nafise sadeghi
4th July 2009, 02:07 AM
معرفي و تشريح خصوصيات مهم 162 رقم انگور موجود در كلكسيون استان فارس: (http://alonefarmer.blogfa.com/post-2216.aspx)
چکیده:
در سال 1372 يك كلكسيون از ارقام انگور در ايستگاه تحقيقات كشاورزي زرقان فارس مشتمل بر 162 رقم احداث گرديد اين ارقام از شماره هاي 1 تا 162 شماره گذاري و بصورت پاچراغي هدايت شدند. در سالهاي 1376 تا 1380، با استفاده از ديسكريپتور پيشنهادي سازمان بين المللي ذخاير توارثي گياهي IBPGR) )در مراحل مختلف رشد ، هنگام شكفتن جوانه، زمان شكوفه، زمان رسيدن محصول، زمان برداشت محصول و مرحلة خواب بوته هاي مو كارهاي مطالعاتي بيش از 100 صفت برروي اندامهاي مختلف اين ارقام از قبيل شاخة جوان( 5صفت )، برگ جوان( 6 صفت )، شاخة سبز(11 صفت)، پيچك(2 صفت)، برگ بالغ(29 صفت)، شاخة چوبي(6صفت)، پايه(3 صفت)، ميانگره(2 صفت)، گل آذين (5صفت) ، خوشه(7 صفت)، حبه (17 صفت) و بذر (6صفت)، صورت گرفت . هم چنين با روش تجزيه كلاستر و استفاده از 21 صفت يرگ و 4 صفت ميوه اقدام به گروه بندي و تفكيك ارقام مشابه شد . در نهايت اين ارقام در 9 كلاستر طبقه بندي شدند. 17 رقم بيدانه و بقيه ارقام دانه دار بودند، رنگ ميوه از سفيد، سياه، و قرمز و مقدار مواد جامد محلول از 17% تا 23% متغير بود. تاريخ شكفتن جوانه ها در بهار در ارقام مختلف تا 26 روز اختلاف داشت. با توجه به اهميت اين موضوع ارقام شماره 25، 32، 49، ،50، 52، 58، 59، 60، 61، 70، 71، 76، 80، 86، 90، 97، 104، 107، 111، 119، 120، 127، 132، 155، كه تاريخ شكفتن جوانه هاي آنها از بيست و هشتم فروردين به بعد بود به عنوان ارقام مقاوم در مقابل سرماي بهاره در نظر گرفته و استفاده از آنها در مناطق داراي سرماي بهاره توصيه مي شود. هم چنين تعداد 11 رقم اين كلكسيون بيدانه هستند كه در ميان آنها رقم شماره 109 يعني كشمش سبز بوانات به دليل داشتن حبه هاي درشت، خوشه هاي بزرگ و عملكرد بالا از ساير ارقام بيدانه متمايز بود. در اين مقاله خصوصيات مرفولوژيكي ، كمي و كيفي ارقام اين كلكسيون به منظور استفاده از آنها در برنامه هاي به نژادي و به زراعي انگور و توسعة تاكداري تشريح مي گردند.
مقدمه:
اكثر كشورهاي توليد كننده انگور به منظور حفاظت از منابع ژنتيكي و ارتقاء سطح كمي و كيفي توليدات محصول انگور، اقدام به شناسايي و جمع آوري ارقام و درنهايت تشكيل كلكسيونهاي باغي از اين ارقام نموده و اين كلكسيون ها را با روشهاي مختلفي از قبيل روشهاي شيميايي، بيوشيميايي، ايزوآنزيمها و الكتروفورز مورد مطالعه قرار داده اند.
(Bist and Sharma, 1990; Volpe, 1990; Avarmov et al., 1989; Chaparro, et al., 1989; Bachman, 1989; Martens and Fretz, 1980)
مهمترين صفات مورد بررسي در مطالعات تاك نگاري2 و شناسايي گونه ها و ارقام مو صفات مرفولوژيكي مي باشند كه در اكثر كشورها به منظور مطالعات شناسايي ارقام و گونه هاي مو از روشهايي كه بر مبناي بررسي اين صفات تدوين شده اند استفاده مي شود
(Bist and Sharma, 1990; Avarmov et al., 1989;Mannini et al., 1992; Wolpert, et al. 1995
در سالهاي گذشته در ايران نيز توسط مراكز تحقيقاتي و دانشگاهي اقدامات پراكنده ايي در خصوص شناسايي ارقام انگور و ايجاد كلكسيون ارقام انگور صورت گرفته است. و با استفاده از ديسكريپتور IBPGR ارقام انگور استانهاي كردستان، كرمانشاه، خرم آباد لرستان. منطقه مركزي (هزاره، و شراء)، قزوين و تاكستان، آذربايجان غربي و كاشمر در استان خراسان شناسايي شده اند. (كرمي 1374،1375 و 1383، حاجي اميري 1375، زاهدي 1375، زينانلو 1375، مدني 1373، دادگر 1367، عليزاده 1375، مختاريان 1375).
