Karim1504
20th March 2011, 11:42 PM
نظام اطلاعاتی درایران باستان
شاید بسیاری از افراد نظام های اطلاعاتی ایران را منحصر به تاریخ معاصر بدانند اما نظام های اطلاعاتی در ایران دارای تاریخ دور و درازی هستند. تاریخی که ریشه در سلسله های باستانی دارد.
http://img.tebyan.net/big/1389/12/2316992108232915318519537237209252319473.gif
در نوشته‌ها و آثار مورخان و پژوهشگران، اخبار قابل اعتنا و متقنی دربارة دستگاهها و مراجع اطلاعاتی و امنیتی ایران قدیم و عهد باستان دیده نمی‌شود؛ و اساساً محققان در این زمینه به ندرت به اطلاعاتی دست یافته‌اند. آنچه امروزه تحت عنوان دستگاهها و مراجع اطلاعاتی و امنیتی از آن یاد می‌شود در نظام سیاسی ـ اجتماعی عهد باستان محلی از اعراب نداشته و اصولاً ارتباطات اجتماعی ـ سیاسی مردمان آن روزگاران هنوز ابتدایی بود. با تمام این احوال، می‌توان استنباط كرد كه در جای جای همین ارتباطات و نظام اجتماعی ـ سیاسی ابتدایی هم جنبه‌هایی از فعالیتهای اطلاعاتی و امنیتی وجود داشته است. با آغاز سلسلة هخامنشی در ایران ـ قرن ششم قبل از میلاد ـ به تدریج رگه‌های روشن‌تری از تشكیلات و فعالیتهای اطلاعاتی امنیتی را می‌توان ردیابی كرد. با تشكیل امپراتوری هخامنشی، كه صاحب‌نظران آن را پایه‌گذار نظام امپراتوری انسجام یافته و متشكل در جهان می‌دانند، ارتباطات سیاسی ـ اجتماعی و اداری بخشهای مختلف گسترش قابل اعتنایی یافت و با تقسیم‌بندی جدید جغرافیایی ـ سیاسی امپراتوری به ساتراپهای متعدد، موجب شد شاهان هخامنشی درصدد بهره‌گیری از شیوه‌های كارآمدتر نظام اطلاعاتی ـ امنیتی و خبررسانی برآیند تا میان مركز امپراتوری با ساتراپ‌نشینهای متعدد ارتباط لازم برقرار شود. در همین راستا بود كه، هم‌زمان با پدید آمدن نخستین دستگاههای اداری ـ دیوانی انسجام یافته، اهمیت قابل توجهی به نظامهای اطلاعاتی ـ امنیتی و خبررسانی داده شد تا «كار حفظ عدالت و امنیت را تسهیل كند.» بدین ترتیب بود كه، حداقل از دوران سلطنت داریوش اول هخامنشی، دستگاه اطلاع‌رسانی و جاسوسی، تحت عنوان «چشم و گوش شاه» پا به عرصه وجود نهاد و با گماشتن مأمورانی در اقصی نقاط امپراتوری، كار نظارت بر امور مختلف كشور را به گونه‌ای نامحسوس، ولی تقریباً كارآمد، برعهده گرفت.
با تشكیل امپراتوری ساسانی، نظام اداری ـ سیاسی كشور از انسجام و یكپارچگی قابل توجهی برخوردار شد.
