موسیقی الکترو آکوستیک

[LaDy Ds DeMoNa]

اصطلاح electro-acoustic music به موسیقی ای گفته می شود که در آن از تجهیزات الکترونیکی به تنهایی و یا با ترکیب آنها در کنار سازهای آکوستیک برای ساخت موسیقی استفاده شده باشد. با این روش صداهای جدیدی برای خلق موسیقی - و یا حتی اصوات غیر موسیقی - تولید می شود. این اصطلاح به مرور زمان به موسیقی الکترونیک تبدیل و خلاصه شده است.

http://www.harmonytalk.com/images/babbitt.jpg
میلتون بابیت اولین کسی که رسما" در ساخت موسیقی از سینتی سایز استفاده کرد



هرچند در اواخر قرن 19 حرکت هایی برای ساخت انواع مولدهای صوتی الکتریکی انجام شده بود اما این پیشرفت تکنولوژی های الکترونیکی و کامپیوتری بود که اجازه داد تا موسیقی در همان ابتدا از بکار بردن دست آوردهای آنها غافل نباشد. نقطه آغازین هنگامی بود که لامپ های خلاء الکترونیک ساخته شد. اولین پیشرفت ساخت ساز ترمین در سال 1919 بود.

نقطه عطف بعدی را شاید بتوان اولین ضبط یک قطعه موسیقی الکترونیک در سال 1948 در پاریس نام برد. هنگامی که روشهای ضبط روی نوارهای معناطیسی - و نه صفحه - اختراع شد و به مهندیسن ضبط و آهنگسازان این امکان را می داد که موسیقی ضبط شده را تغییر دهند. هرچند این تغییر در ابتدا جز بریدن و جابجا کردن قسمتها، تغییر در سرعت پخش و میکس کردن دو یا چند ترک جدا از هم، چیز دیگری نبود.

سر آغاز آنچه که ما امروزه به عنوان موسیقی الکترونیکی می شناسیم با فعالیت های لس پاول (Les Paul) گیتاریست آمریکایی شروع شد. او کسی بود که برای اولین بار یک گیتار الکتریکی به معنای امروزی با بدنه چوبی تو پر را در سال 1946 ساخت. همچنین ساخت دستگاههای ضبط و میکس هشت کانال، اولین دستگاه افکت Reverb و برخی افکت های دیگر برای گیتار از جمله فعالیت های او در اواخر دهه 40 است.

مهندسین بتدریج متوجه شدند که بسادگی می توانند خروجی سازهای جدید الکتریکی یا سازهای آکوستیکی که توسط انواع پیک آپ دارای خروجی الکتریکی هستند را توسط مدارهای الکترونیکی دستخوش تغییر و تحول نماییند. اینگونه بود که ایده ساخت سینتی سایزرها (synthesizers) که توانایی ساخت و تغییر اصوات موسیقی را داشت بوجود آمد.

اولین تجربه عملی استفاده از سینتی سایزر آن بود که در اواخر سال 1950 توسط میلتون بابیت (Milton Babbitt) آهنگساز آمریکایی صورت گرفت. او در بسیاری از کارهای خود از سینتی سایزری که توسط شرکت RCA ساخته شده بود استفاده کرد. بتدریج با آشنایی جامعه بین المللی با امکانات موسیقی الکترونیکی در آلمان، ایتالیا و ... نیز استودیوهایی بوجود آمدند که این امکانات را در اختیار موسیقی دانان قرار می دادند. به دو نمونه از صدای این سینتی سایزر گوش کنید :

http://www.harmonytalk.com/logos/audio.gifنمونه موسیقی گروهی از سینتی سایزر RCA (http://www.harmonytalk.com/music/rcas-1.mp3)
http://www.harmonytalk.com/logos/audio.gifنمونه موسیقی پیانو از سینتی سایزر RCA (http://www.harmonytalk.com/music/rcas-2.mp3)

دهه 60 سینتی سایزها توسط کمپانی هایی چون Moog و Buchla ساخته می شد و در گروه های راک کاربرد بسیار داشت. همچنین گروه های نزدیک به پاپ مانند بیتلز یا Beach Boys نیز بتدریج شروع به تجربه استفاده از سینتی سایزر و روشهای ضبط Multitrack در موسیقی خود کردند. پاول مکارتنی (Paul Mc. Cartney) اولین کسی بود که از امکانات ضبط و میکس چند ترک برای ایجاد افکت در صدای خواننده استفاده کرد.