در راستا ي اين فعاليت ها، در سال 1372 در مركز تحقيقات كشاورزي فارس يك كلكسيون از ارقام انگور كشور مشتمل بر 162 رقم احداث شد، اين ارقام از شماره 1 تا 162شماره گذاري و به صورت پاچراغي هدايت شدند. ارقم به صورت طرح بلو كهاي كامل تصادفي با 3 تكرار كاشته شدند و در هر كرت تعداد 3 بوته قرار گرفته است، به اين ترتيب از هر رقم تعداد 9 بوته در كلكسيون وجود دارد. هم چنين به دليل اهميت اطلاع از خصوصيات ارقام انگور موجود در توسعه تاكداري، ضرورت مطالعه و بررسي خصوصيات آنها احساس شد، به همين دليل از سال 1376 تا 1380 و به صورت تكميلي در سالهاي 1381 و 1382 اين ارقام با استفاده از صفات مرفولوژيكي مورد مطالعه قرار گرفتند. هدف از اين مقاله معرفي و تشريح خصوصيات مهم ارقام انگور موجود در كلكسيون استان فارس براي آشنايي محققين و علاقمندان به تاكداري و استفاده از اين ارقام در برنامه هاي به نژادي و توسعه تاكداري مي باشد
مواد و روشها:
اين مطالعه از سال 1376 تا 1380 و مطالعات تكميلي آن از سال 1381 تا 1382 در كلكسيون انگور ايستگاه تحقيقات كشاورزي زرقان فارس انجام شد. براي اين منظور با استفاده از ديسكريپتور (IBPGR) كارهاي مطالعاتي مربوط به ثبت 101 صفت كمي و كيفي (Anonymous, 1983) شامل موارد ذيل اقدام گرديد.
شاخه چوبي (6 صفت): مقطع عرضي، ميان گره، سطح ميان گره، رنگ اصلي ميان گره، عدسك بر روي ميان گره، كرك عمودي بر روي گره، كرك عمودي بر روي ميان گره
پايه يا بوته مو (3 صفت): محصول شاخه در هكتار، تشكيل ريشه هاي نابجا، تشكيل كالوس.
شاخه جوان (5 صفت): شكل انتهايي، ميزان آنتوسيانين در انتهاي شاخه، پراكندگي آنتوسيانين در انتهاي شاخه، كرك خوابيده بر روي انتهاي شاخه، كرك ايستاده بر روي انتهاي شاخه.
برگ جوان (6 صفت): رنگ سطح فوقاني برگ، شدت رنگ گيري آنتوسيانين، كرك خوابيده بين رگبرگي. كرك ايستاده بين رگبرگي، كرك خوابيده روي رگبرگهاي اوليه، كرك ايستاده روي رگبرگهاي اوليه،
شاخه سبز(11 صفت): كرك ايستاده روي گره، كرك خوابيده روي گره، كرك ايستاده روي ميان گره، كرك خوابيده روي ميان گره، عادت رشد، رنگ سطح پشتي ميان گره، رنگ سطح پشتي گره. رنگ سطح شكمي گره. قدرت رشد شاخه و رنگ گيري آنتوسيانين شاخه.
پيچك (2 صفت): پراكندگي روي شاخه، طول پيچك.
گل آذين (5 صفت): جنس گل، موقعيت اولين گل آذين، تعداد گل آذين در هر شاخه، طول اولين گل آذين، زمان تمام گل
برگ بالغ(29 صفت): اندازه برگ، تعداد لوب ها، شكل دندانه برگ. شكل عمومي سينوس دمبرگ. طول برگ. شكل پهنك. رنگ سطح فوقاني پهنك برگ، رنگ گيري آنتوسيانين رگبرگهاي اوليه روي سطح فوقاني پهنك، تموج پهنك بين رگبرگ اصلي و جانبي، پروفيل، برجستگي روي سطح فوقاني برگ، طول دندانه، طول دندانه نسبت به عرض آن در قاعده، شكل قاعده سينوس دمبرگي، مختصات سينوس دمبرگي، شكل سطح فوقاني سينوس برگ، كرك خوابيده بين رگبرگها، كرك ايستاده بين رگبرگها، كرك خوابيده روي رگبرگهاي اوليه (سطح تحتاني). كرك ايستاده روي رگبرگهاي اوليه (سطح فوقاني). كرك خوابيده روي دمبرگ. كرك ايستاده روي دمبرگ. طول دمبرگ نسبت به رگبرگ اصلي.
ميان گره (2 صفت): طول ميان گره، قطر ميان گره.
خوشه (6 صفت): طول و تراكم خوشه، تعداد خوشه در شاخه، تعداد حبه در خوشه، سفتي دم خوشه، طول دم خوشه.
حبه (16 صفت): طول حبه، يكنواختي اندازه حبه، مقطع عرضي حبه، اندازه حبه، شكل رنگ پوست حبه، رنگ گوشت، مزه مخصوص، يكنواختي رنگ پوست. ضخامت پوست، آبدار بودن گوشت، مقدار شيره، سفتي گوشت، طبقه بندي مزه، طول دم حبه. جدا شدن دم حبه
دانه (5 صفت): ناف بذر، وزن، طول، برآمدگي عرضي روي كناره ها،موجود بودن بذر در حبه.
مراحل مختلف زماني(4 صفت):شروع رسيدن حبه،زمان شكفتن جوانه،رنگ گيري آنتوسيانين برگ،شروع رسيدن چوب
در مرحله برداشت ميوه (2 صفت): صفات كيفي تجزيه آب انگور در مرحله برداشت شامل اندازه گيري مواد جامد محلول توسط رفراكتومتر، مقدار آب انگور در يكصد گرم حبه به وسيله اندازه گيري وزن و حجم.
