مراسم ازدواج زرتشتیان و ایران باستان
در‌ایران باستان و بنا بر قوانین دوره ساسانی، دختران خود همسر خویش را انتخاب می‌کردند. هنگامی‌که بهرام گور،پادشاه معروف ساسانی از دختران
یک مرد روستایی ساده درخواست ازدواج می‌کند؛ روستایی پاسخ را به دختران خود وا‌می‌گذارد. در شاهنامه زنان دلاور و خردمندی چون کتایون و تهمینه، همسر خویش را انتخاب کرده و برای‌یافتن همسر خود همه مرزهای سیاسی و طبقاتی را زیر پا می‌گذارند.
زرتشت نیز در اوستا برای ازدواج و تشکیل خانواده منزلت والایی دیده است. در‌یسنا آمده است: عروس و داماد!این کلمات را به شما می‌گویم: زندگی سرشار از شادی داشته باشید و به حقوق‌یکدیگر احترام بگذارید. بی گمان زندگی شیرینی خواهید داشت. زرتشتیان که تعداد آنها در دنیا بیش از ٣۰۰ هزار نفر و در‌ایران ٣۰ هزار نفر میباشد پس از گذشت قرن ها مراسم مربوط به ازدواج خود را نگه داشته و بنا بر باورهای دیرین خود رفتار میکنند به این مراسم نگاه کنیم که چه اندازه زیبا هستند. بیاییم این آداب انسانی و والا را پاس داریم.
خواستگاری
خواستگاری زرتشتیان به این روش است که مادر و خواهر پسر در صورت تمایل خانواده دختر با چند نفر از بستگان نزدیک برای خواستگاری دختر می‌روند. در بیشتر مواقع خانواده پسر نامه‌ای که در باره خواستگاری از سوی پسر به پدر دختر نوشته شده همراه خود می‌برند.این نامه را بیشتر برای شگون روی کاغذ سبز رنگ و در پاکتی سبز می‌گذارند و با‌یک دستمال سبز و‌یک کله قند همراه با مقداری سنجد و آویشن به منزل دختر می‌برند. جواب نامه چند روزپس از آن از سوی خانواده دختر با همان روش به سرای پسر برده می‌شود. دراین نامه پدر دختر، موافقت خود را بیان می‌دارد و به دنبال آن نامزدی آغاز می‌شود.
نامزدی
در روز نامزدی پسر همراه خانواده خود به خانه دختر میرود و همراه با بردن انگشتر نامزدی هدایایی (از قبیل کیف، کفش، پارچه ،سکه طلا) به دختر می‌دهد. دادن‌این هدایا همراه با مراسم ویژه‌ای است. در جلوی همه‌این هدایا دو لاله که در داخل هر کدام یک شمع روشن قرار دارد همراه‌ایینه،گلاب‌پاش، یک کله‌قند و نقل با خود می‌برند و پس از پیشکش کردن‌این هدایا از سوی پسر به دختر، آنان انگشتر نامزدی را در دست همدیگر میکنند.
چند روزپس از نامزدی،خویشان دختر نیز با دو لاله روشن ونقل و کله قند سبز پوش،گل، پارچه و هدایای دیگر به خانه پسر می‌روند و آنها را به خانواده پسر هدیه میکنند. دراین دیدار، دختر همراه پدر و مادر وخویشان خود نمی‌رود زیرا‌این کار را گونه‌ای سبکی ازسوی دختر می‌دانند. پسر می‌تواند بعد از انجام مراسم نامزدی به خانه دختر رفت و آمد کند . پس از مدتی،که به آمادگی دو خانواده بستگی دارد، روز عروسی را که باید روزی نیک و مبارک باشد برمی‌گزینند.
عروسی
چند روز پیش از عروسی، عروس و داماد و خویشان بسیار نزدیک به خرید وسایل عروسی می‌روند. از سوی داماد لباس عروسی (کیف و کفش،چند قواره پارچه،طلا و لوازم آرایش…) و از سوی دختر لباس دامادی و هدایای دیگر ( کفش، پیراهن …) خریداری می‌شود. دو سه روز پیش از عروسی از سوی خویشان عروس جهیزیه را به خانه‌ای که باید عروس و داماد با هم در آن زندگی کنند می‌برند و خانه را خود تزیین و آماده میکنند. هم چنین دراین روز همراه با بر‌پا‌کردن جشن کوچکی، با نخی که از سوی خانواده دختر فرستاده شده رختخواب عروسی به‌یاری خانواده پسر دوخته می‌شود.
