غير اين صورت ماهي معمولي توليد مي شود و درصد بسيار بالايي از تخم ها نيز از بين مي روند.
دما و زمان مذكور بسته به شرايط آب و هوايي هر منطقه(فشار هوا و دماي آب) و براي انواع نژاد هاي مختلف قزل آلاي رنگين كمان، متفاوت است و بايد براي هر منطقه و هر نژاد بطور جداگانه محاسبه و بدست آيد.
- توليد جمعيت تمام ماده:
براي توليد جمعيت تمام ماده روش هاي متعددي وجود دارد كه يكي از آن ها استفاده از هورمونوتراپي مستقيم است كه به دليل مضرات هورمون براي مصرف كننده ماهي(انسان) در پي دارد، روش معمولي نيست و در بسياري از كشورها ممنوع مي باشد.
روش ساده تر وكاربردي تر كه در مقياس صنعتي در دنيا مطرح مي باشد، استفاده از ماهيان ماده نرسازي شده يا نرهاي تغيير جنسيت يافته است كه اصطلاحا به آن ها Neomale مي گويند. بوسيله آميزش اسپرم اين ماهيان با تخمك ماهيان ماده معمولي، مي توان به جمعيت تمام ماده دست يافت.
براي توليد مولدين نر Neomale از تيمارهاي هورموني مانند 17- آلفا متيل تستوسترون، بر روي بچه ماهي استفاده مي شود. در واقع اين روش، هورمونوتراپي غير مستقيم است و بنابر اين هيچگونه اثر سوئي بر روي مصرف كننده ندارد. اين روش يكي از معمولترين روش هاي موجود در جهان است و امروزه از اين طريق ميليون ها بچه ماهي تمام ماده در سراسر دنيا توليد و وارد چرخه پرورش و مصرف مي شود. ميزان دوزاژ مصرفي هورمون بسته به شرايط محيطي و نژاد ماهي متفاوت است و بايد با آزمايشات اوليه مقدار آن تعيين شود؛ چرا كه در غير اين صورت ممكن است نتايج عكس دهد و يا بازده توليد مولد Neomale بسيار كاهش يابد.
با تركيب و تلفيق روش هاي فوق يعني ايجاد جمعيت تريپلوئيد بوسيله شوك حرارتي و ايجاد ماهي تمام ماده با استفاده از نرهاي Neomale، مي توان به جمعيت تريپلوئيد دست يافت كه از هر جهت براي آبزي پروري مناسب تر است و منجر به افزايش ميزان و سرعت رشد ماهي، كاهش ابتلا به عفونت و بيماري هاي ناشي از بلوغ، كاهش ضريب تبديل غذا و افزايش بازده غذاي مصرفي مي شود.
اين روش سال ها است كه در دنيا مورد استفاده آبزي پروران است و در كشور ما آزمايشات اوليه آن انجام شده و بررسي هاي بيشتر نيز در حال انجام است.