جاری شدن روح تكاپو در كالبد مراكز علمی

[diamonds55]

با اتفاقاتی كه در صحنه علمی ایران زمین به ثبت می رسد باید سال ۸۷ را نقطه عزیمت به سوی «جنبش تولید علم» نام نهاد. طرح اولیه حركت به سوی نهضت علمی درست سه سال پیش در دانشگاه امیر كبیر از سوی رهبرمعظم انقلاب طرح شد اما ثمرات عینی این اندیشه این روزها است كه در كانون های تحقیقاتی و دانشگاهی كشور به بار می نشیند. هیچ شهروند ایرانی نیست كه در شنیدن خبرهایی كه پیرامون میزان تولیدات علمی این روزها بر خروجی خبرگزاری های كشور قرار می گیرد احساس غرور و شعف نكند. انتشار خبر هر اختراع ، یا نوآوری و ركورد علمی در المپیادها آن هم در سالی كه نام با مسمای « نوآوری و شكوفایی » دارد می تواند پنجره ای از امید را به روی نسل جوان و كمال جوی جامعه بگشاید. حرص و اشتیاق شنیدن خبر نوآوری های علمی ایرانیان را می توان از میزان مراجعان و بازدید كنندگان سایت معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری دریافت.
بر اساس گزارش هایی كه همین سایت ارائه كرده ، میزان رشد سالانه انتشارات علمی ایران در سطح جهان بیش از۳۰ درصد و ۷۰ درصد این رشد فقط در یك سال گذشته بوده است. این گزارش همچنین حاكی از آن است كه میزان اختراعات ثبت شده از رشد چشمگیری برخوردار شده است به طوری كه در سال گذشته حدود ۷ هزار اختراع در كشور به ثبت رسیده است كه این رقم ۴۰درصد بیشتر از مجموع اختراعات در طول برنامه سوم توسعه در كشور است.
نیمه مردادماه امسال ، نقطه اوج نمایش توان علمی نخبگان جوان بود، زمانی كه در آن ۵۱ طرح دانشمندان و متخصصان كشورمان چشمه ای از تولیدات خویش را به همت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در بخش های مهمی مانند: نانوفناوری ، زیست فناوری ، میكروالكترونیك، ارتباطات و فناوری اطلاعات، انرژی های نو، سلول های بنیادی، هوا - فضا، گیاهان دارویی و طب ایرانی، علوم و فنون هسته ای، در مجموعه ای موسوم به «نمایشگاه فناوری و نوآوری ها » عرضه كردند.
دغدغه بزرگ دانشگاهیان و نخبگان علمی كشور در سال های اخیر این بوده كه مقوله تحقیق و پژوهش در اولویت برنامه ریزی دست اندركاران قرار ندارد. سالیان طولانی ، قشر محقق و پژوهشگر كشور از «بی توجهی یا كم توجهی به حوزه تولید علم» گلایه و انتقاد سرداده اند. غربت اهل علم وفراموشی خانواده محققان كشور از واقعیت های ناگوار این مرز و بوم بوده كه برای زدودن آن هیچگاه دست همتی از آستین دولتمردان سابق برنیامده است.
از زمانی كه مفهوم توسعه به میان فضای فكری كشور راه یافت و بحث ورود ایرانیان به گود رقابت علمی جهان مطرح شد بیش از دو دهه می گذرد اما واقعیت این است كه همواره این سؤال مطرح بوده كه چرا این همه بحث و مباحثه در باب توسعه حركتی بر نمی انگیزد و چرا طلسم خلاقیت علمی در دانشگاه ها نمی شكند. دست آخر همگان به این نتیجه رسیدند كه تحول و جنبش علمی لوازم و سازوكاری دارد كه مجریان و مدیران وقت در فراهم آوردن آن قصور یا غفلت ورزیده اند.
با ورود رهبر معظم انقلاب به عرصه تولید علمی است كه برای اولین بار جوانه های حركتی نو در دانشگاه ها و كانون های دانشجویی شكوفا می شود. طرح نظریه جنبش نرم افزاری و نهضت تولید علمی از سوی عالی ترین مرجع نظام ، در سال های آغازین دهه ۸۰ ، جامعه علمی را پس از مدت ها سردرگمی در پیچ و خم توسعه در مسیر یك تكاپوی تازه قرار داد.
اظهارات مسئولان دانشگاهی كشور حاكی از این است كه تا پیش از این ، قریب به اتفاق مطالبات محققان و پژوهشگران كشور بر زمین مانده بود و انبوه مكاتبات آنها با مراكز تصمیم گیری برای تأمین حداقل امكانات فعالیت علمی و تحقیقاتی غالباً راه به جایی نمی برد. غول بوروكراسی همچنان راه تعامل محققان و دانشگاهیان با تصمیم گیران را سد كرده بود و به گواهی گزارش كارشناسان بالغ بر ۶۰ درصد پروژه های مهم علمی تا سال ۸۴ به واسطه بی بهره ماندن از اعتبارات و امكانات وعده داده شده متوقف شده بود و برایند این بی مهری ها نسبت به جامعه علمی در جذب سرمایه های علمی كشور به دانشگاه ها و مراكز خارجی خود را نشان داد.
ورود رهبر معظم انقلاب كشور به عرصه مشكلات جامعه علمی پیش از همه ، این رهاورد را در پی داشت كه همه باب های بسته و راه های مسدود مراكز اداری و بوروكراسی به روی دانشگاهیان و محققان هموار شد.با این اتفاق ، خیل نخبگانی كه برای پیگیری مطالبات خویش مدت ها پشت اتاق های تصمیم گیری معطل می شدند اكنون بی واسطه با عالی ترین مرجع نظام ، مشكلات خویش را بازگو كردند. از این پس، رهبری و مقام های دولت ، تعامل و تماس با محققان را به نوعی فریضه تبدیل كردند.