با پیشرفت الکترونیک دیجیتال و جایگزینی تدریجی مدارات آنالوگ در تمام زمینه ها با مدارات دیجیتال، سازندگان لوازم موسیقی برای ساخت سینتی سایزرها نیز از مدارات دیجیتال استفاده کردند. در 1983 استانداردی برای ارتباط و تبادل اطلاعات میان دستگاه های موسیقی دیجیتال بنام Musical Instrument Digital Interface میان سازندگان تعریف شد. قبول رعایت استاندارد MIDI در ساخت پورت های خروجی و ورودی سینتی سایزها انقلاب بزرگی بود که بیش از آنکه برای سازندگان نفع داشته باشد برای آهنگسازان و موسیقیدانان مفید بود. چرا که دیگر مجبور نبودند از دستگاههای یک شرکت سازنده استفاده کنند.

MIDI آنقدر مفید بود که نسخه های آتی آن توانایی کنترل میکسر، کنترل نور، پردازش سیگنال و ... را نیز به آهنگسازان می داد. همانطور که می دانید امروز با استفاده از یک کامپیوتر و نرم افزارهای موجود که همگی با استاندارد MIDI همخوانی دارند، بسادگی میتوان تعداد زیادی ساز را بطور هم زمان برای اجرا کنترل کرد.

نفوذ سیستم های الکترونیکی در تجهیزات موسیقی بقدری تاثیر گذار بود که توانست گونه های جدید موسیقی مانند Jungle (ترکیب درامز و بیس)، اسید جز (Acid Jazz)، تکنو (Techno)، هاوس (House)، ترنس (Trance) و ... را بوجود آورد.

[LaDy Ds DeMoNa]

رچند که آشنایی انسان با نیروی الکتریسیته به قرن هجدهم برمیگردد، اما اولین سازهایی که الکتریسیته را به شکلی عملی در اختیار گرفتند تا قبل از سالهای 1890 در آمریکا اختراع نشده بودند و حتا این سازها هم در واقع تجربیاتی کوتاه به شمار می آمدند.

تنها در دهه 1920 و در روسیه بود که سازی ساخته شد که توانست به شکلی واقعی مورد استفاده قرار گرفته و دارای اهمیت باشد.

این ساز به افتخار مخترعش لو ترمن Lev Termen، ترمین theremin نامیده شد. نواختن این ساز در شکل اصلی خود چنین بود که نوازنده دستهای خود را در مقابل دو آنتن حرکت میداد که یک آنتن کنترل کننده درجه صدا و دیگری برای تنظیم حجم آن به کار میرفت. نسخه های دیگر ترمین دارای یک صفحه کلید هم بودند.

آندری پاشنکو Andrey Paschenko دار سال 1924 قطعه ای کنسرتو مانند برای این ساز نوشت. این قطعه زمانی شنوندگان بسیاری یافت که آهنگساز هالیوود مجار، میکلوش روژا Miklós Rózsa در سال 1945 آنرا در موسیقی متن فیلم طلسم شده Spellbound، ساخته آلفرد هیچکاک Alfred Hitchcock، به کار برد. ادگار وارس Edgard Varèse (1965-1883 آهنگساز فرانسوی الاصل آمریکایی)، در قطعه Equatorial (1934) دو ترمین را با هم به کاربرد، اما در نسخه اصلاح شده آن از اوندس مارتنوت ondes martenot استفاده کرد.

این ساز دوم بسیار موفقتر بود، به خصوص که مبدل به ساز محبوب یک آهنگساز بزرگ نیز شده بود: اولیویه مسیان Olivier Messiaen ( 1992-1908 آهنگساز فرانسوی).