به منظور ترسيم دندروگرام با استفاده از تجزيه كلاستر بر اساس كدهاي مربوط به صفات اندازه گيري شده و بر اساس فرمول تعيين فواصل اقليدسي dij=√Σκ=1(Xij-Xik)² با تركيب 13 صفت شامل شدت آنتوسيانين انتهاي شاخه جوان، شكل عمومي سينوس دمبرگي، رنگ گيري آنتوسيانين رگبرگهاي اوليه در سطح تحتاني پهنك برگ، شكل سينوسهاي فوقاني برگ ، كركهاي خوابيده روي رگبرگهاي اوليه برگ بالغ (سطح تحتاني)، كركهاي عمودي روي رگبرگهاي اوليه برگ بالغ (سطح تحتاني)، جنسيت گل، محل اولين گل آذين، ،تراكم حبه ها در خوشه، اندازه حبه، شكل حبه، رنگ حبه، متوسط وزن يك حبه.گروههاي مشابه بين ارقام بومي مشخص گرديد.
در تنظيم جداول مربوط به صفات از اعداد 1 تا 162 استفاده گرديد. صفاتي كه تغييرات آنها به صورت پيوسته بوده از شماره هاي فرد 1 تا 9 و صفاتي كه داراي تغييرات ناپيوسته بوده از اعداد متوالي 1 تا 9 براي كد گذاري استفاده شد. در بعضي موارد فقدان يك صفت با علامت(-) و وجود آن با علامت (+) مشخص گرديد. روش كار مطابق با ديسكريپتور تدوين شدة بانك ژن گياهي اجرا گرديد.
نتايج وبحث:
به دليل تعداد بسيار زياد صفات و تعداد زياد ارقام، ارائه همه صفات اندازه گيري شده، در اين مقاله مقدور نمي باشد به همين دليل تعداي از صفات مهم ارقام كلكسيون به عنوان نتايج ارائه خواهد شد.
كليه ارقام موجود در كلكسييون به دليل داشتن صفاتي از قبيل: پيچك ها غير متوالسي، فقدان عدسك روي شاخه چوبي، وجود برگ هاي نازك و صاف و براق داراي 5 يا7 لوب. عدم وجود برآمدگي عرضي روي پهلوي بذر، چسبيدن پوست ميوه به گوشت هنگام رسيدن، نداشتن مزه مخصوص لابروسكا.. يك پايه بودن، باز بودن شكل انتهاي شاخه، پوست اندازي در 2 يا 3 سالگي، وجود گره هاي برجسته و وجود ديافراگم در گره. خوشه هاي نسبتاً بلند و چسبيدن حبه ها به دم حبه در هنگام رسيدن، وجود بذرهاي مخلوطي شكل با نوك بلند يا كوتاه. به گونه وينيفرا تعلق دارند
تاريخ شكفتن جوانه ها در بهار در ارقام مختلف از هفتم فروردين ماه تا 5 ارديبهشت متغير بوده و تا 29 روز اختلاف داشت. ارقامي كه جوانه هاي آنها تا اواسط فروردين ماه شكفته شدند به عنوان ارقام حساس به سرماي بهاره و تعداد 24 رقم انگور به شماره هاي 25، 32، 49، ،50، 52، 58، 59، 60، 61، 70، 71، 76، 80، 86، 90، 97، 104، 107، 111، 119، 120، 127، 132، 155، كه تاريخ شكفتن جوانه هاي آنها بعد ار 28 فروردين ماه بود به عنوان ارقامي كه قابليت گريز از سرماي بهاره و تحمل سرماهاي بعد از شكفتن جوانه را دارند در نظر گرفته شدند به همين دليل استفاده از آنها براي مناطق داراي سرماي بهاره قابل توصيه مي باشد. البته در موكاري، به تأخير انداختن شكفتن جوانه هاي انگور با استفاده از عمليات باغباني از قبيل هرس ديرموقع بوته هاي مو، انجام هرس دو مرحله ايي Double pruning)) يا استفاده از مواد شيميايي از عمليات مرسوم حفاظت بوته هاي مو در مقابل سرماي بهاره مي باشد. (Frances et al., 1974)ااين ارقام به صورت ژنتيكي دير شكوفا بوده و استفاده از آنها در مناطق سردسير مناسبترين روش مي باشد.
تعداد 17 رقم از ارقام اين كلكسيون بيدانه بودند. شماره اين ارقام عبارتند از 2، 12، 13،24، 27، 33، 68، 88، 109، 114، 123، 134، 139، 144، 145، 149 و 160 كه رقم شماره 134 به نام سرخك قوچان بسيار شبيه به رقم شماره 123 يعني عسكري زرقان است. در ميان ارقام بيدانه موجود در كلكسيون، رقم شماره 109 يعني رقم كشمش سبز بوانات به دليل داشتن صفات منحصر بفرد مانند حبه هاي درشت، خوشه هاي بزرگ، و در نهايت عملكرد بالا از ساير ارقام بيدانه متمايز بود به همين دليل اين رقم براي مناطقي كه توليد انگور به منظور تهيه كشمش صورت مي گيرد توصيه مي شود. البته اين رقم و ساير ارقام بيدانه موجود در اين كلكسيون جزو ارقام دير شكوفا و مقاوم به سرماي بهاره نمي باشند. به همين دليل در اين بررسي، همة ارقام بيدانه اين كلكسيون، در گروه ارقام حساس به سرماي بهاره قرار گرفتند.
