LaDy Ds DeMoNa
7th November 2009, 06:37 AM
کاربرد کلام موزون در موسيقي -
انسان در بادي امر به ياري احساس و مشاهدات و مقايسات، و با انديشه خود وزن را از طبيعت به طور ابتدايي آموخته و سپس بر حسب ضرورت به مرور، به توسعه و تکامل آن پرداخته است البته در هر قومي بنا به سوابق تاريخي و اوضاع جغرافيايي و عوامل ديگر تفاوت هايي مشاهده مي شود. في المثل در ناحيه خراسان اوزاني وجود دارد که در ساير نقاط ايران کمتر نظير آن را داريم و بحث جداگانه اي دارند.عواملي که در بدو امر به آن اشاره شد مانند نغمه پرندگان بخصوص، هزاردستان، يا صداي پاي چارپايان به هنگام دويدن مانند اسب، و غيره....
و از همه نزديک تر به ما نبض انسان سالم و حتي راه رفتن چه در حال دويدن و چه در حال معمولي، همه و همه وسيله اي بوده است، به اين منظور براي رسيدن به آن مقصود، به عبارتي وزن در طبيعت وجود داشته و دارد که انسان آن را کشف مي کند. کلام نيز با هجاهاي مخصوص به خود داراي وزن مي باشد که بعداً به کمک علم عروض صورت هاي مختلف آن را توجيه کرده اند.
البته در دوران ما پا را فراتر از عروض گذاشته اند و اوزان تازه را کشف نموده اند که به قول شاعر معاصر و متوفي، آقاي نادر نادرپور، "در فارسي به دويست نوع وزن برمي خوريم، در صورتي که وزن عروضي که توسط قليل بن احمد در قرن چهارم، و سپس شمس قيس رازي در قرن هفتم آن را تکميل و ارائه کرده، محدود است به طوري که بيش از ۱۰ بحر نيست."
چنانچه داراي مضمون و محتواي غني ديگر باشد به نام شعر، و در غير اين صورت نظم مي توان ناميد.
▪ از آنجايي که موسيقي نيز داراي دو عامل اصلي:
۱http://www.bia2text.com/forums/images/smilies/wink.gif يعني صوت با درجات خاص خود
۲http://www.bia2text.com/forums/images/smilies/wink.gif وزن که باصطلاح بين المللي "ريتم" است، ريشه و اصل آن از طبيعت ماخوذ مي باشد.
في المثل تيري که از کمان در فضا رها مي گردد در نتيجه ارتعاش صوتي را ايجاد مي نمايد، و چنانچه طول آن کمان بزرگتر يا کوچکتر باشد، تغيير صدا نيز محسوس مي گردد. همچنين بستگي به شل بودن يا محکم بودن زه کمان نيز دارد و همين زه را چنانچه به طور عمودي و به صورت کوتاه و بلند بر دو تکه چوبي نصب نمايند و به نوبت به صدا درآورند به نوعي اسباب موسيقي تبديل مي شود که ما آن را چنگ مي ناميم، اگر به صورت افقي بر روي جعبه مجوفي نصب گردد، به نام سنتور يا قانون و اقسام آن مي شود که در هر قوم به اشکال مختلف ديده مي شود و بتدريج کامل تر شده است، مثل پيانو که بحث جداگانه اي دارد. موهبتي را که در حنجره انسانهاي خوش صوت، طبيعت به وديعه گذاشته است نيز عامل ديگري مي باشد که خود بحث جداگانه اي را شامل مي شود.
نکته جالبي که با توجه به ذکر اين مقدمات حاصل مي شود وجود کلام است که به خودي خود داراي موسيقي خاص خود مي باشد، و منظوم آن در موسيقي به صورت هاي گوناگون به کار مي رود. به خاطر دارم که اغلب نوازندگان ساز ضربي مثل تمبک في البداهه اشعار را با ريتم خاص کلام توام با موسيقي در دستگاهها و آوازها و گوشه ها به همراه ساز خود اجرا مي نمودند، و به همين منظور اشعار نيز وسيله بسيار خوبي است که اساتيد آهنگساز نيز از آن استفاده مي نمايند.
هر کدام از اين اوزان عروضي را نام بخصوصي است که بحر ناميده شده، مانند اشعار مثنوي مولانا که در بحر "رَمَل" است يعني "فاعلاتن فاعلاتن فاعلات"، که به فارسي مي توان گفت، "تن تتن تن تن تتن تن تن تتن" که مانند دو بيتي مصرع، از ۱۱ هجا (سيلاب) تشکيل گرديده است. نمونه خوبي که مي توان از آهنگسازي بر روي اين وزن نام برد به عنوان مثال آهنگ "سنگ خارا"، اثر آهنگساز معروف استاد علي تجويدي (يادش گرامي) است که شعر آن را ترانه ساز معروف معيني کرمانشاهي سروده اند. نمونه ديگر از همين آهنگساز و شاعر که خانم دلکش (يادش گرامي) آن را خوانده است با اين مطلع، "اينهمه نازک خيالي ... از تو دارم از تو دارم"، يا مثنوي خوانان که در دستگاه ها و آوازها آن را به صورت هاي مختلف اجرا مي نمايند. ياد دارم که در ارکستر انجمن موسيقي ملي از استاد علينقي وزيري در مايه آواز بيات اصفهان به صورت يک قطعه جالب با موسيقي ابداعي و با اشعار اول کتاب مثنوي يعني "بشنو از ني چون حکايت مي کند"، با صداي عبدالعلي وزيري اجرا کرديم که در همين بحر بود.