اوندس مارتنوت یا امواج مارتنوت، در سال 1928 توسط موریس مارتنوت Maurice Martenot که موسیقیدانی ماهر بود، اختراع شد. اوندس مارتنوت بر اساس همان اصول ترمین عمل میکندبا این تفاوت که به سرعت به یک صفحه کلید مجهز شده است.

این ساز برای اولین بار در قطعه ای به نام Poème symphonique ساخته دیمیتریوس لویدیس Dimitrios Levidis به کار رفت. در میان آهنگسازان دیگری که از همان ابتدا از این ساز استفاده کردند میتوان به درایوس میلو Darius Milhaud (1974-1892 آهنگساز فرانسوی)، ژاک ایبرت Jacques Ibert (1962-1890 آهنگساز فرانسوی) و آرتور هونگر Arthur Honegger (1955-1892 آهنگساز سوییسی/فرانسوی) اشاره نمود. ادگار وارس نیز آن را در دو اثر خود به عنوان ساز جانشین معرفی کرده است.

اما این اولیویه مسیان بود که با پشتیبانی از این ساز و به کار بردن آن در Fêtes des belles eaux در سال 1937، درواقع آن را به جهان معرفی نمود.

تراتونیوم trautonium، ساز دیگری بود که هرچند به اندازه موارد قبل موفق نبود اما به هیچ وجه نمیتوان آن را نادیده گرفت. تراتونیوم برای اولین بار توسط مخترعش فریدریش تراوتوین Friedrich Trautwein در سال 1930 در برلین به نمایش گذاشته شد.

در میان آهنگسازانی که مجذوب طلسم این ساز شدند میتوان به پل هیندمیت Paul Hindemith (1963-1895 آهنگساز آلمانی) اشاره کرد که یک کنسرتوی کوتاه یا Konzertstück برای آن نوشته بود، ورنر اگ Werner Egk (1983-1901 آهنگساز آلمانی) و حتا ریچارد اشتراوس (1964-1864 آهنگساز و رهبر ارکستر آلمانی) اشاره نمود.

bbc.co.uk (http://www.bbc.co.uk/radio3/classical/onmusic/instruments_electronic.shtml)

[LaDy Ds DeMoNa]

آنچه که تا حد زیادی در سراسر جهان مورد استفاده قرار گرفت و بر بسیاری از انواع موسیقی تاثیر گذاشت، اختراعی به نام ارگ الکترونیک electronic organ بود.

http://www.harmonytalk.com/images/cage-messiaeh-boulez190.jpg
بولز، مسیان و کیج

ارگ الکترونیک به شکلهای مختلفی ساخته شد اما آنچه به مقدار فراوان بر اوج گیری ساز تاثیر گذارد، ثبت حق امتیاز ارگ هموند Hammond Organ بود.پس از به ثبت رساندن این ساز، بیش از 2 میلیون عدد از آن به فروش رفت. با این حال قطعات موجود برای نواخته شدن با این ساز چندان یگانه و اختصاصی هم نیستند زیرا موسیقی مناسب برای هر نوع ارگی و در هر سبکی، قابلیت اجرا بر روی ارگ الکترونیک را هم دارد.

یک ساز آکوستیک دیگر که با تقویت الکترونیکی از نیروی تازه ای برخوردار شد، گیتار که برای اولین بار در سال 1931 در بازار عرضه شد، سازی است که بعدها به یکی از آلات موسیقی تعیین کننده در موسیقی راک مبدل شد. گیتار اکنون در آثاری با زمینه "کلاسیک" هم شنیده میشود که نمونه آن اپرای The Knot Garden اثر مایکل تیپت Michael Tippett (1998-1905 از مشهورترین آهنگسازان انگلیسی) در سال 1960 است.

پس از جنگ جهانی دوم، سردمداری تولید سازهای الکترونیک در دست ژاپن قرار گرفت، جایی که تولید مدارهای جدید فشرده، ارگ الکترونیک را متحول کرد و به خلق سینتی سایزر synthesizer منجر شد، که نه تنها توانست تقریبا در تمام فرمهای موسیقی پاپ یا تجاری برای خود جایی باز کند، بلکه به ابزاری الهام بخش برای آهنگسازان نوگرایی که در زمینه موسیقی کلاسیک معاصر فعالیت میکردند مبدل شد.