منابع مورد استفاده
بي نام. 1378. آمارنامه كشاورزي سال زراعي 77-1376 وزارت كشاورزي. معاونت برنامه ريزي و بودجه اداره كل آمار و اطلاعات. نشريه شماره 01/78
دادگر، ع. 1367. شناسايي ارقام انگور منطقه اروميه. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه تهران. 152 صفحه.
حاجي اميري، ا. و م. صانعي شريعت پناهي. 1375 . شناسايي ارقام انگور بومي كرمانشاه ( صحنه ) . مجله نهال و بذر، جلد 12 ، شماره 4 ، ص. 41 – 24 .
زاهدي، ب. و م. صانعي شريعت پناهي. 1375 . شناسايي و مطالعه ارقام انگور خرم آباد لرستان . خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران ، ص. 64 .
زينانلو، ع. و م. صانعي شريعت پناهي . 1375 . شناسايي ارقام انگور محلي در منطقه قزوين و تاكستان. خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران ص. 59.
عليزاده، ا. 1375. شناسايي انگورهاي استان آذربايجانغربي. نشريه ترويجي، دفترتوليد برنامه هاي ترويجي و فني.79 ص.
كرمي، م. ج. 1375 شناسايي و معرفي انگور ديم ‹‹خوشناو››در كردستان و اهميت زراعي و ژنتيكي آن در موكاري. خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران. ص. 173.
ــــــــــــــــــــ 1374. شناسايي ارقام انگور كردستان. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه تبريز، 224ص.
ــــــــــــــــــــ 1375. موكاري در استان كردستان. نشريه تحقيقي ترويجي. انتشارات نشر آموزش كشاورزي 12 ص.
ــــــــــــــــــــ 1379. نتايج مقدماتي به گزيني كلوني دو رقم مهم انگور ديم استان كردستان.مجله نهال و بذر 16 (4): 437-425
ــــــــــــــــــــ 1383. شناسايي، جمع آوري و ارزيابي ژنوتيپ هاي انگور كشور(استان كردستان). گزارش نهايي طرح تحقيقاتي بخش تحقيقات ژنتيك و ذخاير توارثي گياهي، نشريه شماره 76/83. 102 ص.
مختاريان، ع. 1375. شناسايي و مطالعه ارقام محلي انگور در كاشمر. خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران. ص. 155
مدني،ج. 1373. شناسايي انگورهاي منطقه مركزي(هزاره و شراء). پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه تهران.150 ص
ANONYMOUS, 1983. Descriptors for grape. International board for plant resources. Executive ecretariat via dell terme dicaraculia.
AVARMOV, L., P. MALES, D. ZUNIC, 1989. Ampelographic application methods in Yogoslavia. Rivista di Viticoltura edi Enologia, Conegliano, 42(1): 77-79.
BACHMAN, O. 1989. Isoenzyems as a tool for grape cultivar identification. Riv. Vitic. Enol. N. l. 42(1); 27-31.
BIST, H. S., AND S. D. SHATRMA. 1989. Vegetative characters of some local cultivars of grape (Vitis species) grown in kinnaur. Indian Journal of Agricultural Sciences. 60(9): 636-637.
CHAPARRO, J. X., R. G. GOLDY, B. D. MOWREY and D. J. WERNER. 1989. Identification of Vitis vinifera L. * Muscadinia rotundifolia. Hortscience, 24(1): 128-130.
EINSET, J. and C. DRATT. 1975. Grape. P. 130-153. In J. Janick and J. N. Moore(eds.), Advances in fruit breeding, Purdu University Press, West Lafayette, Ind.
FRANCES,V., G. CHINCHETRU and P.ESTERAN. 1974. The use of morfactins for the control of spring frost in viticulture. Bulletin de L Oiv 47:758-764. Abstracted in Horticultural Abstracts. 46(1976): 282
MANNINI, F., A. SCHNEIDER, V. GERBI, L. AVETRANI, L. RIGAZIO, 1992. Clonal selection of major grapevine cultivars grown in the Aosta Valley: Ampelographic, agronomicap and enological aspects. Vignevini, Bologna 19(6): 43-52.
SINGLETON, V. L. and P. ESAU. 1969. Phenolic substances in grapes and wine and their significance. Academic Press Newyork.
SMART, R., R. THORNTON, S. RODRIGUEZ and J. YOUNG. 1989. Ampelographic problems in newzealand, (Eds.): Proceeding of the 2nd International symposium for cool climat viticulture and enology. Auckland, Newzealand, 11-15 Jan. 1988, Zurr, D. 30-33
VOLPE, B. 1990. Ampelographic and taxonomic studies for varietal identification. Vignevini, Bologna 17(1/2): 27-32
WOLPERT, J. A., A. N. KASIMATIS, P. S. VERDEGAL. 1995. Viticultural performance of seven Cabernet sauvignon clons in the Northern San Joaquin valley California. Amer. J. Enol. Vitic. 46(4): 437-441.
