MR_Jentelman
29th August 2009, 09:33 PM
قرن 20 به پایان رسید، در روند پر پیچ و خم آن دیدیم که دو کشور چین و ایران پس از برقراری روابط سیاسی، بویژه پس از تاسیس جمهوری اسلامی ایران ، تحت توجه و مراقبت مشترک رهبران دو کشور، همکاری و روابط دوستانه خود را بطور مداوم توسعه می دهند. بخصوص با ورود به قرن 21 ، قوه حیاتی جدیدی در روابط دو کشور ظاهر می شود. از این جهت بررسی موقعیت تاریخی و نقش و تاثیر آن از مطالب مورد توجه دانشمندان چینی و خارجی است. به همین دلیل ، من سعی می کنم با تحلیل تاثیر جاده ابریشم در پیشرفت تمدن جهان در تاریخ ، به تحقیق در مورد روابط چین و ایران در زمان حال و پیشرفت آن در آینده بپردازم.
1- " جاده ابریشم " بعنوان یک پدیده تاریخی فرهنگی پیچیده ، تقریباً کلیه عوامل در جهت حفظ جامعه بشر را شامل بوده است. جاده ابریشم در طول هزاران سال ، نه تنها صفحه درخشانی در تاریخ جهان گشوده ، بلکه بدنبال رشد جامعه بشری تاثیر عمیق و نقش فعالانه ای برای توسعه روابط چین و ایران در آینده ایفاء می کند.
با توجه به تاریخ پیشرفت بشر ، دو کشور چین و ایران در زمان هان ( از سال 206 قبل از میلاد تا سال 220 میلادی ) دارای تاریخ تمدن مکتوب بودند. سی ما چیان ( Si ma qian ) تاریخدان معروف چین در کتاب " تواریخ. یادداشت دا وان ( Da wan ) " نه فقط ابتکار بزرگ جانگ چیان ( Zhang qiqn ) در جهت برقراری روابط با مناطق غرب را ثبت کرده ، بلکه اشاره کرده است: " اشکانیان در هزاران " لی " ( واحد طول در چین مساوی است با نیم کیلومتر ) غرب تازی واقع است... صدها شهر بزرگ و کوچک تابع آن کشور است و مساحت آن هزاران لی مربع بوده و یکی از بزرگترین کشورهای جهان است." مردم آنجا در تجارت ماهرند. " تجار مردمی با وسایل حمل و نقل از جمله کشتی به کشورهای اطراف می روند." می توان دید که دو هزار سال قبل ، جانگ چیان با روحیه ای تسخیرناپذیر بر اساس دستور امپراطور دودمان هان به مناطق غرب عزیمت کرده تا دو کشور چین و ایران ارتباط داشته و اطلاعات خود را با هم مبادله کنند. بدنبال آن ، جاده ابریشم زمینی که از سرزمین ایران عبور کرده و جاده ابریشم دریائی که از خلیج فارس گذشته ، مبادلات سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی دو کشور چین و ایران راهر چه بیشتر پیش برده و از آن به بعد مبادلات فرهنگی دو کشور روزبروز زیادتر شده بود. این مبادلات فرهنگی در زمانهای تانگ و سونگ ( از سال 618 تا سال 1128 میلادی ) به اوج رسید. در آن زمان تاجر ، فرستاده ، روحانی ، مبلغ مذهبی ، هنرمند و مقامات عالیرتبه گروه گروه به چین مسافرت کرده و بیش از 5000 نفر ایرانی در شهر چانگ ان ( سی ان امروز ) ساکن شده بودند که این نشانگر دامنه گسترده مبادلات بین دو کشور بود. اکنون در سین کیانگ ، نینگ شیا ، سی ان ، فوجیان ، گوانگ دونگ چین و اصفهان و تبریز ایران ،آثاری مربوط به این مبادلات باقی مانده است. در آن زمان نقاشی ، موسیقی ، حکاکی روی چوب، مس تراشی، ظروف چینی و سفالین ، سکه و سایر محصولات هنر دستی ، تاثیر زیادی در فرهنگ دو کشور گذاشته بود. جاده ابریشم که از سی ان چین شروع شده و از طریق ایران به دریای مدیترانه می رسید ، علامت دیرینه روابط دوستانه دو کشور چین و ایران بوده است.
جاده ابریشم در تاریخ پیشرفت تمدن جهان، پیوند بین کشورهای کهن و متمدن جهان یعنی چین ، ایران، هند ، مصر ، بابل و غیره بوده است. در مناطقی که جاده ابریشم از آنها عبور کرده ، امپراطور های بزرگ جهان از جمله امپراطور فارس، امپراطور ما چیتون ، امپراطور عثمانی بوجود آمده بود. در مراکز حمل و نقل مسیر جاده ابریشم ، دین بودائی ، دین مسیحی و دین اسلام که تاکنون همچنان در افکار میلیونها نفر تاثیر دارند، متولد شدند. در آن زمانها بسیاری از فعالیت های مهم سیاسی و نظامی در مسیر این جاده انجام می شد. تعداد زیادی از ابداعات بزرگ و افکار پیشرفته و با اهمیت ، از طریق این جاده در مناطق مختلف جهان پخش می گردید. مبادلات تجاری ، علمی ، فنی و فرهنگی بین چین و کشورهای خارجی نیز همین گونه بود. ابریشم ، ظروف لاکی ، ظروف چینی ، مهارت کاغذسازی، مهارت چاپ ، باروت ، فنون ذوب آهن و آبیاری چین از طریق ایران به آسیای غربی اروپا منتقل شد. انواع جدید گیاهی ، پوست و پشم ، پرندگان و حیوانات گرانبهای غرب و همچنین موسیقی ، رقص ، ستاره شناسی ، تقویم شناسی و فرهنگ مذهبی پی درپی به چین انتقال داده شده بود. بطور کلی ، جاده ابریشم که از آسیا و اروپا و افریقا عبور می کرد ، از قلمرو اقتصادی و تجاری فراتر رفته و به مسیر مبادلات همه جانبه اقتصادی ، سیاسی ، فکری ، فرهنگی و ملی در جهان تبدیل شده بود. جاده ابریشم به گهواره و راه تاریخی مهمی در جهت پدیداری و رشد تمدنهای شرق وغرب تبدیل شده بود.
در دوره تانگ ، قدرت کشور چین زیاد و اقتصاد آن خیلی پیشرفته بود. در واقع چین مرکز مبادلات فرهنگی و تجاری شرق در آن زمان محسوب می گردید. در کتاب " یادداشت تازی " از " کتاب تانگ کهن " در باره داستان تاریخی فارسیان و تازیان این طور آمده است که: " در سال 610، فارسیان و تازیان در ناحیه مدینه شتر می چراندند. تازیان بر اساس گفته فارسیان در غارها سنگ و شمشیر زیادی کشف کرده و پیروان آنها روزبروز زیادتر شدند. سرانجام حکومت مستقل محلی را در تازی و فارس تاسیس کرده و خود را شاه معرفی کردند." زمان و داستان مندرج در این کتاب تقریبا با داستان محمد پیغمبر مبنی بر ایجاد دین اسلام مطابقت دارد ، ولی در اینجا نقش فارسیان برجسته شده است.
در زمان دودمان تانگ، بعلت رونق تجارت دریائی بین فارس و چین ، فارسیان در سواحل دریای جنوب چین به " صاحب کشتی " ملقب شده بودند. یوان شن ( Yuan shen ) شاعر بزرگ چین در زمان تانگ در ذیل شعر خود نوشت: " مردم جنوب چین فارسیان را صاحب کشتی می خوانند." این لقب نه تنها نشان می داد که کشتی های خارجی وارد شده به گوانگ جئو و جیائو جئو چین بیشتر وابسته به فارسیان بوده اند بلکه بیان می کرد که صاحبان کشتی های تجارتی خارجی در اقیانوس هند نیز فارسیان را به ناخدایی استخدام کرده بودند. بسیاری از فارسیان در کتاب های چین معمولاً به عنوان شخصیت افسانه ای غریب توصیف شده بودند. در کتاب " تای پینگ گوانگ جی " ( Tai ping guang ji ) داستانهای افسانه ای تجار فارس در چین ثبت و در کتابهای " جی ای جی ( Ji yi ji )" ،" چوو یانگ زا جو ( Chou yang za ju ) "، " سوان شی جی ( Xuan shi zhi ) " و غیره هم داستانهای فارسیان و سایر اهالی مناطق غربی مبنی بر تشخیص گنج ها مندرج شده بود. در کتاب " تای پینگ گوانگ جی " نیز داستان تجار فارس مبنی بر خرید و فروش داروها ثبت شده و ذکر گردیده عده ای از آنها داروساز بوده اند که نقش مهمی را برای انتقال فن داروسازی چین به غرب ایفا کرده بودند.