همگام با تضعیف و سپس فروپاشی امپراتوری هخامنشی، دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی آنان نیز راه زوال پیمود و از میان رفت و با تشكیل سلسله سلوكی (میراث خواران اسكندر) نظمی نوین در عرصه سیاسی ـ اجتماعی و اداری كشور پدیدار شد و با ورود عناصر یونانی به عرصة فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران، در نظامهای امنیتی ـ اطلاعاتی امپراتوری هم تغییراتی داده شد. ساتراپ‌نشینهای پیشین به تدریج برچیده شدند و به جای آنها واحدهای سیاسی ـ اداری كمتر متشكل، تحت عناوین پلیس در سراسر امپراتوری بنیاد نهاده شد كه ارتباطات سیاسی ـ اداری و اطلاعاتی هماهنگ‌تری با پادشاه سلوكی داشتند. در این میان، نیروهای نظامی نقش بسیار مهمی در انجام وظایف اطلاعاتی ـ امنیتی برعهده داشتند. منابع موجود، نظام اطلاعاتی ـ امنیتی مستقل دیگری، به جز این نیروها، برای سلسلة سلوكیان و میراث‌خواران اسكندر در ایران ثبت نكرده‌اند.
در دورة اشكانیان، نظام اطلاعاتی ـ امنیتی منسجم و قابل توجهی تشكیل نشد و نظام اداری ـ سیاسی آن از نظمی استوار برخوردار نبود. به علت عدم تمركز سیاسی و پراكندگی روابط میان شاه اشكانی با ایالات و بخشهای مختلف و شكل‌گیری نوعی نظام ملوك‌الطوایفی، كه رگه‌هایی از فرهنگ و تمدن یونانی را هم در خود نهفته داشت، امكان تأسیس دستگاهی كه بتواند به گونه‌ای منظم و كارآمد روابط اطلاعاتی ـ امنیتی مركز را با ولایات آسان گرداند میسر نشد. در آثار و منابع قابل دسترس، اشاره‌ای صریح و آشكار به وجود دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی سلسله اشكانیان نشده است. بنابراین، نظامی كه از اوایل تأسیس سلسلة هخامنشی برای انجام وظیفه یك نظام اطلاعاتی ـ امنیتی تقریباً متمركز و كارآمد شكل گرفته بود، مدتها پس از سقوط آن سلسله به دست فراموشی سپرده شد.
با تشكیل امپراتوری ساسانی، نظام اداری ـ سیاسی كشور از انسجام و یكپارچگی قابل توجهی برخوردار شد. تقسیمات اداری ـ سیاسی و نیز سازمان دیوانی گسترده‌‌ای در امپراتوری شكل گرفت و دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی تقریباً نیرومندی ایالات و بخشهای مختلف كشور را با مركز امپراتوری مرتبط می‌ساخت.
حداقل از دوران سلطنت داریوش اول هخامنشی، دستگاه اطلاع‌رسانی و جاسوسی، تحت عنوان «چشم و گوش شاه» پا به عرصه وجود نهاد و با گماشتن مأمورانی در اقصی نقاط امپراتوری، كار نظارت بر امور مختلف كشور را به گونه‌ای نامحسوس، ولی تقریباً كارآمد، برعهده گرفت
نظام اطلاعاتی ـ امنیتی كشور زیرمجموعه گسترده‌تری از تشكیلات عظیمی بود كه زیرنظر وزیر اعظم، كه لقب «هزار بد» داشت، اداره می‌شد. اعضای سازمان اطلاعاتی ـ امنیتی ساسانیان تركیبی از افراد نظامی و غیرنظامی بود كه به فراخور جایگاهی كه داشتند وظایف محوله را انجام می‌دادند. این دستگاه اطلاعاتی، علاوه بر برقراری امنیت داخلی در شهرها و بخشهای مختلف امپراتوری، اخبار و اطلاعات ریز و كلان حوزه خدمت خود را به مركز امپراتوری و وزیر اعظم گزارش می‌دادند و طبق آموزشهای ارائه شده از سوی تشكیلات مركزی، فعالیت خود را تنظیم می‌كردند. در دورة پادشاهی خسرو انوشیروان، تشكیلات اطلاعاتی ـ امنیتی امپراتوری باز هم گسترش یافت و به تبع اصلاحات او «وحدت و تمركزی كه به وسیله دیوان و ارتش در قلمرو ساسانی به وجود آمد موجب استقرار امنیت بی‌سابقه‌ای شد!»