محمد جواد كرمي
زرقان فارس، بلوار شهيد بخشنده، مركز تحقيقات كشاورزي فارس
http://alonefarmer.blogfa.com/post-2216.aspx
چکیده:
در سال 1372 يك كلكسيون از ارقام انگور در ايستگاه تحقيقات كشاورزي زرقان فارس مشتمل بر 162 رقم احداث گرديد اين ارقام از شماره هاي 1 تا 162 شماره گذاري و بصورت پاچراغي هدايت شدند. در سالهاي 1376 تا 1380، با استفاده از ديسكريپتور پيشنهادي سازمان بين المللي ذخاير توارثي گياهي IBPGR) )در مراحل مختلف رشد ، هنگام شكفتن جوانه، زمان شكوفه، زمان رسيدن محصول، زمان برداشت محصول و مرحلة خواب بوته هاي مو كارهاي مطالعاتي بيش از 100 صفت برروي اندامهاي مختلف اين ارقام از قبيل شاخة جوان( 5صفت )، برگ جوان( 6 صفت )، شاخة سبز(11 صفت)، پيچك(2 صفت)، برگ بالغ(29 صفت)، شاخة چوبي(6صفت)، پايه(3 صفت)، ميانگره(2 صفت)، گل آذين (5صفت) ، خوشه(7 صفت)، حبه (17 صفت) و بذر (6صفت)، صورت گرفت . هم چنين با روش تجزيه كلاستر و استفاده از 21 صفت يرگ و 4 صفت ميوه اقدام به گروه بندي و تفكيك ارقام مشابه شد . در نهايت اين ارقام در 9 كلاستر طبقه بندي شدند. 17 رقم بيدانه و بقيه ارقام دانه دار بودند، رنگ ميوه از سفيد، سياه، و قرمز و مقدار مواد جامد محلول از 17% تا 23% متغير بود. تاريخ شكفتن جوانه ها در بهار در ارقام مختلف تا 26 روز اختلاف داشت. با توجه به اهميت اين موضوع ارقام شماره 25، 32، 49، ،50، 52، 58، 59، 60، 61، 70، 71، 76، 80، 86، 90، 97، 104، 107، 111، 119، 120، 127، 132، 155، كه تاريخ شكفتن جوانه هاي آنها از بيست و هشتم فروردين به بعد بود به عنوان ارقام مقاوم در مقابل سرماي بهاره در نظر گرفته و استفاده از آنها در مناطق داراي سرماي بهاره توصيه مي شود. هم چنين تعداد 11 رقم اين كلكسيون بيدانه هستند كه در ميان آنها رقم شماره 109 يعني كشمش سبز بوانات به دليل داشتن حبه هاي درشت، خوشه هاي بزرگ و عملكرد بالا از ساير ارقام بيدانه متمايز بود. در اين مقاله خصوصيات مرفولوژيكي ، كمي و كيفي ارقام اين كلكسيون به منظور استفاده از آنها در برنامه هاي به نژادي و به زراعي انگور و توسعة تاكداري تشريح مي گردند.
مقدمه:
اكثر كشورهاي توليد كننده انگور به منظور حفاظت از منابع ژنتيكي و ارتقاء سطح كمي و كيفي توليدات محصول انگور، اقدام به شناسايي و جمع آوري ارقام و درنهايت تشكيل كلكسيونهاي باغي از اين ارقام نموده و اين كلكسيون ها را با روشهاي مختلفي از قبيل روشهاي شيميايي، بيوشيميايي، ايزوآنزيمها و الكتروفورز مورد مطالعه قرار داده اند.
(Bist and Sharma, 1990; Volpe, 1990; Avarmov et al., 1989; Chaparro, et al., 1989; Bachman, 1989; Martens and Fretz, 1980)
مهمترين صفات مورد بررسي در مطالعات تاك نگاري2 و شناسايي گونه ها و ارقام مو صفات مرفولوژيكي مي باشند كه در اكثر كشورها به منظور مطالعات شناسايي ارقام و گونه هاي مو از روشهايي كه بر مبناي بررسي اين صفات تدوين شده اند استفاده مي شود
(Bist and Sharma, 1990; Avarmov et al., 1989;Mannini et al., 1992; Wolpert, et al. 1995
در سالهاي گذشته در ايران نيز توسط مراكز تحقيقاتي و دانشگاهي اقدامات پراكنده ايي در خصوص شناسايي ارقام انگور و ايجاد كلكسيون ارقام انگور صورت گرفته است. و با استفاده از ديسكريپتور IBPGR ارقام انگور استانهاي كردستان، كرمانشاه، خرم آباد لرستان. منطقه مركزي (هزاره، و شراء)، قزوين و تاكستان، آذربايجان غربي و كاشمر در استان خراسان شناسايي شده اند. (كرمي 1374،1375 و 1383، حاجي اميري 1375، زاهدي 1375، زينانلو 1375، مدني 1373، دادگر 1367، عليزاده 1375، مختاريان 1375).