عده ای از نوادگان فارسیان وارد شده به چین ، بعلت اینکه در ادبیات زبان چینی دست آوردهای بزرگی کسب کرده بودند فصلی فراموش نشدنی در تاریخ مبادلات فرهنگی بین چین و ایران ثبت کردند. برادر و خواهر لی شون ( Li xun ) شاعر مشهور در دوره تانگ از جمله آنها بودند. لی شون ( 855 – 930 ) " فارس لی " نیز نام داشت و پدرش لی سوشا ( Li su sha ) تاجر و ثروتمند فارس بود. لی شون که در ناحیه زی جئو ( نزدیک به شهرستان تای استان سی چوان امروز ) ساکن بود ادبیات زبان چینی را خیلی خوب می دانست. اشعار او خیلی جالب است. او " مجموعه اشعار چونگ یائو ( Qong yao )" را خلق کرد که از بین رفته است. اکنون 54 شعر او در " مجموعه اشعار سراسر تانگ " جمع آوری شده است. در این میان " ماهیگیر سالخورده " ، " آواز ماهیگیر " ... اثر درجه یک اوست . او با سبک شعر ساده ، بیشتر مناظر طبیعی دریای جنوبی را توصیف می کرد. او در مقایسه با شاعر بزرگ چین ، چه از نظر قواعد و اشکال ساختمان شعر ، و چه از نظر خیال پردازی و معنی ضمنی ، اصلاً چیزی کم نداشت. لی شون هونگ ( Li shun hong ) خواهر کوچک لی شون نیز در خلق شعر توانا بود. اشعار زیبا و تازه و جالب او نیز در " مجموعه اشعار سراسر تانگ " جمع آوری شده که این نشانگر تسلط او بر فرهنگ سنتی چین است. در همان زمان ، در دوره یوان یک استاندار یون نن خدمات برجسته ای برای مبادلات فرهنگی بین چین و فارس، بویژه برای رشد اقتصادی اجتماعی و فرهنگ یون نن و وحدت ملی انجام داد. او سید اجل شمس الدین سیاستمدار مشهور مسلمان هوی در دوره یوان و از خانواده ای اصیل از بخارای فارس بود. او در طول مدیریت استان یون نن سیستم اداری را اصلاح کرد و سیستم ایالت و شهرستان ایجاد نمود. بدین ترتیب یون نن را به یک استان اداری رسمی تبدیل کرد. او همچنین دین اسلام ، زبان عربی ، زبان فارسی ، فن توپ سازی ، پزشکی ، ستاره شناسی ، تقویم و صنایع دستی عرب و آسیای میانه را به یو ن نن معرفی کرد.
ابن کودت دانشمند مشهور فارس در قرن نهم میلادی که فرمانداری کل امور پستی عراق را برعهده داشت ، کتاب " یادداشتهای کشورهای مختلف " را تالیف و با توصیف راه های آبی که از بصره آغاز و از طریق خلیج فارس ، آسیای جنوبی ، دریای جنوبی به چین رسیده ، به کالاهای صادراتی گرانبهای چین از جمله ابریشم ، ظروف چینی ، مشک ، پوست سمور و غیره اشاره کرده است. این کتاب یکی از قدیمی ترین یادداشتهای تاریخی در زمینه رفت و آمد دوستانه چین با فارس است. همزمان آقای یعقوبی دانشمند دیگری از فارس در کتاب " تاریخ عباسیان " خود روابط چین با کشورهای هم مرز و محصولات فراوان چین و رونق تجارت شهر گوانگ جئو را بخوبی توصیف کرد. در اواسط قرن 9 آقای سلمان تاجر فارس که بارها به چین مسافرت کرده بود، سفرنامه ای به زبان عربی تحت عنوان " سفرنامه اعراب و فارسیان به هند و چین در قرن 9 میلادی " تالیف کرد. او از بندر سیراف واقع در فارستان ساحل خلیج فارس حرکت کرده و به چین آمده بود. او نه تنها مسیر و احوال کشتی رانی خود را بطور مفصل ثبت کرد بلکه شناخت واقعی خود را با آداب و رسوم مردم چین بطور زنده توصیف نمود. در اواسط قرن 10 ، آقای ابو دولف میسر جهانگرد فارس از شیخواره حرکت کرده و از طریق هند ، شبه جزیره مالایا به چین رسید. " سفرنامه " او برای آشنایی با تاریخ مبادلات فرهنگی بین چین و ایران از ارزش تاریخی برخوردار است.
بغیر از ابریشم ، باروت ، قطب نما، فن کاغذسازی ، فن چاپ، 4 ابداع بزرگ چین در زمان قدیم بوده است. باروت توسط چینی ها اختراع شد. نیترات چین در قرن 8 میلادی به فارس قدیم و کشورهای عربی منتقل شد که " برف چین " یا " نمک چین " خوانده می شد. استفاده از باروت در امور نظامی از زمان سونگ جنوبی در قرن 12 شروع شد. در قرن 13 ، باروت به غرب معرفی گردید. باروت چین از طریق هند و فارس به کشورهای عربی و از آنجا به اسپانیا و اروپا رسیده بود. استفاده کشورهای اروپایی از توپخانه در دهه 30 قرن 14 میلادی آغاز شد. در اواخر قرن 14 ، باروت چین از طریق لی یوان ( Li yuan ) تاجر دریائی به کره انتقال داده شد.
چینی ها قطب نما را در قدیم الایام اختراع کردند. آقای شن کوه ( Shen Kuo) دانشمند چین در زمان سونگ در کتاب خود به استفاده از قطب نما اشاره کرده است. آقای جو یو ( Zhu yu ) دانشمند چین در زمان سونگ قبل از همه در کتاب " پینگ جئو که تان ( Ping zhu ke tan )" خود به استفاده از قطب نما در کشتی رانی اشاره نمود. قطب نما توسط تجار فارسی و عربی که برای تجارت به چین مسافرت می کردند به اروپا منتقل شد. یک شاعر فرانسوی در شعر خود در سال 1190 به قطب نما اشاره کرده است. این شعر قدیمی ترین مدرک تاریخی مربوط به قطب نما در اروپاست. زمانی که اروپائیان قطب نما را شناخته و آن را ساختند ، در حدود 400 سال از زمان شن کوه گذشته بود. استفاده از قطب نما در کشتی رانی یک جهش در تاریخ کشتی رانی جهان است. اگر قطب نما به اروپا منتقل نمی شد، شاید کلمب دریانورد اروپائی قاره امریکا را کشف نمی کرد.
چین کاغذسازی را قبل از میلاد اختراع کرد. این فن در قرن 7 میلادی به کره و سپس به ژاپن منتقل شد. انتقال فن کاغذسازی از چین به هند ، فارس و کشورهای عربی در ابتدا از طریق راه زمینی صورت گرفت و بدنبال باز کردن راه دریائی ، کاغذهای چین بمقدار زیادی به کشورهای خارجی صادر گردید. شخصی که کاغذ و مرکب چین را به کشور فوشی Fo shi ) بندر سوماترای اندونزی امروز ) برد ای چینگ ( Yi jing ) بودای چین در زمان تانگ بود. سپس فن کاغذسازی از طریق فارس قدیم و کشورهای عربی به اسپاینا و اروپا و افریقا و در سال 1690 به قاره امریکا انتقال یافت. تاثیر انتقال فن کاغذسازی به اروپا در ترقی تمدن اروپایی غیرقابل بیان است. نخستین چاپ کتاب مقدس مسیحیان در اروپا ، روی پوست گوسفند انجام شد. برای چاپ این کتاب ، بیش از 300 پوست گوسفند مورد استفاده قرار گرفت. مجسم کنید، بدون کاغذ، برای چاپ هزاران کتاب به چه مقدار پوست گوسفند نیاز است؟
بوده ( Bude) دانشمند امریکایی اظهار داشته است که : " اگر این اختراعات و ابداعات چین وارد غرب نمی شدند، تمدن غرب چقدر ناکام می ماند." البته اختراعات و ابداعات چین که به اروپا وارد شد تنها چند مورد فوق نیست. یوسف لی در کتاب " تاریخ علمی و فنی چین " اشاره می کند ، از قرن 1 تا قرن 18 ، اختراعات علمی و فنی چین که به اروپا و سایر مناطق رسیده به 26 نوع بالغ گردیده و تاثیر آنها در قاره های آسیا ، افریقا ، اروپا و امریکا چشمگیر است.