گرد‌همایی برای مراسم عروسی را انجمن گویند. در‌یزد مراسم زیبای حنابندان نیز رواج دارد و دست و پای دختر و پسر را با نقش‌های زیبا می‌آرایند. عقد و عروسی زرتشتیان در‌یک روز انجام میگیرد. روز عروسی،عروس و داماد وخویشان نزدیک پیش از شامگاه برای انجام مراسم عقد در نیایشگاه حاضر می‌شوند. دراین مراسم در پیشاپیش عروس و داماد،کتاب اوستا، دو لاله روشن،آیینه،نقل سفید، انار و تخم‌مرغ به وسیله اقوام نزدیک به معبد برده می‌شود. عروس و داماد در جای ویژه‌ای که در جلوی سفره عقد است می‌نشینند.
سفره پیمان (گواه) یا عقد
سفره عقد یا گواه بر روی زمین گسترده می‌شود. این سفره از ترمه یا مخمل و ابریشم است و از سوی مادر عروس نسل به نسل نگهداری شده است . سفره باید رو به خاور یا برآمدن خورشید گسترده شود و بر روی آن‌این چیزها دیده می‌شود:گل سرخ، سینی از هفت سبزه، دو کله قند، کاسه عسل، سکه طلا، شاخ یا کاسه‌نبات، منقل برای اسفند، برنج، سبزی‌خشک، نمک، رازیانه، چای، کندر، خشخاش، انار، سیب، نانی محلی که بر آن مبارک باد نوشته‌اند، اوستا،اینه بخت، لاله ( شمعدان) .
عروس و داماد روبروی هم می‌نشینند. بر فراز سرشان توری از حریر سپید نگه می‌دارند و دو کله قند را به هم می‌سایند تا مراسم بله‌برون یا بله‌گفتن عروس به پایان رسد و می‌خوانند:
مسابم و مسابم!. . . . . . . . . . . چی چی مسابی؟
مهر و محبت مسابم!. . . . . . . . برای کی مسابی؟
برای عروس و دوماد!
داماد لباس سفید چین دار و عروس ساری چین‌دار سفید می‌پوشد. بر گردن آنها گلوبندی از گل آویزان میکنند و بر پیشانی آنها خالی سرخ رنگ می‌گذارند. نخست عروس بر تخت می‌نشیند و سپس داماد را دوستان وخویشان به نزد او می‌آورند و به هنگام عروسی در دهان یکدیگر با انگشت عسل می‌گذارند.
بنا بر دینکرد به هنگام عروسی و برای آگاهی همگان طبل و شیپور می‌نوازند.این مراسم را شاه جان گویند. روبروی عروس و داماد موبد و کنارشان خانواده‌های نزدیک می‌نشینند. آنگاه مراسم عقد در حضور دو شاهد که‌یکی از خانواده دختر و دیگری از خانواده پسر میباشد انجام میگیرد. سپس موبد شروع به خواندن بخش‌هایی از اوستا نموده و اندرز زناشویی می‌دهد. بعد از طرفین می‌پرسد که ایا به ازدواج با هم خوشنود هستند یا نه.
پس از شنیدن جواب بله از هر دو، نوشتن ازدواج در دفتر رسمی رزتشتیان انجام میگیرد و عروس و داماد وشاهدان آنرا گواهی میکنند . پس از پایان مراسم عقد، تخم مرغی که در سر سفره عقد بوده به وسیله (موبد) به پشت‌بام پرتاب می‌شود. با‌اینکار موبد حقوقی را که پدر نسبت به دختر خود داشته با قیچی بریده به‌این تخم‌مرغ مصالحه کرده از خانه بیرون می‌اندازد باین هدف که پدر دیگر حقی به دختر ندارد.