در راستا ي اين فعاليت ها، در سال 1372 در مركز تحقيقات كشاورزي فارس يك كلكسيون از ارقام انگور كشور مشتمل بر 162 رقم احداث شد، اين ارقام از شماره 1 تا 162شماره گذاري و به صورت پاچراغي هدايت شدند. ارقم به صورت طرح بلو كهاي كامل تصادفي با 3 تكرار كاشته شدند و در هر كرت تعداد 3 بوته قرار گرفته است، به اين ترتيب از هر رقم تعداد 9 بوته در كلكسيون وجود دارد. هم چنين به دليل اهميت اطلاع از خصوصيات ارقام انگور موجود در توسعه تاكداري، ضرورت مطالعه و بررسي خصوصيات آنها احساس شد، به همين دليل از سال 1376 تا 1380 و به صورت تكميلي در سالهاي 1381 و 1382 اين ارقام با استفاده از صفات مرفولوژيكي مورد مطالعه قرار گرفتند. هدف از اين مقاله معرفي و تشريح خصوصيات مهم ارقام انگور موجود در كلكسيون استان فارس براي آشنايي محققين و علاقمندان به تاكداري و استفاده از اين ارقام در برنامه هاي به نژادي و توسعه تاكداري مي باشد
مواد و روشها:
اين مطالعه از سال 1376 تا 1380 و مطالعات تكميلي آن از سال 1381 تا 1382 در كلكسيون انگور ايستگاه تحقيقات كشاورزي زرقان فارس انجام شد. براي اين منظور با استفاده از ديسكريپتور (IBPGR) كارهاي مطالعاتي مربوط به ثبت 101 صفت كمي و كيفي (Anonymous, 1983) شامل موارد ذيل اقدام گرديد.
شاخه چوبي (6 صفت): مقطع عرضي، ميان گره، سطح ميان گره، رنگ اصلي ميان گره، عدسك بر روي ميان گره، كرك عمودي بر روي گره، كرك عمودي بر روي ميان گره
پايه يا بوته مو (3 صفت): محصول شاخه در هكتار، تشكيل ريشه هاي نابجا، تشكيل كالوس.
شاخه جوان (5 صفت): شكل انتهايي، ميزان آنتوسيانين در انتهاي شاخه، پراكندگي آنتوسيانين در انتهاي شاخه، كرك خوابيده بر روي انتهاي شاخه، كرك ايستاده بر روي انتهاي شاخه.
برگ جوان (6 صفت): رنگ سطح فوقاني برگ، شدت رنگ گيري آنتوسيانين، كرك خوابيده بين رگبرگي. كرك ايستاده بين رگبرگي، كرك خوابيده روي رگبرگهاي اوليه، كرك ايستاده روي رگبرگهاي اوليه،
شاخه سبز(11 صفت): كرك ايستاده روي گره، كرك خوابيده روي گره، كرك ايستاده روي ميان گره، كرك خوابيده روي ميان گره، عادت رشد، رنگ سطح پشتي ميان گره، رنگ سطح پشتي گره. رنگ سطح شكمي گره. قدرت رشد شاخه و رنگ گيري آنتوسيانين شاخه.
پيچك (2 صفت): پراكندگي روي شاخه، طول پيچك.
گل آذين (5 صفت): جنس گل، موقعيت اولين گل آذين، تعداد گل آذين در هر شاخه، طول اولين گل آذين، زمان تمام گل
برگ بالغ(29 صفت): اندازه برگ، تعداد لوب ها، شكل دندانه برگ. شكل عمومي سينوس دمبرگ. طول برگ. شكل پهنك. رنگ سطح فوقاني پهنك برگ، رنگ گيري آنتوسيانين رگبرگهاي اوليه روي سطح فوقاني پهنك، تموج پهنك بين رگبرگ اصلي و جانبي، پروفيل، برجستگي روي سطح فوقاني برگ، طول دندانه، طول دندانه نسبت به عرض آن در قاعده، شكل قاعده سينوس دمبرگي، مختصات سينوس دمبرگي، شكل سطح فوقاني سينوس برگ، كرك خوابيده بين رگبرگها، كرك ايستاده بين رگبرگها، كرك خوابيده روي رگبرگهاي اوليه (سطح تحتاني). كرك ايستاده روي رگبرگهاي اوليه (سطح فوقاني). كرك خوابيده روي دمبرگ. كرك ايستاده روي دمبرگ. طول دمبرگ نسبت به رگبرگ اصلي.
ميان گره (2 صفت): طول ميان گره، قطر ميان گره.
خوشه (6 صفت): طول و تراكم خوشه، تعداد خوشه در شاخه، تعداد حبه در خوشه، سفتي دم خوشه، طول دم خوشه.
حبه (16 صفت): طول حبه، يكنواختي اندازه حبه، مقطع عرضي حبه، اندازه حبه، شكل رنگ پوست حبه، رنگ گوشت، مزه مخصوص، يكنواختي رنگ پوست. ضخامت پوست، آبدار بودن گوشت، مقدار شيره، سفتي گوشت، طبقه بندي مزه، طول دم حبه. جدا شدن دم حبه
دانه (5 صفت): ناف بذر، وزن، طول، برآمدگي عرضي روي كناره ها،موجود بودن بذر در حبه.
مراحل مختلف زماني(4 صفت):شروع رسيدن حبه،زمان شكفتن جوانه،رنگ گيري آنتوسيانين برگ،شروع رسيدن چوب
در مرحله برداشت ميوه (2 صفت): صفات كيفي تجزيه آب انگور در مرحله برداشت شامل اندازه گيري مواد جامد محلول توسط رفراكتومتر، مقدار آب انگور در يكصد گرم حبه به وسيله اندازه گيري وزن و حجم.
