نقد و بررسي داستان گنجشك ها بهشت را مي فهمند

نقد و تحليل داستانهاي دفاع مقدس
عنوان : نوشته حسن بني عامري؛ توسط محمد حنيف
شاعر / نويسنده : محمد حنيف
گنجشك ها بهشت را مي فهمند
خلاصه : دانيال دلفام پس از شنيدن صداي دوست شهيدش آعليجان مير معير از آن سوي خط تلفن،به تكاپو مي افتد.او كه خود خبرنگاري رزمنده بوده و پيش از اين، تصوير شهيد را از طريق تلوزيون را به نمايش گذاشته است،خاطرات،عكس ها و فيلم هاي مربوط به آعليجان را كه از فرماندهان جنگ بوده است،مرور مي كند و بدين طريق از پاوه و مصطفي چمران،از دهلاويه و سوسنگرد،چمران جنگ هاي چريكي،از خرمشهر و شهيد شريف،جهان آرا و از فرماندهان جبهه هاي ديگر همچون خرازي،ابراهيم و...ياد مي كند.
در صفحات بعدي معلوم مي شود كه اعليجان مير معير،پس از هفت سال كه از شهيد و غرق شدنش در اروند رود مي گذرد،با جسمي سالم از آب گرفته مي شود.پزشكان با اين پديده كه چگونه جسدي مي تواند در رودخانه اي چنان خروشان و پر از كوسه سالم بماند در مي مانند.عاقبت يكي از پزشكان با ذكر نمونه هاي غير عادي ديگر همچون زنده ماندن خلباني ژاپني پس از كوبيدن هواپيمايش به ناو آمريكايي در خلال جنگ دوم جهاني و...تأكيد مي كند كه اتفاقات غير متقربه در همه جاي جهان امكان پذير است.
آعليجان اكنون در كالبد كسي ديگر،براي همرزمانش تلفن مي زند و با آنها از زنده بودن خودش سخن مي گويد.در خاتمه دختري به نام راحله مي فهمد كه نام خانوادگي واقعي او مير معير است و بايد فرزند آعليجان باشد.داستان با گفنتگوي راوي و شخصيت هايش به پايان مي رسد.
نقد و بررسي گنجشك ها بهشت را مي فهمند:
رمان گنجشك ها بهشت رامي فهمند از رمان هاي متفاوت جنگ و دفاع مقدس به شمارمي رود.زيرا نه همچون رمان هايي كه با نگاه منفي به جنگ نگريسته اند،جنگ ايران و عراق داشته اند،چهره اي بي نقص و معصوم از رزمندگان ارائه داده، نه جنگ را مقدس انگاشته و نه حماسه ها را ناگفته گذاشته است.هم از قهر و هم از آشتي گفته است،از ناديدن و ناجور ديدن،از اغراق و از تصغير دوري جسته است.اين رمان در شيوه پرداخت نيز با غالب رمان هاي جنگ متفاوت است.شكستن زمان و مكان،ورود شخصيت هاي داستاني به حيطه روايت و جدل آنها با روايي،نوع خاص زاويه ديد و... چهره اي متفاوت و سوررئاليستي به اثر بخشيده است.
دراين رمان چهره سربازان دشمن نيز نماشي داده شده است.برخي از عراقيها پس از دستگيري شجاعت به خرج مي دهند و خواري را به جان نمي خرند كه همين نكته بر حقيقت مانندي رمان مؤثر است.
گنجشك ها بهشت رامي فهمند،علاوه بر نمايش گوشه گزيني دلاوران عرصه جهاد در نياي پس از جنگ و نماياندن مظلوميت آنها،كوشيده است تا به خواننده بقبولاند كه نبايد از رخدادهاي غير متقربه بت ساخت.چرا كه بشر در جامعه غير شيعه و حتي غير اسلامي هم با اتفاقات خارق العاده زيادي مواجه بوده است.
بني عامري در صحنه هايي كه با استادي توصيف شده اند،فرماندهاني چون مصطفي چمران را به تصوير مي كشد.صحنه بر خورد كاك شفيع زخمي با دايي مصطفي(دكتر مصطفي چمران) و تف انداختن و سيلي زدن كاك شفيع اسير به صورت دكتر چمران از درخشانترين و زنده ترين و در عين حال از تأثيرگذارتيرن صحنه هاي داستان به شمار مي رود.اين مهم،يعني پرداخت صحنه هاي گيرا و نماياندن روحيه شخصيت ها در عمل را مي توان در صحنه هاي ديگري همچون صحنه نجات علي اشرف از استخر پارك و حضور پيرمردي كه قبلاً رزمنده بوده،حضور يافتن بني عامري(نويسنده)در داستان،صحنه شهيد شدن اقدس و كمين گرفتن آعليجان و دختري كه بعداً زنش مي شود،صحنه درگيري طاها بااسد مارمولك و در صحنه نمازآعليجان و همرزمانش در خط مقدم ديد.برخي از اين صحنه ها،درد و رنج و عذاب همراه با افتخار است(تسليت و تبريك شهادت در روزهاي جنگ)را به زيبايي بيان كرده است.به عنوان مثال،صحنه اي كه همرزمان همسرژيلا(ابراهيم)براي دادن خبر شهادت ابراهيم به منزل وي مي روند و پا به پاي بازي كردن كودكانه با مصطفي،پسر شهيد،خبر شهادت ابراهيم نيز به ژيلا مي فهمانند و سپس دم مي گيرند كه كجاييد اي شهيدان خدايي...كه از صحنه هاي درخشان و باور پذير دفاع مقدس است.

منبع :
1. جنگ از سه ديدگاه، نقد و بررسي 20 رمان و داستان بلند جنگ ، محمد حنيف
2. بني عامري،حسن:گنجشك ها بهشت را مي فهمند،تهران،نشر صرير،415،1376 صفحه