سینتی سایزر آنالوگ برای اولین بار در سال 1964 پدیدار شد و تنها با فاصله 7 سال مدل دیجیتالی آن هم به بازار آمد. این نوع سازها همچنان رو به پیشرفت و پیچیده تر شدن هستند و میتوانند طیف وسیعی از اصوات را تولید کنند. در واقع، مدلهای جدید، کامپیوترهایی تحول یافته اند که اصلا برای تولید صدا به کار میروند و میتوانند هر نوع پارامتر صوتی ممکن را شبیه سازی نمایند.

تا جایی که به کامپیوتر مربوط میشود، عده رو به افزایشی از آهنگسازان به استفاده از آن روی آوردند که یکی از جالب توجه ترین آنها آیانیس زناکیس Iannis Xenakis (2001-1922 آهنگساز و مهندس معمار یونانی/فرانسوی) بوده است. او که نزد دو تن از بزرگان هنر مدرن معماری و موسیقی یعنی لوکوربوزیه Le Corbusier (1965-1887 معمار و مهندس شهرساز سویس/فرانسوی) و اولیویه مسیان به کار در زمینه مهندسی و آهنگسازی پرداخته بود، به بیان ساختارهای ریاضی در موسیقی علاقمند شد.

زناکیس غالبا موسیقی خود را بر اساس نظریات ریاضی و فیزیک از جمله دنباله فیبوناچی Fibonacci sequence (رشته اعدادی که در آن هر عدد جمع دو عدد قبل است: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, . ...) بنا میکرد. طبیعتا انجام این محاسبات پیچیده ریاضی با کامپیوتر بسیار سریعتر بود و این وسیله، ابزاری کارآمد برای او به شمار میرفت.

در زمینه موسیقی الکترونیک نیز، پس از اینکه پیر شفر Pierre Schaeffer ( 1955-1910 آهنگساز فرانسوی) ابداع کننده musique concrète – موسیقی استودیویی تشکیل شده از ترکیب اصوات ضبط شده- اولین اثر تجربی خود را در استودیوی رادیویی در پاریس و در سال 1948 به وجود آورد، هزاران اثر با استفاده از نوار مغناطیسی یا magnetic tape به آهنگسازی به وجود آمد. اما از آنجایی که این شیوه آهنگسازی تنها برای نوار مگنت میسر بود، به کاربردن کلمه "ساز" در این مورد کارایی نداشت. در طی سالهای دهه 50 آهنگسازانی که در استودیوی رادیو کولون Cologne Radio کار میکردند به استفاده از نوسان سازها oscillator، فیلترها و تلفیق کننده ها modulator پرداختند، اما این بار هم محصول نهایی و کامل تنها بر روی نوار مگنت وجود داشت.

در سراسر دهه 50 و 60 استودیوهای خاصی در سراسر جهان به آزمایش و تجربه در زمینه موسیقی الکترونیک پرداختند، اما تنها زمانی که نتیجه حاصله- در آثاری از اشتوک هاوزن Karlheinz Stockhausen (متولد 1928، آهنگساز بحث برانگیز آلمانی)، جان کیج John Cage (1992-1912 آهنگساز و نویسنده نوآور آمریکایی) و پیر بوله Pierre Boulez (متولد 1925، آهنگساز و رهبر ارکستر فرانسوی)، قابلیت اجرای زنده پیدا کرد، حضور ساز در این آثار تایید شد. این گونه ترکیبی، به عنوان موسیقی الکترو آکوستیک electroacoustic شناخته شد و شیوه ابتکاری و درخشانی که در آثاری چون Répons (واکنش) اثر بوله دیده میشود ودر آن اصوات زنده ارکسترال تغییر شکل داده و با مهارت به کار برده شده اند، بدون شک بسیار زیبا است.