آداب غذا خوردن و آشامیدن در اسلام

مجله:شمیم یاس-فروردین 1383، شماره 13
آداب غذا خوردن و آشامیدن در اسلام (2)

نویسنده : سید محمد حسن جواهری ، صفحه 17


ستاد نشر رسانه ای مرکز فرهنگ و معارف قرآن
پرخوری

قرآن کریم می فرماید: «... کلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین » ; (1) «بخورید و بیاشامید، ولی زیاده روی نکنید که او اسرافکاران را دوست نمی دارد .»
این آیه گر چه بسیار ساده به نظر می رسد، ولی امروزه ثابت شده که یکی از مهم ترین دستورهای بهداشتی همین آیه است; زیرا تحقیقات دانشمندان به این نتیجه رسیده که سرچشمه بسیاری از بیماری ها، غذاهای اضافی است که به صورت جذب نشده در بدن انسان باقی می ماند . این مواد اضافی، هم بار سنگینی است برای قلب و دستگاه های دیگر بدن و هم منبع آماده ای است برای انواع عفونت ها و بیماری ها . از این رو، برای درمان بسیاری از بیماری ها، نخستین گام، سوزانیدن مواد مزاحم و در حقیقت، زباله های بدن و پاک سازی جسم است .
عامل اصلی تشکیل این مواد مزاحم، اسراف و زیاده روی در تغذیه و به اصطلاح «پرخوری » است، و راه جلوگیری از آن، جز رعایت اعتدال در غذا نیست; به ویژه در زمان ما که بیماری های گوناگونی مانند قند، چربی خون، تصلب شرائین، نارسایی های کبد و انواع سکته، فراوان شده، افراط در تغذیه، با توجه به عدم تحرک جسمانی کافی، یکی از عوامل اصلی محسوب می شود . (2)
مرحوم طبرسی در مجمع البیان (ذیل آیه) نقل می کند: «هارون الرشید، طبیبی مسیحی داشت که مهارت او در طب معروف بود . روزی این طبیب به یکی از دانشمندان اسلامی گفت: من در کتاب آسمانی شما چیزی از طب نمی یابم، در حالی که دانش مفید بر دو گونه است: علم ادیان و علم ابدان . او در پاسخش چنین گفت: خداوند همه دستورات طبی را در نصف آیه از کتاب خویش آورده است: «کلوا و اشربوا و لا تسرفوا» ، و پیامبر ما نیز طب را در این دستور خویش خلاصه کرده است: «المعدة بیت الادواء و الحمیة راس کل دواء و اعط کل بدن ما عودته » ; «معده خانه همه بیماری هاست و امساک سرآمد همه داروهاست و آن چه بدن را عادت داده ای (از عادت صحیح و مناسب)، آن را از او دریغ مدار» . طبیب مسیحی هنگامی که این سخن را شنید، گفت: «ما ترک کتابکم و لا نبیکم لجالینوس طبا» ; «قرآن شما و پیامبرتان برای جالینوس (پزشک معروف) طبی را باقی نگذاشته اند .» (3)
آثار پرخوری در آیینه روایات