● نحوه کاربرد انواع اوزان در موسيقي:
يکي از اوزان ساده وزن دو بيتي است که هر مصرع آن از ۱۱ هجا (يا سيلاب) مانند بحر رمل تشکيل گرديده که نمونه بارز آن دو بيتي هاي بابا طاهر است، بدين وزن (مفاعيلن مفاعيلن مفاعيل) يا به هر لفظي که شما خواننده گرامي انتخاب مي کنيد مثل (تتن تن تن تتن تن تن تتن تن)، که با آهنگ هاي مختلف در تمام دستگاهها و آوازها و گوشه هاي موسيقي ايراني به صورت هاي مخالف به کار رفته است.
مانند گوشه هاي گيلکي و غم انگيز و ديلمان که اغلب در نواحي گيلان آن را مي خوانند. نمونه ديگر گوشه شهابي در بيات ترک که استاد ابوالحسن صبا در رديف خود آورده اند.
▪ در مورد گوشه شهابي وجه تسميه اي دارد که در ذيل به ذکر آن مي پردازيم:
استاد صبا با خواننده اي به اصطلاح آماتور به نام شهاب از اهالي اصفهان طرح دوستي داشت، که نگارنده او را به خاطر مي آورد. بلند قد، فربه و داراي صورتي خوش بود و دو بيتي هاي بابا طاهر را بدين نحو که استاد در کتاب رديف خود نت نموده اند مي خواند به اين مناسبت، "شهابي" نام نهاده اند. البته در اينجا بايد يادآور شوم که خيلي از گوشه هاي موسيقي ما به نام شخص مي باشد مانند صدري (در آواز افشاري)، يا مهدي ضربي و امثال اينها.
اين وزن در موسيقي محلي ما که در اصطلاح بين المللي «Folk Music» نامبرده شده به صورت هاي مختلفي به سمع مي رسد و از طرفي در کار آهنگسازي مورد استفاده اساتيد مي باشد، حتي درموسيقي پاپ نيز به گوش مي رسد که نمونه اي از آن توسط خواننده مشهور ويگن (يادش گرامي) اجرا شده است.
انسان در بادي امر به ياري احساس و مشاهدات و مقايسات، و با انديشه خود وزن را از طبيعت به طور ابتدايي آموخته و سپس بر حسب ضرورت به مرور، به توسعه و تکامل آن پرداخته است البته در هر قومي بنا به سوابق تاريخي و اوضاع جغرافيايي و عوامل ديگر تفاوت هايي مشاهده مي شود. في المثل در ناحيه خراسان اوزاني وجود دارد که در ساير نقاط ايران کمتر نظير آن را داريم و بحث جداگانه اي دارند.عواملي که در بدو امر به آن اشاره شد مانند نغمه پرندگان بخصوص، هزاردستان، يا صداي پاي چارپايان به هنگام دويدن مانند اسب، و غيره....
و از همه نزديک تر به ما نبض انسان سالم و حتي راه رفتن چه در حال دويدن و چه در حال معمولي، همه و همه وسيله اي بوده است، به اين منظور براي رسيدن به آن مقصود، به عبارتي وزن در طبيعت وجود داشته و دارد که انسان آن را کشف مي کند. کلام نيز با هجاهاي مخصوص به خود داراي وزن مي باشد که بعداً به کمک علم عروض صورت هاي مختلف آن را توجيه کرده اند.
البته در دوران ما پا را فراتر از عروض گذاشته اند و اوزان تازه را کشف نموده اند که به قول شاعر معاصر و متوفي، آقاي نادر نادرپور، "در فارسي به دويست نوع وزن برمي خوريم، در صورتي که وزن عروضي که توسط قليل بن احمد در قرن چهارم، و سپس شمس قيس رازي در قرن هفتم آن را تکميل و ارائه کرده، محدود است به طوري که بيش از ۱۰ بحر نيست."
چنانچه داراي مضمون و محتواي غني ديگر باشد به نام شعر، و در غير اين صورت نظم مي توان ناميد.
▪ از آنجايي که موسيقي نيز داراي دو عامل اصلي:
۱http://www.bia2text.com/forums/images/smilies/wink.gif يعني صوت با درجات خاص خود
۲http://www.bia2text.com/forums/images/smilies/wink.gif وزن که باصطلاح بين المللي "ريتم" است، ريشه و اصل آن از طبيعت ماخوذ مي باشد.