جاده ابریشم دریائی هر چند از حمل و نقل ابریشم شروع شد ولی اهمیت آن از قلمروی تجارت ابریشم بسیار فراتر رفت. این جاده کشورهای کهن و متمدن جهان یعنی یونان، رم ، مصر ، فارس ، هند و چین ، و همچنین تمدنهای جهان یعنی تمدن مصر ، تمدن فارس ، تمدن هند ، تمدن امریکا را به هم وصل کرده و شریان دریائی بزرگی بین آسیا ، افریقا، اروپا و امریکا در جهت مبادلات اقتصادی فرهنگی تشکیل داده و تاثیر بزرگی در رشد فرهنگی خلقهای ملتهای جهان برجای گذاشت.
می توان گفت، صادرات ابریشم چین به خارج ، در ابتدا فقط در زمینه اقتصادی و بعنوان مبادله کالا صورت می گرفت. سپس از قلمروی اقتصاد فراتر رفت و با سیاست، دیپلماسی ، فرهنگ ، مذهب و هنر ارتباط نزدیک پیدا کرد و نفوذ عمیقی در این زمینه ها به بار آورد. ابریشم و سایر ابداعات چین از خدمات بزرگ برای ترقی بشر و تمدن جهان بوده و این خدمت رسانی از طریق جاده ابریشم زمینی و جاده ابریشم دریائی انجام گرفته است.
2- توسعه روابط چین و ایران در آینده با رشد اوضاع کل جهان در قرن جدید و با گرایش فرهنگ بشر در قرن 21 ارتباط دارد. اگر وضع دو کشور چین و ایران را در نظر نگیریم و به تاریخ و فرهنگ متفاوت دو کشور چین و ایران توجه ننماییم ، شناخت مسیر توسعه روابط دو کشور چین و ایران و گرایش آتی آن مشکل خواهد بود. هم چنین در صورتی که در ساختار کل اوضاع بین المللی و در شرایط بزرگ گرایش فرهنگ بشر در قرن 21 قرار گیریم ، می توانیم آینده توسعه روابط دو کشور چین و ایران را بخوبی بشناسیم.
1- در حال حاضر ، سیاست خارجی ایران بطور کلی بر اساس اصول انقلاب اسلامی استوار است. ایران می خواهد بر اساس اصول برابری ، استقلال ، عدم وابستگی ، احترام متقابل روابط دوستانه باکشورهای همسایه و سایر کشورها را توسعه دهد و رفع بحران را مبنای سیاست خارجی خود تلقی می کند. ایران همچنین توسعه مناسبات خود با کشورهای خاور میانه ، اسلامی ، چین و کشورهای در حال رشد را محور سیاست خارجی خود می داند. در خصوص روابط چین و ایران، در آغاز قرن جدید در تاریخ 5/1/2001 ، هو جین تائو معاون رئیس جمهور چین و همراهانش به دعوت حبیبی معاون اول رئیس جمهور ایران، به ایران مسافرت کردند و مورد استقبال گرم و صمیمانه مردم ایران قرار گرفت. آقای حبیبی در مراسم خیرمقدم به آقای هو جین تائو اظهار داشت: مردم دو کشور چین و ایران دوستی عمیقی دارند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، سطح روابط دوستانه و همکاری دو جانبه ارتقاء یافته است. در آغاز قرن جدید، ایران ابراز امیدواری کرده است که با مسافرت هو جین تائو معاون رئیس جمهور چین دوستی و همکاری دو کشور در همه جوانب توسعه یابد و دو کشور مشترکا زمینه ها و راه های جدیدی را در جهت توسعه همکاری های دوستانه در قرن جدید بویژه در زمینه های اقتصادی ، تجاری ، علمی و فنی و فرهنگی جستجو کنند. همکاری ایران و چین دارای زمینه ها و امکانات مساعد و آینده درخشانی است. آقای هو جین تائو هم گفت، چین به توسعه روابط با ایران اهمیت زیادی می دهد و تقویت همکاری دوستانه دو کشور در همه جوانب سیاست دائمی دولت چین است. مسافرت من نیز نشانگر توجه زیاد چین به توسعه روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است. ما امیداواریم دو کشور مشترکا سعی نمایند مناسبات دوستانه خود را در قرن جدید هر چه بیشتر بسط دهند.
طرفین همچنین پیرامون اوضاع بین المللی و مسائل منطقه ای مورد علاقه دو کشور، تبادل نظر کرده و اظهار داشتند که دو کشور چین و ایران درباره بسیاری مسائل بین المللی و منطقه ای مواضع مشترک و نزدیک دارند هر دو معتقدند در شرایط و اوضاع کنونی بین المللی ، گفتگوی تمدنها بسیار پراهمیت است و بنفع افزایش تفاهم و دوستی ملتها و همزیستی مسالمت آمیز کشورها و دفاع از صلح و آرامش در جهان است.
A -در مورد روابط سیاسی دو جانبه، مناسبات دو کشور چین و ایران پس از برقراری روابط سیاسی در روز 16 اوت 1971 ، بطور مداوم توسعه یافته است. بخصوص در 20 سال اخیر، روابط و همکاری دوستانه چین و ایران بطور موفقیت آمیزی گسترش یافته است. مسئولین ایرانی به چین مسافرت کردند از جمله [ حجه الاسلام ] رفسنجانی رئیس شورای اسلامی ایران ( ماه ژوئن سال 1985 ) ؛ [ آیه الله ] خامنه ای رئیس جمهور ( ماه سپتامبر 1989 ) ؛ [ حجه الاسلام ] کروبی رئیس مجلس ( ماه دسامبر سال 1991 ) ؛ [ حجه الاسلام ] رفسنجانی رئیس جمهور ( ماه سپتامبر سال 1992 ) ؛ آقای حبیبی معاون اول رئیس جمهور ( ماه اوت سال 1994 ) ؛ در روزهای 22 – 26 ماه ژوئن سال 2000 ؛ [ حجه الاسلام ] سید محمد خاتمی رئیس جمهور ایران بدعوت جیانگ زمین به چین مسافرت کرد و دو رئیس جمهور چین و ایران با هم مذاکره کردند. لی روی هوان رئیس شورای مشورت سیاسی ملی چین و جو رونگ جی نخست وزیر چین نیز بترتیب با خاتمی ملاقات کردند. مسئولان چینی که به ایران مسافرت کرده اند عبارت بودند از : آقای وان لی رئیس کمیته دائمی کنگره ملی خلق چین ( ماه مای سال 1990 ) ؛ لی پنگ نخست وزیر چین ( ماه ژوئیه سال 1991 ) ؛ یانگ شانگ کون رئیس جمهور چین ( ماه اکتبر سال 1991 ) ؛ چیائو شی رئیس کمیته دائمی کنگره ملی خلق چین ( ماه نوامبر سال 1996 ) ؛ تانگ جیا سوان وزیر امور خارجه چین ( ماه فوریه سال 2000 ) ؛ هو جین تائو معاون رئیس جمهور چین ( ماه ژانویه سال 2001 ) ؛ جیانگ زمین رئیس جمهور چین ( ماه اوریل سال 2002 ).
b- در باره روابط تجاری و همکاری های اقتصادی دو جانبه ، مبادلات تجاری چین و ایران از سال 1950 شروع شد و حجم تجارت دو کشور در سال 1998 به مبلغ 215/1 میلیارد دلار رسید که در این میان صادرات کشور چین بالغ بر 657 میلیون دلار و واردات چین از ایران بالغ 558 میلیون دلار بود. حجم تجارت دو جانبه در سال 1999 به 348/1 میلیارد دلار رسید که در این میان صادرات چین به ایران بالغ بر 663 میلیون دلار و واردات چین از ایران بالغ بر 685 میلیون دلار بود. صادرات عمده چین به ایران تجهیزات و ماشین آلات برقی و محصولات شیمیائی و واردات عمده چین از ایران نفت بوده است. سنگ معدن کرومیوم ، پلی استیرن، پنبه ، لاستیک ترکیبی ، کشمش ، پسته و غیره سایر اقلام وارداتی را تشکیل می دهند.