1 - زیان بار و بیماری زاست; (4)
2 - دهان را بدبو می کند; (5)
3 - بار زندگی بر دوش سنگین می شود; (6)
4 - موجب سنگدلی و تحریک کننده شهوت است; (7)
5 - قلب را می میراند; (8)
6 - خواب آلودگی می آورد و آن بازدارنده از عبادت است; (9)
7 - انسان را از حکمت محروم می سازد; (10)
8 - به ملکوت آسمان ها و زمین راه نمی یابد (و به حقایق نمی رسد) ; (11)
9 - نزد خدا مبغوض و منفور است; (12)
10 - تیزهوشی را از بین می برد; (13)
11 - خواب ها را پریشان می کند; (14)
12 - چشم (دل) از دیدن خیر و صلاح کور می شود; (15)
13 - نور معرفت را کم سو می کند; (16)
14 - نورانیت را از بین می برد; (17)
15 - شکم بارگی می آورد و آن بزرگ ترین عیب است . (18)
امام صادق ( علیه السلام) درباره سخنانی که میان حضرت یحیی ( علیه السلام) و ابلیس (لعنة الله علیه) رد و بدل شد، فرمود: «ابلیس بر یحیی بن زکریا ( علیه السلام) ظاهر شد، در حالی که آویزهایی از هر چیز بر او بود . یحیی به ابلیس گفت: این آویزها چیست؟ شیطان گفت: این ها شهوات و امیالی است که فرزند آدم گرفتار آن ها شده است . یحیی گفت: آیا چیزی از آن ها برای من نیز هست؟ شیطان گفت: هرگاه از خوراک سیر شوی، تو را از نماز و یاد خدا باز داریم . یحیی گفت: با خدا عهد می کنم که هرگز معده خود را از غذا پر نکنم . ابلیس گفت: به خدا عهد می کنم که هرگز مسلمانی را اندرز ندهم .» (19)
19 - نان را زیر ظرف نگذارد (20)
20 - نان را با چاقو قطعه قطعه نکند (21)
21 - اگر نان بر سفره بود، منتظر غذای دیگری نماند (22)
22 - غذای ریخته شده را جمع کند (23)
در روایات، برای این کار آثاری گفته شده که عبارتند از:
- شفاء;
- فرزندان را زیاد می کند;
- فقر را زایل می نماید;
- غفران الهی را در پی دارد;
- برای درد خاصره (تهیگاه) مفید است . (24)
23 - پس از صرف غذا، کار شایسته ای انجام دهد
در قرآن کریم آمده است: «یا ایها الرسل کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا» ; (25) «ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه بخورید، و عمل صالح انجام دهید که من به آن چه انجام می دهید، آگاهم .»
علامه طباطبایی در تفسیر آیه فوق می فرماید: «سیاق آیات، شهادت می دهند به این که جمله «کلوا من الطیبات » در مقام منت نهادن بر انبیاست; در نتیجه جمله بعدی هم که می فرماید: «و اعملوا صالحا» در این مقام است که بفرماید در مقابل این منت و شکرگزاری از آن، عمل صالح انجام دهند ...» (26)
از جمله کارهای خوب، صدقه دادن است . علامه مجلسی می نویسد: «در حدیث صحیح منقول است که چون خوان طعام نزد حضرت امام رضا ( علیه السلام) حاضر می شد، کاسه ای می طلبیدند و از طعام هایی که لذیذتر بود، از هر طعامی قدری برمی گرفتند و در آن کاسه می گذاشتند و می فرمودند که به مساکین و درویشان بدهند .» (27)
24 - در راه، غذا نخورد
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «غذا خوردن در بازار پستی است .» (28)
امام صادق ( علیه السلام) فرمود: «در حالی که راه می روی، غذا مخور، مگر بدان مضطر باشی .» (29)
25 - تنها غذا نخورد
رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمود: «شر الناس من اکل وحدة » ; (30) «بدترین مردم کسی است که تنها غذا بخورد .»
امام موسی کاظم ( علیه السلام) فرمود: «لعن رسول الله (صلی الله علیه و آله) ثلاثة: الآکل زاده وحده، و الراکب فی الفلاة وحدة النائم فی بیت وحدة » ; (31) «پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) سه نفر را لعنت فرمود: کسی که توشه خود را تنها بخورد، و کسی که تنها به سفر رود، و کسی که در خانه تنها بخوابد .»
مستحب است انسان در جمع خانواده و همراه با خادمان و خدمت کاران غذا بخورد و این سبب غفران الهی خواهد بود . (32)
26 - خوردن گوشت را به مدت چهل روز، ترک نکند
امام صادق ( علیه السلام) فرمود: «گوشت، گوشت می رویاند، و هر کس چهل روز آن را ترک کند، اخلاقش بد می شود و ... .» (33)
27 - در حالت جنابت غذا نخورد
خوردن غذا در حالت جنابت فقر می آورد . (34)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از چند چیز نهی فرمود: از جمله: «از خوردن در حال جنابت ... و با دست چپ خوردن و در حال خوردن تکیه دادن .» (35)
کراهت خوردن در حال جنابت، با وضوی مستحبی و یا شستن دست، کمتر می شود . (36)
28 - پس از غذا دراز بکشد و پای راست را بر پای چپ بگذارد . (37)
آداب آشامیدن
1 - بسم الله بگوید و سپاس خدا را به جای آورد . (38)
2 - با دست راست و با سر نفس بنوشد . (39)
3 - آهسته آهسته بنوشد . در روایت است که پر کردن دهان از آب، به هنگام نوشیدن، و یکباره نوشیدن آن، باعث درد جگر می شود . (40)
4 - در روز ایستاده و در شب نشسته بنوشد . (41)
5 - زیاد آب ننوشد، به ویژه در کنار غذا (42) (خصوصا اگر غذا چرب باشد) .
6 - از کنار دسته ظرف و جایی که چرک جمع می شود و نیز از شکستگی آن ننوشد . (43)
7 - پس از نوشیدن، امام حسین ( علیه السلام) را یاد کند و بر قاتلانش لعن فرستد . (44)
سخن را با شعری منسوب به سیدالشهدا ( علیه السلام) پایان می دهیم که فرمود:
شیعتی ما ان شربتم ری (ماء) عذب فاذکرونی
او سمعتم بغریب او شهید فاندبونی (45)
به علت کثرت پی نوشت ها، از چاپ آن ها خودداری نمودیم . پی نوشت های این مقاله در دفتر مجله موجود می باشد .