سپس ده‌موبد در حالی که گلاب و‌ایینه در دست دارد جلو مهمانان آمده همراه با نگاه داشتن‌ایینه روبروی آنان به آنها گلاب می‌دهد و یک نفر دیگر که پشت سر ده‌موبد حرکت می‌کند به مهمانان شیرینی می‌دهد. آنگاه ده‌موبد سینی بزرگ پر از لورک یا آجیل را برداشته به تقسیم آن بین مهمانان که بیشتر سهم خود را به خانه می‌برند می‌پردازد. پس از انجام مراسم عقد، موبد عروس و داماد را در معبد دور آتش مقدس می‌گرداند. آنگاه عروس و داماد به مجلس جشن عروسی می‌روند و پس از پایان مراسم جشن، عروس و داماد به وسیله خویشان نزدیک به خانه داماد برده می‌شوند.دراین مجلس موسیقی زنده نواخته می‌شود و مهمانان با ترانه‌های بومی‌به رقص و پایکوبی می‌پردازند. انار و هندوانه و شیرینی می‌خورند. غذا بیشتر گوسفند بریان کرده، مرصع‌پلو و شیرین پلو میباشد.
مراسم بین سه تا هفت روز به درازا می‌کشد. گاه نیز با آوردن مطرب‌ها به اجرای گونه‌ای نمایش‌های رو حوضی می‌پردازند. حوض میان خانه پر از سیب و انار و هندوانه است و بر تختی روی حوض، مردمان به تماشای نمایش کمدی و شادی می‌پردازند. در چند عروسی دیدم که زنی با بستن چند قاشق به انگشتان پای خود که بر هرکدام صورتی را نقاشی کرده بودند، بر پشت نیم‌پرده‌ای خوابیده و نمایش شاد عروسکی را اجرا می‌کرد.
در مراسمی دیگر دو شخصیت نمایش،یکی در نقش عروس و دیگری در نقش داماد برای هم می‌خواندند:
آی دخترک ترگلک ورگلک خوش قد و بالا. . . . . . عقدت می‌کنم، عقد مدارا
تو که عقدم می‌کنی، عقد مدارا. . . .. منم عروس می‌شم حجله می‌شینم
تو که عروس می‌شی حجله می‌شینی. . . . . . منم دوماد می‌شم، پهلوت می‌شینم
بادا بادا مبارک بادا
پا انداز (پاگشا)
در یزد و کرمان زرتشتیان عروس را با آداب ویژه‌ای به خانه داماد می‌برند. بدین ترتیب که سمت راست عروس، خواهر داماد و سمت چپ او خواهر عروس (یا‌یکی از زنان خانواده عروس) قرار گرفته، زنان فامیل در حالی که صف چهار‌یا پنج نفری تشکیل داده‌اند پشت سر عروس به سوی خانه داماد حرکت میکنند. چون به کوچه‌ای باریک ( کوچه آشتی کنان) می‌رسند، می‌ایستند و می‌خوانند:
این کوچه تنگه؟ بله. . . . . . عروس قشنگه؟ بله
دست به زلفاش نزنید. . . . مروارید بنده. بله
بادا بادا مبارک بادا. . . . . . .ای یار مبارک بادا
همراهان عروس از جلوی منزل هر زرتشتی عبور کنند، در برابرش آتش افروخته بر روی آن اسفند و کندر دود میکنند. زنان شاباش می‌کشند . بدین‌گونه که سر در گوش و دوش‌یکدیگر نهاده و فریاد شادمانه بر می‌آورند. در جلو در خانه، جلوی پای عروس و داماد آتش می‌افروزند. خانواده داماد برای ورود عروس پاگشا یا پانداز میدهند که بیشتر پول و طلاست. در خانه به مهمان‌ها شربتی به نام (شربت در حجله ) میدهند. در هنگام ورود عروس و داماد به حجله مادر شوهر هدیه‌ای ( گوشواره، انگشتر، دستبند و سینه ریز) به عروس می‌دهد.
پس از ورود عروس و داماد به حجله،در حضور عده‌ای از زنان خانواده نزدیک آنها،عروس و داماد به پاشویی یکدیگر می‌پردازند. ابتدا سینی را در زیر پای عروس و داماد قرار میدهند. عروس و داماد از ظرفی ،مقداری سبزی که به آن (مرو) و (مور) یا مورد سبز می‌گویند، و مقداری شیر و آب که همه با هم مخلوط شده برداشته هر دو پای عروس را با آن می‌شوید و سپس عروس پای داماد را می‌شوید به این نشان که مانند گیاه مورد همیشه زندگی آنها سبز و خرم باشد و مانند آن شیر همواره از گناهان پاک گردند و مانند آن ریشه(مورد) زندگیشان دراز و پردوام باشد.