در این راستا كافی است به فهرست دیدارهای رهبر معظم انقلاب و جلسات رئیس جمهوری با نخبگان جوان یا مراودات معاونت فناوری دولت با پژوهشگران نگاه شود.
نكته قابل تأمل این است كه در این دیدارها اغلب مقام های عالی نظام در جایگاه مستمع نشسته و فرصت سخنگویی و اظهار نظر به نمایندگان دانشجویی و دانشگاهی داده شد. هر چه این جلسات استمرار یافت مناسبات دولتمردان با دانشگاهیان نیز ابعادی تازه به خود گرفت. در مراحل جدید جلسات و گفت و شنود رهبری و نخبگان دامنه بحث ها از كلیات فضای دانشگاه ها فراتر رفت و نخبگان حاضر در جلسات به بیان جزئی ترین مشكلات و موانع موجود در وادی تحقیق و توسعه علمی كشور پرداختند.
با چنین مقدمات و تمهیداتی است كه « روح گمشده تكاپو» به كالبد دانشگاه ها و مراكز علمی جاری شده است. برای جامعه دانشگاهی كشور كه سال ها در پی یافتن پشتوانه ای برای تضمین فعالیت علمی خویش بود، در سال ۸۷ اتفاقی مهم تر از این نیست كه پروژه ها و نوآوری های آنان زیر چتر حمایت عالی ترین مقام های كشور قرار گرفته است. هنوز از یاد نبرده ایم كه ساعت های بی شماری از وقت دست اندركاران حوزه پژوهش صرف این می شد كه «اولویت فعالیت های علمی » را برای نهادهای اداری و اجرایی توجیه و تبیین كنند و سرانجام در پایان این بحث ها چرخه مدیریت بر همان پاشنه ای می چرخید كه بود.
امروز می توان گفت كه دوران تشكیك ها و تردیدها در باب «اولویت »فعالیت علمی در نظام برنامه ریزی كشور سپری شده است. آنگونه كه از جداول تصمیم های سه ساله دولت پیداست رسیدگی به مطالبات قشر دانشجویی و جامعه دانشگاهی كشور محور مصوبات و تصمیم گیری های دولت در سفرهای استانی بوده است. بر پایه این نمودارها، در همه دیدارهای رئیس جمهور از شهرها و استان های كشور به طور ثابت ساعاتی به نشست مستقیم دانشگاهیان و نخبگان استانی با رئیس دولت اختصاص یافته است.
گزارش معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور حاكی از آن است كه در آستانه فصل تدوین بودجه ، دستگاه های برنامه ریز دولت همه عناصر را برای پاسخگویی به خواسته دانشگاه ها و محققان در باب تخصیص منابع بسیج كرده اند.
دكتر صادق واعظ زاده معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری در آخرین گزارش خویش تشریح كرده است ۱۰۰شركت دولتی، ۲۰۰ دانشگاه و چند صد مؤسسه دیگر مانند بانك ها، بیمه های دولتی و ‎... مكلف شده اند امكانات خود را در اختیار نوآوران قرار دهند. بر طبق برآورد این معاونت ۱۰۰ هزار میلیارد تومان از این امكانات برای نوآوران قابل دسترس خواهد بود. ارقامی هم كه برای تجهیز و نوسازی آزمایشگاه های دانشگاه ها و پژوهشگاه های علمی وابسته به دو وزارتخانه وزارت بهداشت و وزارت علوم ، اختصاص یافته (۶۵۰میلیون دلار) امیدبخش است.
در تقویم علمی كشور سال ۸۷ از این جهت جایگاهی ممتاز یافته كه در آن مختصات و هندسه حركت علمی كشور تنظیم یافته است چنان كه تجربه جوامع توسعه یافته نشان می دهد هر گامی به سوی قله های توسعه، نیازمند نقشه دقیقی است كه بر روی آن مختصات همه فعالیت ها و پویش ها ترسیم شود. اولین گام این پروسه ، همانا ، تزریق روحیه خودباوری در میان توده مردم و اولویت بخشی به فعالیت علمی و جذب نخبگان در سطح نظام است. به نظر می آید اكنون این مراحل اولیه پشت سر گذاشته شده است. دیگر كمتر كسی را می توان در میان مدیران و مجریان امر سراغ داشت كه در این تردید كند كه اندیشه « علم محوری» كلید عبور از عقب ماندگی است و جنبش علمی پیش از آنكه در كارگاه ها و پژوهشكده ها جوانه بزند باید در اذهان و افكارعمومی نقش بندد كما این كه اساس دیدگاه رهبر معظم انقلاب، تجهیز جامعه علمی به خودباوری است.
اما به نظر می آید گام دوم می بایست در ساماندهی كانون های علمی برداشته شود. شاید یكی از حلقه های مفقوده نهضت علمی در كشور ، مسئله پراكندگی كانون های تحقیقی و مطالعاتی است. ‎چنان كه بارها كارشناسان گفته اند تاكنون دهها هزار محقق و پژوهشگر كشور همانند جزیره های جدا از هم فعالیت خویش را پیش برده اند تا حدی كه جامعه پژوهشی كشور حتی از داشتن یك بانك اطلاعات علمی بی بهره بوده اند. به نظر می آید اكنون بار اصلی این رسالت را نهاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بردوش گرفته است و فلسفه خجسته شكل گیری این نهاد، جامه عمل پوشیدن به آرمان دیرین « نهادینه كردن حركت های علمی » است.

رقیه تاروردی





گزارش : روزنامه ايران