راهنمای دیدار ۷ ستارۀ درخشان ِ آسمان
دراهنمای دیدار ۷ ستارۀ درخشان ِ آسمان
اگر در شهر زندگی می‌کنید، لابد با خود می‌گویید ما را چه به خواندن این مقاله! ستاره… آسمان… یادش به خیر آن شب‌هایی که تابستان‌ها در حیاط یا روی پشت بام می‌خوابیدیم و نسیمی به صورتمان می‌خورد و سوسوی ستاره‌ها را آن قدر نگاه می‌کردیم تا خواب‌مان ببرد… حالا ولی در این آسمان دود گرفته…!http://bigbangpage.com/wp-content/up...2_1552774i.jpg
اما خبر خوب این است که آسمان شب در فصل زمستان به علت غبار کمتر و نیز حضور ستاره های درخشان در صورت های زمستانی پرستاره تر و جذاب تر از فصل های دیگر دیده می شود. در این بین گوشی های هوشمند امروزی و اپلیکیشن ها می توانند به یاری تان بیایند. اگر از گوشی های اندروید استفاده می کنید، می توانید از اپلیکیشstar chart یا Google Sky Map استفاده کنید.اگر هم از گوشی های مبتنی بر سیستم عامل ios استفاده می کنید به سراغ اپلیکیشنstar walk بروید. ویژگی این اپلیکیشن ها این است که پس از نصب روی گوشی و راه اندازی آن به هر طرف از آسمان که آنها را نشانه بروید، آسمان همان منطقه را در صفحه گوشی برایتان نمایش خواهند داد و با مشخص کردن شکل صورت های فلکی و نام ستاره ها در کنار آنها، به یافتن شان در آسمان شب کمک خواهند کرد. در ادامه با جذاب ترین ویژگی های ۷ ستاره درخشان آسمان که شامگاه شب های زمستانی در آسمان می درخشند آشنا خواهیم شد. این ستاره ها را با استفاده از اپلیکیشن ها مورد اشاره می توانید در آسمان پیدا کنید.
۱- شباهنگ (sirius)
پرنورترین ستاره آسمان شب بوده که نام دیگر آن شِعرای یمانی است. در واقع ستاره ای است که در گذشته نشانی از سرزمین یمن در آسمان به حساب می آمده. مصریان باستان این ستاره را ایزد باران می دانستند. زیرا طلوع شباهنگ مصادف با طغیان رود نیل و آغاز فصل بارندگی بوده است. درخشندگی شباهنگ ۲۵ برابر درخشندگی خورشید و جزو نزدیک ترین ستاره ها به خورشید محسوب می شود. این ستاره فقط حدود ۹ سال نوری از زمین فاصله دارد و در صورت فلکی سگ بزرگ واقع شده است. شباهنگ خود در اصل ستاره دوتایی است. به این معنا که این ستاره همدم کوچکی (از نوع کوتوله سفید) دارد که چون حدود ده هزار بار کم نورتر از شباهنگ است به آسانی با تلسکوپ آشکار نمی شود. فقط خورشید، ماه و سیاره های ناهید و مشتری و گاهی مریخ از این ستاره پرنورتر هستند.
۲- سهیل (canopus)
دومین ستاره درخشان آسمان شب، ستاره سهیل است که در صورت فلکی شاه تخته قرار دارد. واژه سهیل در زبان عربی به معنی درخشان است. از آنجا که این ستاره در نیمکره جنوبی آسمان قرار دارد، از عرض های جغرافیایی معتدله در نیمکره شمالی در ارتفاع پایینی از افق دیده می شود.مثلا از تهران برای این که بتوانیم ستاره سهیل را ببینیم باید در جایی بایستیم که افق جنوبی مان به کلی باز باشد و با کوه و ساختمان و دیگر موانع شهری و طبیعی پوشیده نشده باشد. در این شرایط می توانیم ستاره سهیل را ساعتی کوتاه در حالتی نزدیک به افق و دور از وسط آسمان ببینیم. در واقع ضرب المثل معروف «ستاره سهیل شدی» به دشوار دیده شدن و در مواقع خاص دیده شدن این ستاره اشاره می کند.این در حالی است که دشوار دیده شدن سهیل از مناطق جنوبی ایران خیلی موضوعیت ندارد، زیرا ارتفاع سهیل در شهرهایی مثل شیراز و بوشهر و بندرعباس و چابهار آن قدر بالاست که بدون مشکل خاصی بتوان سهیل را در ارتفاع مطلوبی از افق جنوبی پیدا کرد. از طرفی ستاره سهیل جزو ستاره های مهم برای دریانوردان روزگار باستان بوده است.