بخش تاریخ تبیان
شاید بسیاری از افراد نظام های اطلاعاتی ایران را منحصر به تاریخ معاصر بدانند اما نظام های اطلاعاتی در ایران دارای تاریخ دور و درازی هستند. تاریخی که ریشه در سلسله های باستانی دارد.
http://img.tebyan.net/big/1389/12/2316992108232915318519537237209252319473.gif
در نوشته‌ها و آثار مورخان و پژوهشگران، اخبار قابل اعتنا و متقنی دربارة دستگاهها و مراجع اطلاعاتی و امنیتی ایران قدیم و عهد باستان دیده نمی‌شود؛ و اساساً محققان در این زمینه به ندرت به اطلاعاتی دست یافته‌اند. آنچه امروزه تحت عنوان دستگاهها و مراجع اطلاعاتی و امنیتی از آن یاد می‌شود در نظام سیاسی ـ اجتماعی عهد باستان محلی از اعراب نداشته و اصولاً ارتباطات اجتماعی ـ سیاسی مردمان آن روزگاران هنوز ابتدایی بود. با تمام این احوال، می‌توان استنباط كرد كه در جای جای همین ارتباطات و نظام اجتماعی ـ سیاسی ابتدایی هم جنبه‌هایی از فعالیتهای اطلاعاتی و امنیتی وجود داشته است. با آغاز سلسلة هخامنشی در ایران ـ قرن ششم قبل از میلاد ـ به تدریج رگه‌های روشن‌تری از تشكیلات و فعالیتهای اطلاعاتی امنیتی را می‌توان ردیابی كرد. با تشكیل امپراتوری هخامنشی، كه صاحب‌نظران آن را پایه‌گذار نظام امپراتوری انسجام یافته و متشكل در جهان می‌دانند، ارتباطات سیاسی ـ اجتماعی و اداری بخشهای مختلف گسترش قابل اعتنایی یافت و با تقسیم‌بندی جدید جغرافیایی ـ سیاسی امپراتوری به ساتراپهای متعدد، موجب شد شاهان هخامنشی درصدد بهره‌گیری از شیوه‌های كارآمدتر نظام اطلاعاتی ـ امنیتی و خبررسانی برآیند تا میان مركز امپراتوری با ساتراپ‌نشینهای متعدد ارتباط لازم برقرار شود. در همین راستا بود كه، هم‌زمان با پدید آمدن نخستین دستگاههای اداری ـ دیوانی انسجام یافته، اهمیت قابل توجهی به نظامهای اطلاعاتی ـ امنیتی و خبررسانی داده شد تا «كار حفظ عدالت و امنیت را تسهیل كند.» بدین ترتیب بود كه، حداقل از دوران سلطنت داریوش اول هخامنشی، دستگاه اطلاع‌رسانی و جاسوسی، تحت عنوان «چشم و گوش شاه» پا به عرصه وجود نهاد و با گماشتن مأمورانی در اقصی نقاط امپراتوری، كار نظارت بر امور مختلف كشور را به گونه‌ای نامحسوس، ولی تقریباً كارآمد، برعهده گرفت.
با تشكیل امپراتوری ساسانی، نظام اداری ـ سیاسی كشور از انسجام و یكپارچگی قابل توجهی برخوردار شد.
همگام با تضعیف و سپس فروپاشی امپراتوری هخامنشی، دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی آنان نیز راه زوال پیمود و از میان رفت و با تشكیل سلسله سلوكی (میراث خواران اسكندر) نظمی نوین در عرصه سیاسی ـ اجتماعی و اداری كشور پدیدار شد و با ورود عناصر یونانی به عرصة فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران، در نظامهای امنیتی ـ اطلاعاتی امپراتوری هم تغییراتی داده شد. ساتراپ‌نشینهای پیشین به تدریج برچیده شدند و به جای آنها واحدهای سیاسی ـ اداری كمتر متشكل، تحت عناوین پلیس در سراسر امپراتوری بنیاد نهاده شد كه ارتباطات سیاسی ـ اداری و اطلاعاتی هماهنگ‌تری با پادشاه سلوكی داشتند. در این میان، نیروهای نظامی نقش بسیار مهمی در انجام وظایف اطلاعاتی ـ امنیتی برعهده داشتند. منابع موجود، نظام اطلاعاتی ـ امنیتی مستقل دیگری، به جز این نیروها، برای سلسلة سلوكیان و میراث‌خواران اسكندر در ایران ثبت نكرده‌اند.