همکاری اقتصادی و علمی و فنی چین و ایران از سال 1982 پی درپی پیش رفت کرده است. در ماه اوریل سال 1985 شورای مشترک اقتصادی ، تجاری و علمی و فنی چین و ایران تشکیل شد و تاکنون 9 اجلاس برگزار شده است. زمینه های همکاری دو کشور به منابع انرژی، حمل و نقل ، ماشین آلات ، مصالح ساختمانی ، استخراج معدن ، زغال سنگ ، مواد شیمیائی ، فلزات رنگی و غیره مربوط است. پروژه های عمده عبارتند از: متروی تهران ، کشتی سازی ، ساخت کشتی نفت کش ، سیستم تولیدی کارخانه سیمان سازی ، گروه ژنراتور در ایستگاه تولید برق با زغال ، تجهیزات ایستگاه تولید برق بوسیله آب و غیره. در روزهای 21- 26 ژوئیه 2000 ، یک هیات به سرپرستی آقای او شی سونگ ( Wu shi xiong ) معاون رئیس اداره پست چین به ایران سفر کرد. در روزهای 11- 16 نوامبر همان سال آقای وین که گانگ ( Wen ke gang ) رئیس اداره هواشناسی چین به ایران رفت و مذاکراتی انجام گرفت. اکنون دو کشور چین و ایران در مورد " قرارداد تامین پروژه حمل و نقل نفت خام کشورهای اطراف دریای خزر " ، " قرارداد اکتشاف ناحیه کاشان ایران " ، " قرارداد همکاری بین شرکت جن او ( Zhen wu ) زوهای چین و شرکت ملی نفت ایران در زمینه منابع انرژی " و " قرارداد همکاری در جهت ساخت راه آهن الکتریفیکاسیون از شهر میشا تا شهر هشت گرد ایران " به توافق اصولی دست یافته اند. امید می رود که همکاری اقتصادی تجاری دو کشور چین و ایران در قرن جدید با جهش جدیدی به پیش رود. قراردادها و موافقت نامه های امضاء شده بین دو کشور چین و ایران عبارتند از: " قرارداد همکاری چین و ایران در زمینه های فرهنگی ، علمی وفنی " ، " برنامه همکاری چین و ایران در زمینه های رادیو و تلویزیون " ، " موافقت نامه چین و ایران مبنی بر تاسیس متقابل سرکنسولگری " ، " یادداشت دو دولت چین و ایران مبنی بر معافیت متقابل از ویزا " ، " قرارداد تجارت دو دولت چین و ایران " ، " یادداشت تفاهم وزارت خانه های امور خارجه چین و ایران مبنی بر ایجاد ساختار مشورتی " و غیره.
-cدر خصوص روابط فرهنگی ، آموزش و پرورش، علمی و فنی ، رفت و آمد و همکاری دو کشور سال بسال افزایش می یابد. در سال 1972 ، هئیت های دانشگاه های معروف چین و ایران و تیم های ورزشی دو کشور دید و بازدید داشتند و وزارت امور خارجه ایران برای نخستین بار دو دانشجو را برای فراگیری زبان چینی به پکن اعزام کرد. بدنبال آن ، دو کشور چین و ایران دانشجویان خود را متقابلاً اعزام کردند و سپس مبادلات و همکاری های دو کشور در زمینه های پزشکی ، باستان شناسی ، صنایع دستی پی درپی توسعه یافت. در سال 1975 ، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بورس تحصیلی زبان چینی را ایجاد کرد و در همان سال دانشمندان ایران برای تدریس زبان فارسی به چین اعزام شدند. این فعالیت تاکنون همچنان ادامه دارد. اکنون دردانشگاه پکن ، دانشکده زبانهای خارجی شانگهای و دانشگاه زبانهای خارجی لوه یانگ کلاس زبان فارسی و در دانشگاه بهشتی تهران رشته زبان چینی دایر است. بیش از 70 دانشجو در دانشگاه بهشتی زبان و ادبیات چینی می آموزند. پس از دهه 80 قرن 20 ، بدنبال دید و بازدید رهبران و مقامات عالیرتبه دو کشور ، مبادلات فرهنگی بین چین و ایران وارد مرحله جدیدی شده است. در سال 1983، دو کشور چین و ایران قرارداد همکاری های فرهنگی و علمی و فنی امضاء کردند. برنامه همکاری رادیو و تلویزیونی در سال 1986 منعقد گردید و طرفین در زمینه های فرهنگی ، آموزشی و پرورشی ، پزشکی و بهداشتی ، جهانگردی ، باستان شناسی ، فیلم و سینما و هنر و غیره به مبادلات و همکاری وسیع پرداختند. بر اساس این قراردادها ، مراکز علمی و آموزشی دو کشور سالهاست همکاری می کنند. در سال 1989 ، مرکز پژوهش های فرهنگی ایران در دانشگاه پکن و در اواسط دهه 90 قرن 20 ، مرکز پژوهش های فرهنگی چین در تهران تاسیس شد. وزارت های فرهنگ و آکادمی های دو کشور قرارداد همکاری دراز مدت امضاء کرده و انجمن دوستی مجالس دو کشور نیز تاسیس شده و بدنبال آن سی ان شهر معروف تاریخی فرهنگی چین با اصفهان شهر معروف تاریخی فرهنگی ایران قرارداد خواهر خواندگی بسته اند. هئیت های فرهنگی دو کشور پی درپی به دید و بازدید پرداخته و نمایشگاه های فرهنگی و هنری دو کشور بطور منظم برپا می شود. همه اینها نشانگر آن است که مناسبات فرهنگی دو کشور عمیقاً توسعه می یابد.
در سالهای اخیر ، استادان و متخصصین چین بسیاری از شاعران و شخصیت های فرهنگی مشهور ایران را بطور منظم به چین معرفی کرده و تقریباً کلیه شاهکارهای ادبی کلاسیک فارسی ، بعضی را کامل و بعضی را گزینشی ، ترجمه کرده اند. پس از ورود ادبیات شرق به برنامه های کلی مربوط به کار تدریس در چین ، بسیاری از دانشگاه های چین درس ادبیات شرق بویژه ادبیات فارسی را دایر کرده اند. " فرهنگ فارسی به چینی " تالیف دانشکده زبانها و ادبیات شرق دانشگاه پکن بارها به چاپ رسیده است. " تاریخ عمومی ایران" ترجمه پرفسور یه ای لیانگ توسط اداره نشریات روزنامه اقتصادی و " تاریخ ادبیات فارسی " تالیف پرفسور جانگ هونگ نیان توسط اداره نشریات دانشگاه پکن و " فرهنگ چینی به فارسی " تالیف مرکز پژوهش های فرهنگی ایران دانشگاه پکن و دانشگاه تهران در سال 1997 توسط اداره نشریات شانگ او چین به چاپ رسیده اند. همچنین کتاب " ایران مندرج در کتابهای قدیم چین " در ایران به چاپ رسیده و تعداد زیادی از آثار و مقالات علمی مربوط به مبادلات فرهنگی دو کشور نیز پی درپی منتشر می شود که همه اینها در تاریخ مبادلات فرهنگی چین و ایران از اهمیت مهمی برخوردارند.