۳- عَیوق (capella)
ششمین ستاره درخشان آسمان شب و پرنورترین ستاره صورت فلکی ارابه ران است. به نظر می رسد نام پارسی این ستاره در دوران کهن سروش بوده است. عیوق در فاصله ۴۲ سال نوری از ما از نظر اندازه حدود ۲٫۵ برابر بزرگ تر از خورشید و از نظر سن ۶۰۰ میلیون سال از خورشید پنج میلیارد ساله ما پیرتر است. عیوق در ادبیات ما نماد بلندی در آسمان است. این شب ها عیوق ساعتی پس از غروب خورشید به فرق آسمان می رسد.
۴- رجل الجبار (Rigel)
ستاره سفید رنگی است در موقعیت پای صورت فلکی جبار یا شکارچی. صورت فلکی جبار معروف ترین صورت فلکی آسمان زمستان است که به خاطر داشتن سه ستاره درخشان که از نظر روشنایی به یکدیگر نزدیک هستند به آسانی در آسمان شهرهای بزرگ نیز قابل تشخیص است. این سه ستاره «کمربند جبار» نامیده می شوند. رجل الجبار درست پایین کمربند شکارچی قرار گرفته است.
رجل الجبار ستاره متغیر نامنظمی است که در بازه های زمانی طولانی (در حد چند ماه و چند سال) شدت نورش تغییر می کند و کم و زیاد می شود. این ستاره حدود ۷۷۳ سال نوری از ما فاصله دارد. بااین حال آن قدر بزرگ و پرنور است که اگر به اندازه ستاره عیوق، مثلا در فاصله ۴۲ سال نوری از ما قرار داشت، می توانست از اجسام روی زمین سایه بیندازد.
۵- شِعرای شامی (procyon)
هرچند هشتمین ستاره درخشان آسمان شب است، به دلیل قرارگیری در صورت فلکی کوچک کلب اصغر (به معنی سگ کوچک) و نزدیک نبودن به هیچ جرم ستاره ای یا سحابی و کهکشان خاصی نزد منجمان کمتر مورد توجه قرار گرفته است.نام ستاره در یونانی پروسیون به معنی «پیش از سگ» خوانده می شود. علتش این است که طلوع زودتر این ستاره از ستاره شعرای یمانی یا شباهنگ است.شعرای شامی علاوه بر شباهت اسمی با شعرای یمانی، از جهت دوتایی بودن و داشتن یک همدم نیز به آن ستاره شبیه است. بعلاوه با وجود فاصله حدود ۱۱٫۵ سال نوری شعرای شامی با زمین، باز هم از این جهت وضعیتی شبیه به شعرای یمانی دارد.
۶- آخرالنهر (Achernar)
این یکی هم از جمله ستاره های جالب توجهی است که از مناطق جنوبی ایران دیده می شود. آخرالنهر در انتهای امتداد یک خط پرپیچ وخم از ستاره های کم نور قرار دارد که شکل بزرگ صورت فلکی نهر را در آسمان شب می سازند. این ستاره برای ساکنان تهران و دیگر شهرهای شمالی ایران هرگز طلوع نمی کند.این ستاره در حقیقت یک غول آبی جوان و بسیار داغ است. نکته جالب در مورد این ستاره شکل بیضوی آن است که در نتیجه سرعت زیاد چرخش ستاره به دور خودش و شکم دادگی اش به وجود آمده است. به این معنا که قطر ستاره در ناحیه استوا از قطر ستاره در منطقه قطبی بیشتر است. شبیه این وضعیت در منظومه شمسی را می توانیم در مورد سیاره زحل مشاهده کنیم.۷- ابط الجوزا (Betelgeuse)
این ستاره که درخشان ترین ستارهٔ صورت فلکی جبار یا شکارچی است درست مثل بمب ساعتی است! بمبی که هر لحظه ممکن است منفجر شود. ابط الجوزا یک ابرغول سرخ است و وضعیت ناپایداری دارد و برای پایداری باید مقداری از ماده و انرژی خود را دیر یا زود در فضا رها کند. با توجه به فاصله ۶۴۰ سال نوری این ستاره تا زمین و دانستن این حقیقت که ما اکنون وضعیتی از این ستاره را می بینیم که ۶۴۰ سال پیش داشته است، می توان نتیجه گرفت که چه بسا این ستاره هم اکنون منفجر شده باشد، اما هنوز پرتوهای نور این انفجار به زمین نرسیده باشد.واقعیت این است که چاره ای نداریم و باید منتظر بمانیم تا ببینیم فوتون های گسیل شده از این ستاره چه پیغامی از حال و روز آن برایمان می آورند. برای یافتن این ستاره باید دوباره به سراغ صورت فلکی جبار بروید. این بار ستاره ای که بالای کمربند جبار قرار گرفته است و رنگش به سرخی می گراید، علامت خوبی برای تشخیص ابط الجوزا در آسمان شب خواهد بود.جرم ابط الجوزا بالغ بر ۲۰ برابر جرم خورشید است و آن قدر بزرگ است که اگر در منظومه شمسی به جای خورشید قرار می گرفت به یقین چهار سیاره عطارد و ناهید و زمین و مریخ در دلش واقع می شدند!
کاظم کوکرم /سایت علمی بیگ بنگ