في المثل تيري که از کمان در فضا رها مي گردد در نتيجه ارتعاش صوتي را ايجاد مي نمايد، و چنانچه طول آن کمان بزرگتر يا کوچکتر باشد، تغيير صدا نيز محسوس مي گردد. همچنين بستگي به شل بودن يا محکم بودن زه کمان نيز دارد و همين زه را چنانچه به طور عمودي و به صورت کوتاه و بلند بر دو تکه چوبي نصب نمايند و به نوبت به صدا درآورند به نوعي اسباب موسيقي تبديل مي شود که ما آن را چنگ مي ناميم، اگر به صورت افقي بر روي جعبه مجوفي نصب گردد، به نام سنتور يا قانون و اقسام آن مي شود که در هر قوم به اشکال مختلف ديده مي شود و بتدريج کامل تر شده است، مثل پيانو که بحث جداگانه اي دارد. موهبتي را که در حنجره انسانهاي خوش صوت، طبيعت به وديعه گذاشته است نيز عامل ديگري مي باشد که خود بحث جداگانه اي را شامل مي شود.
نکته جالبي که با توجه به ذکر اين مقدمات حاصل مي شود وجود کلام است که به خودي خود داراي موسيقي خاص خود مي باشد، و منظوم آن در موسيقي به صورت هاي گوناگون به کار مي رود. به خاطر دارم که اغلب نوازندگان ساز ضربي مثل تمبک في البداهه اشعار را با ريتم خاص کلام توام با موسيقي در دستگاهها و آوازها و گوشه ها به همراه ساز خود اجرا مي نمودند، و به همين منظور اشعار نيز وسيله بسيار خوبي است که اساتيد آهنگساز نيز از آن استفاده مي نمايند.
هر کدام از اين اوزان عروضي را نام بخصوصي است که بحر ناميده شده، مانند اشعار مثنوي مولانا که در بحر "رَمَل" است يعني "فاعلاتن فاعلاتن فاعلات"، که به فارسي مي توان گفت، "تن تتن تن تن تتن تن تن تتن" که مانند دو بيتي مصرع، از ۱۱ هجا (سيلاب) تشکيل گرديده است. نمونه خوبي که مي توان از آهنگسازي بر روي اين وزن نام برد به عنوان مثال آهنگ "سنگ خارا"، اثر آهنگساز معروف استاد علي تجويدي (يادش گرامي) است که شعر آن را ترانه ساز معروف معيني کرمانشاهي سروده اند. نمونه ديگر از همين آهنگساز و شاعر که خانم دلکش (يادش گرامي) آن را خوانده است با اين مطلع، "اينهمه نازک خيالي ... از تو دارم از تو دارم"، يا مثنوي خوانان که در دستگاه ها و آوازها آن را به صورت هاي مختلف اجرا مي نمايند. ياد دارم که در ارکستر انجمن موسيقي ملي از استاد علينقي وزيري در مايه آواز بيات اصفهان به صورت يک قطعه جالب با موسيقي ابداعي و با اشعار اول کتاب مثنوي يعني "بشنو از ني چون حکايت مي کند"، با صداي عبدالعلي وزيري اجرا کرديم که در همين بحر بود.
● نحوه کاربرد انواع اوزان در موسيقي:
يکي از اوزان ساده وزن دو بيتي است که هر مصرع آن از ۱۱ هجا (يا سيلاب) مانند بحر رمل تشکيل گرديده که نمونه بارز آن دو بيتي هاي بابا طاهر است، بدين وزن (مفاعيلن مفاعيلن مفاعيل) يا به هر لفظي که شما خواننده گرامي انتخاب مي کنيد مثل (تتن تن تن تتن تن تن تتن تن)، که با آهنگ هاي مختلف در تمام دستگاهها و آوازها و گوشه هاي موسيقي ايراني به صورت هاي مخالف به کار رفته است.
مانند گوشه هاي گيلکي و غم انگيز و ديلمان که اغلب در نواحي گيلان آن را مي خوانند. نمونه ديگر گوشه شهابي در بيات ترک که استاد ابوالحسن صبا در رديف خود آورده اند.
▪ در مورد گوشه شهابي وجه تسميه اي دارد که در ذيل به ذکر آن مي پردازيم:
استاد صبا با خواننده اي به اصطلاح آماتور به نام شهاب از اهالي اصفهان طرح دوستي داشت، که نگارنده او را به خاطر مي آورد. بلند قد، فربه و داراي صورتي خوش بود و دو بيتي هاي بابا طاهر را بدين نحو که استاد در کتاب رديف خود نت نموده اند مي خواند به اين مناسبت، "شهابي" نام نهاده اند. البته در اينجا بايد يادآور شوم که خيلي از گوشه هاي موسيقي ما به نام شخص مي باشد مانند صدري (در آواز افشاري)، يا مهدي ضربي و امثال اينها.
اين وزن در موسيقي محلي ما که در اصطلاح بين المللي «Folk Music» نامبرده شده به صورت هاي مختلفي به سمع مي رسد و از طرفي در کار آهنگسازي مورد استفاده اساتيد مي باشد، حتي درموسيقي پاپ نيز به گوش مي رسد که نمونه اي از آن توسط خواننده مشهور ويگن (يادش گرامي) اجرا شده است.