در دورة اشكانیان، نظام اطلاعاتی ـ امنیتی منسجم و قابل توجهی تشكیل نشد و نظام اداری ـ سیاسی آن از نظمی استوار برخوردار نبود. به علت عدم تمركز سیاسی و پراكندگی روابط میان شاه اشكانی با ایالات و بخشهای مختلف و شكل‌گیری نوعی نظام ملوك‌الطوایفی، كه رگه‌هایی از فرهنگ و تمدن یونانی را هم در خود نهفته داشت، امكان تأسیس دستگاهی كه بتواند به گونه‌ای منظم و كارآمد روابط اطلاعاتی ـ امنیتی مركز را با ولایات آسان گرداند میسر نشد. در آثار و منابع قابل دسترس، اشاره‌ای صریح و آشكار به وجود دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی سلسله اشكانیان نشده است. بنابراین، نظامی كه از اوایل تأسیس سلسلة هخامنشی برای انجام وظیفه یك نظام اطلاعاتی ـ امنیتی تقریباً متمركز و كارآمد شكل گرفته بود، مدتها پس از سقوط آن سلسله به دست فراموشی سپرده شد.
با تشكیل امپراتوری ساسانی، نظام اداری ـ سیاسی كشور از انسجام و یكپارچگی قابل توجهی برخوردار شد. تقسیمات اداری ـ سیاسی و نیز سازمان دیوانی گسترده‌‌ای در امپراتوری شكل گرفت و دستگاه اطلاعاتی ـ امنیتی تقریباً نیرومندی ایالات و بخشهای مختلف كشور را با مركز امپراتوری مرتبط می‌ساخت.
حداقل از دوران سلطنت داریوش اول هخامنشی، دستگاه اطلاع‌رسانی و جاسوسی، تحت عنوان «چشم و گوش شاه» پا به عرصه وجود نهاد و با گماشتن مأمورانی در اقصی نقاط امپراتوری، كار نظارت بر امور مختلف كشور را به گونه‌ای نامحسوس، ولی تقریباً كارآمد، برعهده گرفت
نظام اطلاعاتی ـ امنیتی كشور زیرمجموعه گسترده‌تری از تشكیلات عظیمی بود كه زیرنظر وزیر اعظم، كه لقب «هزار بد» داشت، اداره می‌شد. اعضای سازمان اطلاعاتی ـ امنیتی ساسانیان تركیبی از افراد نظامی و غیرنظامی بود كه به فراخور جایگاهی كه داشتند وظایف محوله را انجام می‌دادند. این دستگاه اطلاعاتی، علاوه بر برقراری امنیت داخلی در شهرها و بخشهای مختلف امپراتوری، اخبار و اطلاعات ریز و كلان حوزه خدمت خود را به مركز امپراتوری و وزیر اعظم گزارش می‌دادند و طبق آموزشهای ارائه شده از سوی تشكیلات مركزی، فعالیت خود را تنظیم می‌كردند. در دورة پادشاهی خسرو انوشیروان، تشكیلات اطلاعاتی ـ امنیتی امپراتوری باز هم گسترش یافت و به تبع اصلاحات او «وحدت و تمركزی كه به وسیله دیوان و ارتش در قلمرو ساسانی به وجود آمد موجب استقرار امنیت بی‌سابقه‌ای شد!»
بخش تاریخ تبیان