2- یکی از ویژگی های فرهنگ بشر در قرن جدید چند گانه شدن فرهنگ جهان است. هر منطقه و هر ملت فرهنگ خود را عرضه می کند تا بتدریج وارد صحنه جهان شود. فرهنگ چندگانه از هر منطقه و هر ملت و هر مذهب همچنان ویژگی منطقه ای و ملی خود را حفظ می کند. این نشان می دهد که فرهنگ چند گانه در قرن جدید درخشانتر خواهد شد. فرهنگ های چین و ایران در قرن 21 نیز چندگانه و متکی بر درهای باز و نوآوری است. آقای جیانگ زمین رئیس جمهور چین در روز 22 ژوئن 2000 هنگام مذاکره با آقای سید محمد خاتمی رئیس جمهور ایران در پکن اظهار داشت که چین و ایران دو کشور مهم در حال رشد در آسیا هستند و توسعه روابط دوستانه با ایران و تحکیم همکاری دوستانه دو کشور در همه جوانب سیاست دائمی دولت چین است. در قرن جدید، رهبران دو کشور و دو دولت باید با دوراندیشی در راه برقراری روابط و همکاری های دوستانه و با ثبات و طولانی بین چین و ایران مشترکا تلاش نمایند. آقای خاتمی رئیس جمهور ایران از دیدار با جیانگ زمین رئیس جمهور چین ابراز خوشحالی کرد و پیشنهاد خود مبنی بر گفتگوی تمدنها را بیان نمود و گفت ، ایران و چین دو کشور کهن و متمدن هستند و نقطه نظرات مشترک فراوان دارند. " جاده ابریشم " نه تنها راه تجاری چین با جهان بوده ، بلکه مبادلات و دوستی بین چین و ایران و سایر کشورهای مختلف را به پیش برده و ایران میل دارد با چین تلاش مشترک بعمل اوردتا روابط و همکاری های دوستانه دو کشور به سطح جدیدی ارتقاء یابد. طرفین از همکاری اقتصادی تجاری دو کشور ابراز خوشنودی کردند. آقای جیانگ زمین گفت، ایران یکی از همکاران مهم تجاری چین در خاور میانه و منطقه خلیج فارس است. دو کشور می توانند از طریق همکاری اقتصادی تجاری به یکدیگر کمک کنند. دولت چین شرکتهای چینی رابه شرکت در سازندگی اقتصادی ایران تشویق می کند. امیدوار است که دو طرف فعالانه روش های همکاری جدیدی را در همه جوانب مورد مطالعه و بررسی قرار دهند تا روابط اقتصادی تجاری دو کشور به سطح بالاتری برسد.
می توان دید که این بیانات علمی روسای جمهوری دو کشور چین و ایران مبنی بر گرایش روابط دو کشور در قرن جدید، برای توسعه روابط چین و ایران در آینده از اهمیت فراوان و هدایت کننده ای برخوردار است.
3- شخصیت های معتبر و سیاستمداران ایران در شرایط جدید ، در خصوص روابط دو کشور چین و ایران ، دو نظریه مختلف ابراز می دارند:
عده ای معتقدند که ایران باید در دو زمینه یعنی 1- اقتصادی و 2- استفاده از تجربیات اصلاحات ،روابط خود را با چین توسعه دهد. چون چین بعد از مائو تسه دونگ به دوران دموکراسی منتقل شده و از برهه " درهای بسته " به زمان " درهای باز " حرکت کرده است.
ولی عده دیگری نظر دارند که ایران ضمن توسعه روابط اقتصادی با چین ، باید همکاری سیاسی و امنیتی را در مقام نخست قرار دهد. چون چین دارای نیروی بالقوه زیادی است. چین این امکان را دارد که در مسیر امریکا که قصد دارد در جهان سیستم یک قطبی ایجاد کند و سیاست استیلاطلبی اجرا نماید، موانعی محکم ایجاد کند و این موضوع اصلی توسعه همکاری های سیاسی و اقتصادی است. این عده همچنین معتقدند که چین امکان دارد از نفوذ امریکا در منطقه جلوگیری کند. با توجه به اینکه چین در زمینه های مختلف با امریکا اختلاف نظر دارد، لذا زمینه مناسبی برای توسعه همکاری سیاسی و امنیتی ایران و چین و مقابله مشترک با استیلاطلبی طمع کارانه امریکا فراهم می شود. دو کشور از ساختار جهان کنونی نگران هستند و با گسترش سازمان ناتو به شرق و جنوب مخالفت می کنند. لذا احتمال می رود که دو کشور چین و ایران همکاری استراتژیکی را برقرار کنند.
در واقع ، مسافرت آقای خاتمی رئیس جمهور ایران به چین در ماه ژوئن سال 2000 ، نشانگر سیاست ایران مبنی بر گرایش به شرق است. با این تفاوت که درگذشته ایران سیاست توجه به شرق را اجراء می کرد و نقطه کلیدی آن در زمینه های سیاسی و امنیتی و هدف آن جلوگیری از تهدید غرب به رهبری آمریکا بود. ولی اکنون ایران سیاست خود مبنی بر انجام گفتگوی تمدنها و رفع تضادها و آرامش بحران ها را اجراء می کند.
یکی از اهداف توسعه روابط چین و ایران رشد اقتصادی است. چین دارای نیروی بالقوه زیادی در جهت رشد اقتصادی است و کاملا امکان دارد به یک محور اقتصادی جهان در آینده نزدیک تبدیل شود. چون چین دارای ذخیره ارزی زیادی است ، امکان سرمایه گذاری درکشورهای خارجی را دارد. ایران در زمینه های صنایع نفت و گاز ، سدسازی ، سیمان سازی، شیمیائی ، نیروی برق و غیره نیاز به سرمایه گذاری زیاد خارجی دارد. از این رو می تواند در زمینه های فوق سرمایه گذاری و تکنولوژی چین را جلب کند. البته در برنامه های توسعه 5 ساله یکم و دوم ایران ، دولت چین جمعاً مبلغ 7/1 میلیارد دلار به ایران وام داد. چین یکی از کشورهایی است که در پروژه های کشتی سازی ، نیروگاه ، کارخانه سیمان سازی ، مترو به ایران وامهای زیادی داده است. ایران قراردادهای زیادی از جمله پروژه متروی تهران را با چین امضاء کرده است. با توجه به اینکه بعضی از قدرتهای اقتصادی و سازمانهای مالی بین المللی از سیاست ایران خیلی نگران هستند و از دادن اعتبار و وام زیربنایی امتناع می ورزند ، لذا توسعه روابط با چین خیلی مهم است. از نظر روابط تجاری دو کشور ، حجم تجاری سالیانه از چند میلیون دلار در ابتدای انقلاب ، به 347/1 میلیارد دلار در سال 1999 ارتقاء یافته است. اگر ما به روابط سیاسی چین و ایران در دو سال اخیر نگاه کنیم، می توانیم دریابیم که دو کشور روابط بسیار نزدیکی دارند. معاون وزیر امور خارجه چین در تابستان سال 1999 به ایران سفر کرد و از ان به بعد وزرای امور خارجه دو کشور دائماً در مرکز سازمان ملل متحد ملاقات کرده اند. در ماه دسامبر سال 1999 شورای مشترک دو کشور چین و ایران تشکیل یافت. وزیر امور خارجه چین در فوریه سال 2000 به ایران سفر کرد و دو کشور " یادداشت مشترک دو کشور چین و ایران مبنی بر ایجاد سازمان مشورتی بین دو وزارت خانه امور خارجه " را منعقد کردند.
در امور بین المللی ، دو کشور چین و ایران با جهان یک قطبی بابتکار امریکا مخالفت می کنند که می توان گفت این زمینه دیگری در جهت توسعه روابط دو کشور است. آقای خاتمی رئیس جمهور ایران در صحبت با خبرنگار " روزنامه زندگی " چاپ لندن بطور صریح اشاره کرد که امریکا را بعلت مداخله در امور ایران ، سرزنش می کند. آقای خاتمی در باره ساختار یک قطبی اظهار داشت : دو کشور چین و ایران این ساختار را قبول ندارند. اروپا و همه جهان با ساختار یک قطبی مخالفت می کنند.
در واقع چین کشور بزرگی است که نقش تعیین کننده ای در جهان ایفاء می کند و دارای سلاح های پیشرفته و نیروی جنگی بزرگی است. لذا چین کاملا می تواند نقش بزرگ و مهم خود را در صحنه جهانی بازی کند. از آنجا که چین امکانات فوق را دارد ، لذا پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق ، بسیاری از کشورهای جهان خود را به چین نزدیک کردند. با توجه به اینکه چین هیچ پیمان یا اتحاد نظامی مخصوصی با هیچ کشوری امضاء نکرده ، لذا ایران کاملا می تواند از امکانات اقتصادی و نظامی چین و حق وتو آن کشور در شورای امنیت سازمان ملل متحد و حق رای چین در سازمانهای بین المللی استفاده کند. اکنون بسیاری از کشورهای غرب از برخاستن چین نگران بوده و سعی می کنند که روابط دوستانه دو کشور چین و ایران را بر هم زنند.