به منظور ترسيم دندروگرام با استفاده از تجزيه كلاستر بر اساس كدهاي مربوط به صفات اندازه گيري شده و بر اساس فرمول تعيين فواصل اقليدسي dij=√Σκ=1(Xij-Xik)² با تركيب 13 صفت شامل شدت آنتوسيانين انتهاي شاخه جوان، شكل عمومي سينوس دمبرگي، رنگ گيري آنتوسيانين رگبرگهاي اوليه در سطح تحتاني پهنك برگ، شكل سينوسهاي فوقاني برگ ، كركهاي خوابيده روي رگبرگهاي اوليه برگ بالغ (سطح تحتاني)، كركهاي عمودي روي رگبرگهاي اوليه برگ بالغ (سطح تحتاني)، جنسيت گل، محل اولين گل آذين، ،تراكم حبه ها در خوشه، اندازه حبه، شكل حبه، رنگ حبه، متوسط وزن يك حبه.گروههاي مشابه بين ارقام بومي مشخص گرديد.
در تنظيم جداول مربوط به صفات از اعداد 1 تا 162 استفاده گرديد. صفاتي كه تغييرات آنها به صورت پيوسته بوده از شماره هاي فرد 1 تا 9 و صفاتي كه داراي تغييرات ناپيوسته بوده از اعداد متوالي 1 تا 9 براي كد گذاري استفاده شد. در بعضي موارد فقدان يك صفت با علامت(-) و وجود آن با علامت (+) مشخص گرديد. روش كار مطابق با ديسكريپتور تدوين شدة بانك ژن گياهي اجرا گرديد.
نتايج وبحث:
به دليل تعداد بسيار زياد صفات و تعداد زياد ارقام، ارائه همه صفات اندازه گيري شده، در اين مقاله مقدور نمي باشد به همين دليل تعداي از صفات مهم ارقام كلكسيون به عنوان نتايج ارائه خواهد شد.
كليه ارقام موجود در كلكسييون به دليل داشتن صفاتي از قبيل: پيچك ها غير متوالسي، فقدان عدسك روي شاخه چوبي، وجود برگ هاي نازك و صاف و براق داراي 5 يا7 لوب. عدم وجود برآمدگي عرضي روي پهلوي بذر، چسبيدن پوست ميوه به گوشت هنگام رسيدن، نداشتن مزه مخصوص لابروسكا.. يك پايه بودن، باز بودن شكل انتهاي شاخه، پوست اندازي در 2 يا 3 سالگي، وجود گره هاي برجسته و وجود ديافراگم در گره. خوشه هاي نسبتاً بلند و چسبيدن حبه ها به دم حبه در هنگام رسيدن، وجود بذرهاي مخلوطي شكل با نوك بلند يا كوتاه. به گونه وينيفرا تعلق دارند
تاريخ شكفتن جوانه ها در بهار در ارقام مختلف از هفتم فروردين ماه تا 5 ارديبهشت متغير بوده و تا 29 روز اختلاف داشت. ارقامي كه جوانه هاي آنها تا اواسط فروردين ماه شكفته شدند به عنوان ارقام حساس به سرماي بهاره و تعداد 24 رقم انگور به شماره هاي 25، 32، 49، ،50، 52، 58، 59، 60، 61، 70، 71، 76، 80، 86، 90، 97، 104، 107، 111، 119، 120، 127، 132، 155، كه تاريخ شكفتن جوانه هاي آنها بعد ار 28 فروردين ماه بود به عنوان ارقامي كه قابليت گريز از سرماي بهاره و تحمل سرماهاي بعد از شكفتن جوانه را دارند در نظر گرفته شدند به همين دليل استفاده از آنها براي مناطق داراي سرماي بهاره قابل توصيه مي باشد. البته در موكاري، به تأخير انداختن شكفتن جوانه هاي انگور با استفاده از عمليات باغباني از قبيل هرس ديرموقع بوته هاي مو، انجام هرس دو مرحله ايي Double pruning)) يا استفاده از مواد شيميايي از عمليات مرسوم حفاظت بوته هاي مو در مقابل سرماي بهاره مي باشد. (Frances et al., 1974)ااين ارقام به صورت ژنتيكي دير شكوفا بوده و استفاده از آنها در مناطق سردسير مناسبترين روش مي باشد.
تعداد 17 رقم از ارقام اين كلكسيون بيدانه بودند. شماره اين ارقام عبارتند از 2، 12، 13،24، 27، 33، 68، 88، 109، 114، 123، 134، 139، 144، 145، 149 و 160 كه رقم شماره 134 به نام سرخك قوچان بسيار شبيه به رقم شماره 123 يعني عسكري زرقان است. در ميان ارقام بيدانه موجود در كلكسيون، رقم شماره 109 يعني رقم كشمش سبز بوانات به دليل داشتن صفات منحصر بفرد مانند حبه هاي درشت، خوشه هاي بزرگ، و در نهايت عملكرد بالا از ساير ارقام بيدانه متمايز بود به همين دليل اين رقم براي مناطقي كه توليد انگور به منظور تهيه كشمش صورت مي گيرد توصيه مي شود. البته اين رقم و ساير ارقام بيدانه موجود در اين كلكسيون جزو ارقام دير شكوفا و مقاوم به سرماي بهاره نمي باشند. به همين دليل در اين بررسي، همة ارقام بيدانه اين كلكسيون، در گروه ارقام حساس به سرماي بهاره قرار گرفتند.
