ادامه مکتب های ادبی: کلاسیسم
عنوان: مكتب كلاسيسم
نویسنده :سمیه شیخ‌زاده
كلمات كليدي:كلاسيسم، كلاسيك، رنسانس، ادبيات يونان و رم باستان،
كلاسیك در زبان لاتین به معنای طبقه و گروه است. «این واژه در معنای وسیع خود به آثاری اطلاق می‌شود كه نمونه ادبیات كشوری شمرده شود و مایه افتخار آن كشور باشد.»[1] «در واقع كارهای ادبی كلاسیك به آن دسته از آثار ادبی گفته می‌شود كه نوع اعلای خود باشد و بدین وسیله تبدیل شود به عنصری معیار، كه مورد تقلید قرار می‌گیرد.»[2]
كلاسیسم به مكتبی ادبی اطلاق می‌شود كه در قرن‌های 16 تا 18 میلادی در اروپا رواج داشت. این مكتب در پی شكوفایی فرهنگی (رنسانس) در اروپا به وجود آمد. رنسانس كه یكی از بزرگترین وقایع تاریخ دنیا محسوب می‌شود، در قرن 14 میلادی در ایتالیا و اسپانیا آغاز شد و با تأخیری 150 ساله به كشور فرانسه راه یافت. از آن پس، فرانسه بزرگترین مدعی ادبیات كلاسیك جهان به شمار آمد.
شاید مهم‌ترین دستاوردی كه رنسانس در پی داشت «نهضت امانیسم» یا «انسان مداری» بود؛ این نهضت كه تأثیر مستقیمی در شكل‌گیری مكتب کلاسیسم داشت، بر وجود انسانبه عنوان موجودی ارزشمند تاکید می کرد. پیش از آن و در قرون وسطی یعنی حاکمیت مطلق كلیسا بر اروپا، انسان موجودی گناهكار تلقی می‌شد كه آمدنش به این دنیا تنها برای تزكیه نفس و ریاضت بود؛ اما نهضت امانیسم، اصالت فرد را احیا كرد و تصویر تازه‌ای از انسان ترسیم نمود. از آن پس، فرد به عنوان موجودی با ارزش و دارای عقل و شعور، راه تفكر را در پیش گرفت و نیروی بالقوه خود را برای تولیدات علمی و فرهنگی به كار بست و از روش‌های تجربی برای كشف حقایق جهان بهره برد.[3]
انسان‌مداری رایج در این زمان، بار دیگر هنر یونان باستان را زنده كرد؛ چرا كه در یونان و رم باستان نیز به دور از تعصبات مذهبی به انسان به عنوان موجودی متفكر نگریسته می‌شد. از این رو، هنرمندان سده شانزدهم بار دیگر به سراغ آثار و فرهنگ این دو سرزمین رفتند. به این ترتیب مكتب كلاسیسم شكل گرفت.
هنر كلاسیك در واقع بازگشت به آثار كهن یونان و رم باستان و كشف و استخراج قواعد و اصول هنری آن بود؛ چرا كه به نظر معتقدان این مكتب، دوران طلایی هنر در همان آثار به پایان رسیده و قابل تكرار نیست. پس برای هنرمند چاره‌ای جز این نمی‌ماند كه از اصول و قواعد این آثار پیروی و تقلید نماید. البته این پیروی، تقلیدی صرف نبود، بلكه به معنای به كار گیری این اصول در آثار نویسندگان و شاعران به كار می‌رفت.
نخستین بار در قرن 14 میلادی سه نویسنده بزرگ و نامدار در ایتالیا به آثار كهن یونان توجه نشان دادند. این سه نویسنده دانته، پترارك و بوكاچیو بودند كه نخستین نشانه‌های مكتب كلاسیسم در آثارشان دیده می‌شود. با آنكه مكتب كلاسیسم از ایتالیا آغاز شد اما به سبب اشغال این كشور به وسیله اسپانیا، این مكتب تا قرن هجدهم نتوانست در آنجا رشد نماید؛ اما در همان زمان فرانسه، دوران اوج هنر كلاسیك را سپری می‌كرد.
عده‌ای از جوانان فرانسوی، گروهی به نام پلئیاد را تشكیل دادند و تصمیم گرفتند به جای استفاده از زبان لاتین، از زبان كشور خود برای خلق آثار هنری بهره بگیرند. تصمیم دیگر آنها استخراج قواعد و اصول هنری آثار ادبی ممكن بود. آنها می‌خواستند با این كار، چهارچوبی در اختیار هنرمندان قرار دهند تا آثار به وجود آمده دارای ارزش هنری بالاتری باشد. این افراد، در واقع نخستین پایه‌گذاران مكتب كلاسیسم بودند.[4]
برخی از اصول و قواعد مكتب كلاسیسم به قرار زیر است:
1. تقلید از طبیعت؛ 2. تقلید از مدت؛ 3. اصالت عقل؛ 4. وضوح وایجاز؛ 5. آموزندگی و خوشایندی؛ 6. حقیقت مانندی؛ 7. نزاكت ادبی؛ 8. وحدت‌های سه گانه زمان، مكان و موضوع.[5]
چون‌كه مكتب كلاسیسم همزمان با استقرار حكومت‌های سلطنتی در اروپا شكل گرفت و در آن هنگام ادبیات ابزاری در دست اشراف بود و نیز به سبب آنكه نویسندگان و شاعران خود را مقید به اجرای قواعد خاصی می‌كردند، این ادبیات از سطح عوام بالاتر رفت و مخاطبان خاصی برای خود یافت. هدف این آثار، تفریح و سرگرمی نبود بلكه رواج اصول اخلاقی در جامعه بود.[6]
از میان انواع ادبی، حماسه و تراژدی بیشتر از بقیه مورد توجه كلاسیك‌ها قرار گرفت. نویسندگان و شاعران فراوانی به این مكتب گرویدند كه از بین آنها می‌توان به این افراد اشاره كرد: ولتر، ژان ژاك روسو، پیر كورنی، راسین از فرانسه؛ میلتون، درایدن و بیكن از انگلستان و گلدونی و آلفیری از ایتالیا.
در ادبیات فارسی آثار كلاسیك به آثاری اطلاق می‌شود كه به سبب درونمایه‌های والای انسانی و خلاقیت‌های ادبی از زمان‌های دور به یادگار مانده است. شاهنامه، دیوان رودكی، بوستان و گلستان از آن جمله‌اند.[7]
[1] . سيد حسيني، رضا؛ مكتبهاي ادبي، تهران، نگاه، 1384، چاپ سيزدهم، ج اول، ص 81
[2] . ثروت، منصور؛ آشنايي با مكتبهاي ادبي، تهران، سخن، 1385، چاپ اول، ص 47.
[3] . نك: همان، ص 20-25 و مكتبهاي ادبي، ص 87.
[4] . نك: انوشه، حسن (به سرپرستي)؛ فرهنگنامه (ادبي فارسي دانشنامه ادبي فارسي دانشنامه ادب فارسي 2) تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ اول، ص 1148.
[5] . نك: همان، ص 1146 و مكتب هاي ادبي ص 109-98.
[6] . نك: همان، ص 94 و آشنايي با مكتبهاي ادبي ص 40.
[7] . نك: دانشنامه ادب فارسي 2، ص 1150.
|