چین و ایران در باره حقوق بشر و تروریسم ، نظریات مشترک دارند. این اشتراک نظر زمینه دیگری در جهت توسعه روابط دو کشور است. دو کشور چین و ایران عقیده دارند که حقوق بشر ادعا شده از طرف غرب با تعصب و سوءنیت همراه است و کشورهای غرب با استفاده از حقوق بشر ، دنبال منافع غیرقانونی هستند. ادعای امریکا مبنی بر دفاع از حقوق بشر مداخله بی دلیل در امور داخلی چین و ایران است. از این رو ، چین و ایران همیشه هدف حمله کینه توزانه امریکا هستند. امریکا ادعا کرد: سیاست دولت چین در قبال سازمان دینی غیراصیل فا لون گونگ ( Fa lunngong ) پایمال کردن حقوق بشر است. امریکا خودسرانه از چین درخواست کرده که محکومیت مرگ را لغو کند؛ همزمان امریکا و کشورهای غرب نیز بر ایران فشار می آورند و از ایران درخواست می کنند محکومان جاسوسی را رها کند و بهائیت کفرامیز را بعنوان دین رسمی بپذیرد و محکومیت به مرگ را لغو کند و طرح ناعادلانه خاور میانه را قبول کند. بدون شک ، فشار امریکا و کشورهای غرب بر چین و ایران موجب تقویت بیشتر همکاری و اتحاد دو کشور چین و ایران خواهد شد.
بدین ترتیب ، با نگاهی به تاریخ بشر و مرور گذشته که در وضعیت های مخاطره آمیز بیشمار و جنگ های پی درپی در جهان ، بهیچوجه دوستی سنتی مردم دو کشور چین و ایران که از طریق جاده ابریشم ایجاد شده ، صدمه ندیده امروز نیز منافع مشترک و وظایف مشترک و همکاری وسیع دو کشور ، دو ملت بزرگ چین و ایران را به هم وصل کرده است. بنده اطمینان دارم که در هزاره جدید، با تشریک مساعی رهبران دو کشور ، روابط چین و ایران وارد مرحله درخشانی خواهد شد.
منبع: تاریخ ایران
1- " جاده ابریشم " بعنوان یک پدیده تاریخی فرهنگی پیچیده ، تقریباً کلیه عوامل در جهت حفظ جامعه بشر را شامل بوده است. جاده ابریشم در طول هزاران سال ، نه تنها صفحه درخشانی در تاریخ جهان گشوده ، بلکه بدنبال رشد جامعه بشری تاثیر عمیق و نقش فعالانه ای برای توسعه روابط چین و ایران در آینده ایفاء می کند.
با توجه به تاریخ پیشرفت بشر ، دو کشور چین و ایران در زمان هان ( از سال 206 قبل از میلاد تا سال 220 میلادی ) دارای تاریخ تمدن مکتوب بودند. سی ما چیان ( Si ma qian ) تاریخدان معروف چین در کتاب " تواریخ. یادداشت دا وان ( Da wan ) " نه فقط ابتکار بزرگ جانگ چیان ( Zhang qiqn ) در جهت برقراری روابط با مناطق غرب را ثبت کرده ، بلکه اشاره کرده است: " اشکانیان در هزاران " لی " ( واحد طول در چین مساوی است با نیم کیلومتر ) غرب تازی واقع است... صدها شهر بزرگ و کوچک تابع آن کشور است و مساحت آن هزاران لی مربع بوده و یکی از بزرگترین کشورهای جهان است." مردم آنجا در تجارت ماهرند. " تجار مردمی با وسایل حمل و نقل از جمله کشتی به کشورهای اطراف می روند." می توان دید که دو هزار سال قبل ، جانگ چیان با روحیه ای تسخیرناپذیر بر اساس دستور امپراطور دودمان هان به مناطق غرب عزیمت کرده تا دو کشور چین و ایران ارتباط داشته و اطلاعات خود را با هم مبادله کنند. بدنبال آن ، جاده ابریشم زمینی که از سرزمین ایران عبور کرده و جاده ابریشم دریائی که از خلیج فارس گذشته ، مبادلات سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی دو کشور چین و ایران راهر چه بیشتر پیش برده و از آن به بعد مبادلات فرهنگی دو کشور روزبروز زیادتر شده بود. این مبادلات فرهنگی در زمانهای تانگ و سونگ ( از سال 618 تا سال 1128 میلادی ) به اوج رسید. در آن زمان تاجر ، فرستاده ، روحانی ، مبلغ مذهبی ، هنرمند و مقامات عالیرتبه گروه گروه به چین مسافرت کرده و بیش از 5000 نفر ایرانی در شهر چانگ ان ( سی ان امروز ) ساکن شده بودند که این نشانگر دامنه گسترده مبادلات بین دو کشور بود. اکنون در سین کیانگ ، نینگ شیا ، سی ان ، فوجیان ، گوانگ دونگ چین و اصفهان و تبریز ایران ،آثاری مربوط به این مبادلات باقی مانده است. در آن زمان نقاشی ، موسیقی ، حکاکی روی چوب، مس تراشی، ظروف چینی و سفالین ، سکه و سایر محصولات هنر دستی ، تاثیر زیادی در فرهنگ دو کشور گذاشته بود. جاده ابریشم که از سی ان چین شروع شده و از طریق ایران به دریای مدیترانه می رسید ، علامت دیرینه روابط دوستانه دو کشور چین و ایران بوده است.
جاده ابریشم در تاریخ پیشرفت تمدن جهان، پیوند بین کشورهای کهن و متمدن جهان یعنی چین ، ایران، هند ، مصر ، بابل و غیره بوده است. در مناطقی که جاده ابریشم از آنها عبور کرده ، امپراطور های بزرگ جهان از جمله امپراطور فارس، امپراطور ما چیتون ، امپراطور عثمانی بوجود آمده بود. در مراکز حمل و نقل مسیر جاده ابریشم ، دین بودائی ، دین مسیحی و دین اسلام که تاکنون همچنان در افکار میلیونها نفر تاثیر دارند، متولد شدند. در آن زمانها بسیاری از فعالیت های مهم سیاسی و نظامی در مسیر این جاده انجام می شد. تعداد زیادی از ابداعات بزرگ و افکار پیشرفته و با اهمیت ، از طریق این جاده در مناطق مختلف جهان پخش می گردید. مبادلات تجاری ، علمی ، فنی و فرهنگی بین چین و کشورهای خارجی نیز همین گونه بود. ابریشم ، ظروف لاکی ، ظروف چینی ، مهارت کاغذسازی، مهارت چاپ ، باروت ، فنون ذوب آهن و آبیاری چین از طریق ایران به آسیای غربی اروپا منتقل شد. انواع جدید گیاهی ، پوست و پشم ، پرندگان و حیوانات گرانبهای غرب و همچنین موسیقی ، رقص ، ستاره شناسی ، تقویم شناسی و فرهنگ مذهبی پی درپی به چین انتقال داده شده بود. بطور کلی ، جاده ابریشم که از آسیا و اروپا و افریقا عبور می کرد ، از قلمرو اقتصادی و تجاری فراتر رفته و به مسیر مبادلات همه جانبه اقتصادی ، سیاسی ، فکری ، فرهنگی و ملی در جهان تبدیل شده بود. جاده ابریشم به گهواره و راه تاریخی مهمی در جهت پدیداری و رشد تمدنهای شرق وغرب تبدیل شده بود.
در دوره تانگ ، قدرت کشور چین زیاد و اقتصاد آن خیلی پیشرفته بود. در واقع چین مرکز مبادلات فرهنگی و تجاری شرق در آن زمان محسوب می گردید. در کتاب " یادداشت تازی " از " کتاب تانگ کهن " در باره داستان تاریخی فارسیان و تازیان این طور آمده است که: " در سال 610، فارسیان و تازیان در ناحیه مدینه شتر می چراندند. تازیان بر اساس گفته فارسیان در غارها سنگ و شمشیر زیادی کشف کرده و پیروان آنها روزبروز زیادتر شدند. سرانجام حکومت مستقل محلی را در تازی و فارس تاسیس کرده و خود را شاه معرفی کردند." زمان و داستان مندرج در این کتاب تقریبا با داستان محمد پیغمبر مبنی بر ایجاد دین اسلام مطابقت دارد ، ولی در اینجا نقش فارسیان برجسته شده است.