منابع مورد استفاده
بي نام. 1378. آمارنامه كشاورزي سال زراعي 77-1376 وزارت كشاورزي. معاونت برنامه ريزي و بودجه اداره كل آمار و اطلاعات. نشريه شماره 01/78
دادگر، ع. 1367. شناسايي ارقام انگور منطقه اروميه. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه تهران. 152 صفحه.
حاجي اميري، ا. و م. صانعي شريعت پناهي. 1375 . شناسايي ارقام انگور بومي كرمانشاه ( صحنه ) . مجله نهال و بذر، جلد 12 ، شماره 4 ، ص. 41 – 24 .
زاهدي، ب. و م. صانعي شريعت پناهي. 1375 . شناسايي و مطالعه ارقام انگور خرم آباد لرستان . خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران ، ص. 64 .
زينانلو، ع. و م. صانعي شريعت پناهي . 1375 . شناسايي ارقام انگور محلي در منطقه قزوين و تاكستان. خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران ص. 59.
عليزاده، ا. 1375. شناسايي انگورهاي استان آذربايجانغربي. نشريه ترويجي، دفترتوليد برنامه هاي ترويجي و فني.79 ص.
كرمي، م. ج. 1375 شناسايي و معرفي انگور ديم ‹‹خوشناو››در كردستان و اهميت زراعي و ژنتيكي آن در موكاري. خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران. ص. 173.
ــــــــــــــــــــ 1374. شناسايي ارقام انگور كردستان. پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه تبريز، 224ص.
ــــــــــــــــــــ 1375. موكاري در استان كردستان. نشريه تحقيقي ترويجي. انتشارات نشر آموزش كشاورزي 12 ص.
ــــــــــــــــــــ 1379. نتايج مقدماتي به گزيني كلوني دو رقم مهم انگور ديم استان كردستان.مجله نهال و بذر 16 (4): 437-425
ــــــــــــــــــــ 1383. شناسايي، جمع آوري و ارزيابي ژنوتيپ هاي انگور كشور(استان كردستان). گزارش نهايي طرح تحقيقاتي بخش تحقيقات ژنتيك و ذخاير توارثي گياهي، نشريه شماره 76/83. 102 ص.
مختاريان، ع. 1375. شناسايي و مطالعه ارقام محلي انگور در كاشمر. خلاصه مقالات اولين كنگره علوم باغباني ايران. ص. 155
مدني،ج. 1373. شناسايي انگورهاي منطقه مركزي(هزاره و شراء). پايان نامه كارشناسي ارشد. دانشگاه تهران.150 ص
ANONYMOUS, 1983. Descriptors for grape. International board for plant resources. Executive ecretariat via dell terme dicaraculia.
AVARMOV, L., P. MALES, D. ZUNIC, 1989. Ampelographic application methods in Yogoslavia. Rivista di Viticoltura edi Enologia, Conegliano, 42(1): 77-79.
BACHMAN, O. 1989. Isoenzyems as a tool for grape cultivar identification. Riv. Vitic. Enol. N. l. 42(1); 27-31.
BIST, H. S., AND S. D. SHATRMA. 1989. Vegetative characters of some local cultivars of grape (Vitis species) grown in kinnaur. Indian Journal of Agricultural Sciences. 60(9): 636-637.
CHAPARRO, J. X., R. G. GOLDY, B. D. MOWREY and D. J. WERNER. 1989. Identification of Vitis vinifera L. * Muscadinia rotundifolia. Hortscience, 24(1): 128-130.
EINSET, J. and C. DRATT. 1975. Grape. P. 130-153. In J. Janick and J. N. Moore(eds.), Advances in fruit breeding, Purdu University Press, West Lafayette, Ind.
FRANCES,V., G. CHINCHETRU and P.ESTERAN. 1974. The use of morfactins for the control of spring frost in viticulture. Bulletin de L Oiv 47:758-764. Abstracted in Horticultural Abstracts. 46(1976): 282
MANNINI, F., A. SCHNEIDER, V. GERBI, L. AVETRANI, L. RIGAZIO, 1992. Clonal selection of major grapevine cultivars grown in the Aosta Valley: Ampelographic, agronomicap and enological aspects. Vignevini, Bologna 19(6): 43-52.
SINGLETON, V. L. and P. ESAU. 1969. Phenolic substances in grapes and wine and their significance. Academic Press Newyork.
SMART, R., R. THORNTON, S. RODRIGUEZ and J. YOUNG. 1989. Ampelographic problems in newzealand, (Eds.): Proceeding of the 2nd International symposium for cool climat viticulture and enology. Auckland, Newzealand, 11-15 Jan. 1988, Zurr, D. 30-33
VOLPE, B. 1990. Ampelographic and taxonomic studies for varietal identification. Vignevini, Bologna 17(1/2): 27-32
WOLPERT, J. A., A. N. KASIMATIS, P. S. VERDEGAL. 1995. Viticultural performance of seven Cabernet sauvignon clons in the Northern San Joaquin valley California. Amer. J. Enol. Vitic. 46(4): 437-441.
محمد جواد كرمي
زرقان فارس، بلوار شهيد بخشنده، مركز تحقيقات كشاورزي فارس
http://alonefarmer.blogfa.com/post-2216.aspx