در این هنگام مهمانان عروس و داماد را تنها می‌گذارند. عروس و داماد اناری شیرین را که در روی سفره گواه بوده در اتاق حجله با هم می‌خورند تا به اندازه دانه‌های آن دارای اولاد گردند. بامداد روزدیگر رختخواب عروس و داماد بوسیله خواهر شوهر (یا خواهر زن) بزرگتر جمع می‌شود. رسم است که داماد سکه‌ای برای خواهر خویش در رختخواب می‌گذارد و خواهر شوهر موقع جمع‌کردن رختخواب، آنرا برمی‌دارد. بامداد همان روز نیز از طرف خانواده عروس مقداری ماست (بعنوان روسفیدی ) همراه شیرینی و پشمک (برای شیرین‌کامی) برای خانواده‌های نزدیک عروس و داماد فرستاده می‌شود.
پا تختی
داماد عصر همانروز ( که روز پاتختی است) قبل از آمدن مهمانان به وسیله چندتن از مردان فامیل همراه موبد با دو لاله روشن و مقداری شیر که با برگ گل و آب مخلوط میباشد برسر آب روان میرود و پس از خواندن پاره‌هایی از اوستا به وسیله موبد،آنرا در آب روان می‌ریزد تا بدین ترتیب هر گونه آلودگی قبل از زناشویی او شسته شود و مانند آب و شیر و گل پاک باشد.
در بازگشت، داماد برای دست‌بوسی وسپاس از رنج‌هایی که پدر برای دختر خود کشیده است به خانه پدرزن میرود و با بوسیدن دست مادر و پدرزن خود از تلاش آنها در تربیت دخترشان که حالا زن اوست سپاسگزاری می‌نماید. پدر زن هدیه‌ای به داماد می‌دهد. سپس داماد به خانه خود باز می‌گردد. در بازگشت داماد، در پاگرد خانه، عروس کاسه‌ای از نقل و شیرینی به نشان پذیرایی از داماد به سر او می‌ریزد. در این هنگام خویشان و دوستان هدایایی را که آماده کرده‌اند به عروس و داماد میدهند. آنگاه داماد به نشان شیربها، اناری را که به آن ٣٣ یا ۱۰۱ سکه زده شده همراه یک جفت کفش به مادر زن هدیه می‌کند و‌یک جفت کفش نیز به خواهر زن می‌دهد.
روز سوم عروسی روز آش رشته است. رشته این آش باید به دست عروس بریده شود و به دست داماد به دیگ ریخته شود.این آش را نیز همراه با برگزاری جشن کوچکی بین دوستان و خویشان بخش میکنند.
رسم است که عروس و داماد پیش از رفتن به جای دیگر همراه خویشان خود به زیارتگاه و مکان مقدسی و در یزد به پیر سبز و چکچک و پیر بانو می‌روند. پس از زیارت، در‌یک روز خوب هفته، ماد‌شوهر و پدر‌شوهر، عروس و پسرشان را به خانه خود مهمان میکنند و هنگام ورود آنها هدایایی به نشان پاگشا به آنها میدهند. همین کار را مادر‌زن و پدرزن نسبت به داماد و دختر خود انجام داده و هدایایی به نشان پاگشا به آنها میدهند. پس از آن خویشان نزدیک عروس و داماد را به خانه‌هایشان مهمان میکنند.
گاهی این مهمانی‌ها به درازا می‌کشد، زیرا عروس و داماد هر هفته در خانه یکی از خویشان مهمان می‌شوند.این مهمانی‌ها نیز همراه با تشریفات ویژه‌ای است. هنگام ورود عروس و داماد یک شاخه گل و گیاه سبزی یا یک دانه انار (یا سیب و یا نارنج) به آنها داده مقداری (آویشن) که با شیرینی و سنجد و بادام و غیره مخلوط است بر سر آنها می‌ریزند و چندین مرتبه با صدای بلند که همراه با خوشحالی است نسبت به عروس و داماد شادباش می‌گویند. زدن دف و خواندن ترانه های شادمانه و خوردن انار و هندوانه و شیرینی نیز در تمام این مراسم رایج است.