در زمان دودمان تانگ، بعلت رونق تجارت دریائی بین فارس و چین ، فارسیان در سواحل دریای جنوب چین به " صاحب کشتی " ملقب شده بودند. یوان شن ( Yuan shen ) شاعر بزرگ چین در زمان تانگ در ذیل شعر خود نوشت: " مردم جنوب چین فارسیان را صاحب کشتی می خوانند." این لقب نه تنها نشان می داد که کشتی های خارجی وارد شده به گوانگ جئو و جیائو جئو چین بیشتر وابسته به فارسیان بوده اند بلکه بیان می کرد که صاحبان کشتی های تجارتی خارجی در اقیانوس هند نیز فارسیان را به ناخدایی استخدام کرده بودند. بسیاری از فارسیان در کتاب های چین معمولاً به عنوان شخصیت افسانه ای غریب توصیف شده بودند. در کتاب " تای پینگ گوانگ جی " ( Tai ping guang ji ) داستانهای افسانه ای تجار فارس در چین ثبت و در کتابهای " جی ای جی ( Ji yi ji )" ،" چوو یانگ زا جو ( Chou yang za ju ) "، " سوان شی جی ( Xuan shi zhi ) " و غیره هم داستانهای فارسیان و سایر اهالی مناطق غربی مبنی بر تشخیص گنج ها مندرج شده بود. در کتاب " تای پینگ گوانگ جی " نیز داستان تجار فارس مبنی بر خرید و فروش داروها ثبت شده و ذکر گردیده عده ای از آنها داروساز بوده اند که نقش مهمی را برای انتقال فن داروسازی چین به غرب ایفا کرده بودند.
عده ای از نوادگان فارسیان وارد شده به چین ، بعلت اینکه در ادبیات زبان چینی دست آوردهای بزرگی کسب کرده بودند فصلی فراموش نشدنی در تاریخ مبادلات فرهنگی بین چین و ایران ثبت کردند. برادر و خواهر لی شون ( Li xun ) شاعر مشهور در دوره تانگ از جمله آنها بودند. لی شون ( 855 – 930 ) " فارس لی " نیز نام داشت و پدرش لی سوشا ( Li su sha ) تاجر و ثروتمند فارس بود. لی شون که در ناحیه زی جئو ( نزدیک به شهرستان تای استان سی چوان امروز ) ساکن بود ادبیات زبان چینی را خیلی خوب می دانست. اشعار او خیلی جالب است. او " مجموعه اشعار چونگ یائو ( Qong yao )" را خلق کرد که از بین رفته است. اکنون 54 شعر او در " مجموعه اشعار سراسر تانگ " جمع آوری شده است. در این میان " ماهیگیر سالخورده " ، " آواز ماهیگیر " ... اثر درجه یک اوست . او با سبک شعر ساده ، بیشتر مناظر طبیعی دریای جنوبی را توصیف می کرد. او در مقایسه با شاعر بزرگ چین ، چه از نظر قواعد و اشکال ساختمان شعر ، و چه از نظر خیال پردازی و معنی ضمنی ، اصلاً چیزی کم نداشت. لی شون هونگ ( Li shun hong ) خواهر کوچک لی شون نیز در خلق شعر توانا بود. اشعار زیبا و تازه و جالب او نیز در " مجموعه اشعار سراسر تانگ " جمع آوری شده که این نشانگر تسلط او بر فرهنگ سنتی چین است. در همان زمان ، در دوره یوان یک استاندار یون نن خدمات برجسته ای برای مبادلات فرهنگی بین چین و فارس، بویژه برای رشد اقتصادی اجتماعی و فرهنگ یون نن و وحدت ملی انجام داد. او سید اجل شمس الدین سیاستمدار مشهور مسلمان هوی در دوره یوان و از خانواده ای اصیل از بخارای فارس بود. او در طول مدیریت استان یون نن سیستم اداری را اصلاح کرد و سیستم ایالت و شهرستان ایجاد نمود. بدین ترتیب یون نن را به یک استان اداری رسمی تبدیل کرد. او همچنین دین اسلام ، زبان عربی ، زبان فارسی ، فن توپ سازی ، پزشکی ، ستاره شناسی ، تقویم و صنایع دستی عرب و آسیای میانه را به یو ن نن معرفی کرد.
ابن کودت دانشمند مشهور فارس در قرن نهم میلادی که فرمانداری کل امور پستی عراق را برعهده داشت ، کتاب " یادداشتهای کشورهای مختلف " را تالیف و با توصیف راه های آبی که از بصره آغاز و از طریق خلیج فارس ، آسیای جنوبی ، دریای جنوبی به چین رسیده ، به کالاهای صادراتی گرانبهای چین از جمله ابریشم ، ظروف چینی ، مشک ، پوست سمور و غیره اشاره کرده است. این کتاب یکی از قدیمی ترین یادداشتهای تاریخی در زمینه رفت و آمد دوستانه چین با فارس است. همزمان آقای یعقوبی دانشمند دیگری از فارس در کتاب " تاریخ عباسیان " خود روابط چین با کشورهای هم مرز و محصولات فراوان چین و رونق تجارت شهر گوانگ جئو را بخوبی توصیف کرد. در اواسط قرن 9 آقای سلمان تاجر فارس که بارها به چین مسافرت کرده بود، سفرنامه ای به زبان عربی تحت عنوان " سفرنامه اعراب و فارسیان به هند و چین در قرن 9 میلادی " تالیف کرد. او از بندر سیراف واقع در فارستان ساحل خلیج فارس حرکت کرده و به چین آمده بود. او نه تنها مسیر و احوال کشتی رانی خود را بطور مفصل ثبت کرد بلکه شناخت واقعی خود را با آداب و رسوم مردم چین بطور زنده توصیف نمود. در اواسط قرن 10 ، آقای ابو دولف میسر جهانگرد فارس از شیخواره حرکت کرده و از طریق هند ، شبه جزیره مالایا به چین رسید. " سفرنامه " او برای آشنایی با تاریخ مبادلات فرهنگی بین چین و ایران از ارزش تاریخی برخوردار است.
بغیر از ابریشم ، باروت ، قطب نما، فن کاغذسازی ، فن چاپ، 4 ابداع بزرگ چین در زمان قدیم بوده است. باروت توسط چینی ها اختراع شد. نیترات چین در قرن 8 میلادی به فارس قدیم و کشورهای عربی منتقل شد که " برف چین " یا " نمک چین " خوانده می شد. استفاده از باروت در امور نظامی از زمان سونگ جنوبی در قرن 12 شروع شد. در قرن 13 ، باروت به غرب معرفی گردید. باروت چین از طریق هند و فارس به کشورهای عربی و از آنجا به اسپانیا و اروپا رسیده بود. استفاده کشورهای اروپایی از توپخانه در دهه 30 قرن 14 میلادی آغاز شد. در اواخر قرن 14 ، باروت چین از طریق لی یوان ( Li yuan ) تاجر دریائی به کره انتقال داده شد.
چینی ها قطب نما را در قدیم الایام اختراع کردند. آقای شن کوه ( Shen Kuo) دانشمند چین در زمان سونگ در کتاب خود به استفاده از قطب نما اشاره کرده است. آقای جو یو ( Zhu yu ) دانشمند چین در زمان سونگ قبل از همه در کتاب " پینگ جئو که تان ( Ping zhu ke tan )" خود به استفاده از قطب نما در کشتی رانی اشاره نمود. قطب نما توسط تجار فارسی و عربی که برای تجارت به چین مسافرت می کردند به اروپا منتقل شد. یک شاعر فرانسوی در شعر خود در سال 1190 به قطب نما اشاره کرده است. این شعر قدیمی ترین مدرک تاریخی مربوط به قطب نما در اروپاست. زمانی که اروپائیان قطب نما را شناخته و آن را ساختند ، در حدود 400 سال از زمان شن کوه گذشته بود. استفاده از قطب نما در کشتی رانی یک جهش در تاریخ کشتی رانی جهان است. اگر قطب نما به اروپا منتقل نمی شد، شاید کلمب دریانورد اروپائی قاره امریکا را کشف نمی کرد.
چین کاغذسازی را قبل از میلاد اختراع کرد. این فن در قرن 7 میلادی به کره و سپس به ژاپن منتقل شد. انتقال فن کاغذسازی از چین به هند ، فارس و کشورهای عربی در ابتدا از طریق راه زمینی صورت گرفت و بدنبال باز کردن راه دریائی ، کاغذهای چین بمقدار زیادی به کشورهای خارجی صادر گردید. شخصی که کاغذ و مرکب چین را به کشور فوشی Fo shi ) بندر سوماترای اندونزی امروز ) برد ای چینگ ( Yi jing ) بودای چین در زمان تانگ بود. سپس فن کاغذسازی از طریق فارس قدیم و کشورهای عربی به اسپاینا و اروپا و افریقا و در سال 1690 به قاره امریکا انتقال یافت. تاثیر انتقال فن کاغذسازی به اروپا در ترقی تمدن اروپایی غیرقابل بیان است. نخستین چاپ کتاب مقدس مسیحیان در اروپا ، روی پوست گوسفند انجام شد. برای چاپ این کتاب ، بیش از 300 پوست گوسفند مورد استفاده قرار گرفت. مجسم کنید، بدون کاغذ، برای چاپ هزاران کتاب به چه مقدار پوست گوسفند نیاز است؟
بوده ( Bude) دانشمند امریکایی اظهار داشته است که : " اگر این اختراعات و ابداعات چین وارد غرب نمی شدند، تمدن غرب چقدر ناکام می ماند." البته اختراعات و ابداعات چین که به اروپا وارد شد تنها چند مورد فوق نیست. یوسف لی در کتاب " تاریخ علمی و فنی چین " اشاره می کند ، از قرن 1 تا قرن 18 ، اختراعات علمی و فنی چین که به اروپا و سایر مناطق رسیده به 26 نوع بالغ گردیده و تاثیر آنها در قاره های آسیا ، افریقا ، اروپا و امریکا چشمگیر است.
جاده ابریشم دریائی هر چند از حمل و نقل ابریشم شروع شد ولی اهمیت آن از قلمروی تجارت ابریشم بسیار فراتر رفت. این جاده کشورهای کهن و متمدن جهان یعنی یونان، رم ، مصر ، فارس ، هند و چین ، و همچنین تمدنهای جهان یعنی تمدن مصر ، تمدن فارس ، تمدن هند ، تمدن امریکا را به هم وصل کرده و شریان دریائی بزرگی بین آسیا ، افریقا، اروپا و امریکا در جهت مبادلات اقتصادی فرهنگی تشکیل داده و تاثیر بزرگی در رشد فرهنگی خلقهای ملتهای جهان برجای گذاشت.
می توان گفت، صادرات ابریشم چین به خارج ، در ابتدا فقط در زمینه اقتصادی و بعنوان مبادله کالا صورت می گرفت. سپس از قلمروی اقتصاد فراتر رفت و با سیاست، دیپلماسی ، فرهنگ ، مذهب و هنر ارتباط نزدیک پیدا کرد و نفوذ عمیقی در این زمینه ها به بار آورد. ابریشم و سایر ابداعات چین از خدمات بزرگ برای ترقی بشر و تمدن جهان بوده و این خدمت رسانی از طریق جاده ابریشم زمینی و جاده ابریشم دریائی انجام گرفته است.
2- توسعه روابط چین و ایران در آینده با رشد اوضاع کل جهان در قرن جدید و با گرایش فرهنگ بشر در قرن 21 ارتباط دارد. اگر وضع دو کشور چین و ایران را در نظر نگیریم و به تاریخ و فرهنگ متفاوت دو کشور چین و ایران توجه ننماییم ، شناخت مسیر توسعه روابط دو کشور چین و ایران و گرایش آتی آن مشکل خواهد بود. هم چنین در صورتی که در ساختار کل اوضاع بین المللی و در شرایط بزرگ گرایش فرهنگ بشر در قرن 21 قرار گیریم ، می توانیم آینده توسعه روابط دو کشور چین و ایران را بخوبی بشناسیم.
1- در حال حاضر ، سیاست خارجی ایران بطور کلی بر اساس اصول انقلاب اسلامی استوار است. ایران می خواهد بر اساس اصول برابری ، استقلال ، عدم وابستگی ، احترام متقابل روابط دوستانه باکشورهای همسایه و سایر کشورها را توسعه دهد و رفع بحران را مبنای سیاست خارجی خود تلقی می کند. ایران همچنین توسعه مناسبات خود با کشورهای خاور میانه ، اسلامی ، چین و کشورهای در حال رشد را محور سیاست خارجی خود می داند. در خصوص روابط چین و ایران، در آغاز قرن جدید در تاریخ 5/1/2001 ، هو جین تائو معاون رئیس جمهور چین و همراهانش به دعوت حبیبی معاون اول رئیس جمهور ایران، به ایران مسافرت کردند و مورد استقبال گرم و صمیمانه مردم ایران قرار گرفت. آقای حبیبی در مراسم خیرمقدم به آقای هو جین تائو اظهار داشت: مردم دو کشور چین و ایران دوستی عمیقی دارند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، سطح روابط دوستانه و همکاری دو جانبه ارتقاء یافته است. در آغاز قرن جدید، ایران ابراز امیدواری کرده است که با مسافرت هو جین تائو معاون رئیس جمهور چین دوستی و همکاری دو کشور در همه جوانب توسعه یابد و دو کشور مشترکا زمینه ها و راه های جدیدی را در جهت توسعه همکاری های دوستانه در قرن جدید بویژه در زمینه های اقتصادی ، تجاری ، علمی و فنی و فرهنگی جستجو کنند. همکاری ایران و چین دارای زمینه ها و امکانات مساعد و آینده درخشانی است. آقای هو جین تائو هم گفت، چین به توسعه روابط با ایران اهمیت زیادی می دهد و تقویت همکاری دوستانه دو کشور در همه جوانب سیاست دائمی دولت چین است. مسافرت من نیز نشانگر توجه زیاد چین به توسعه روابط خود با جمهوری اسلامی ایران است. ما امیداواریم دو کشور مشترکا سعی نمایند مناسبات دوستانه خود را در قرن جدید هر چه بیشتر بسط دهند.
طرفین همچنین پیرامون اوضاع بین المللی و مسائل منطقه ای مورد علاقه دو کشور، تبادل نظر کرده و اظهار داشتند که دو کشور چین و ایران درباره بسیاری مسائل بین المللی و منطقه ای مواضع مشترک و نزدیک دارند هر دو معتقدند در شرایط و اوضاع کنونی بین المللی ، گفتگوی تمدنها بسیار پراهمیت است و بنفع افزایش تفاهم و دوستی ملتها و همزیستی مسالمت آمیز کشورها و دفاع از صلح و آرامش در جهان است.
A -در مورد روابط سیاسی دو جانبه، مناسبات دو کشور چین و ایران پس از برقراری روابط سیاسی در روز 16 اوت 1971 ، بطور مداوم توسعه یافته است. بخصوص در 20 سال اخیر، روابط و همکاری دوستانه چین و ایران بطور موفقیت آمیزی گسترش یافته است. مسئولین ایرانی به چین مسافرت کردند از جمله [ حجه الاسلام ] رفسنجانی رئیس شورای اسلامی ایران ( ماه ژوئن سال 1985 ) ؛ [ آیه الله ] خامنه ای رئیس جمهور ( ماه سپتامبر 1989 ) ؛ [ حجه الاسلام ] کروبی رئیس مجلس ( ماه دسامبر سال 1991 ) ؛ [ حجه الاسلام ] رفسنجانی رئیس جمهور ( ماه سپتامبر سال 1992 ) ؛ آقای حبیبی معاون اول رئیس جمهور ( ماه اوت سال 1994 ) ؛ در روزهای 22 – 26 ماه ژوئن سال 2000 ؛ [ حجه الاسلام ] سید محمد خاتمی رئیس جمهور ایران بدعوت جیانگ زمین به چین مسافرت کرد و دو رئیس جمهور چین و ایران با هم مذاکره کردند. لی روی هوان رئیس شورای مشورت سیاسی ملی چین و جو رونگ جی نخست وزیر چین نیز بترتیب با خاتمی ملاقات کردند. مسئولان چینی که به ایران مسافرت کرده اند عبارت بودند از : آقای وان لی رئیس کمیته دائمی کنگره ملی خلق چین ( ماه مای سال 1990 ) ؛ لی پنگ نخست وزیر چین ( ماه ژوئیه سال 1991 ) ؛ یانگ شانگ کون رئیس جمهور چین ( ماه اکتبر سال 1991 ) ؛ چیائو شی رئیس کمیته دائمی کنگره ملی خلق چین ( ماه نوامبر سال 1996 ) ؛ تانگ جیا سوان وزیر امور خارجه چین ( ماه فوریه سال 2000 ) ؛ هو جین تائو معاون رئیس جمهور چین ( ماه ژانویه سال 2001 ) ؛ جیانگ زمین رئیس جمهور چین ( ماه اوریل سال 2002 ).
b- در باره روابط تجاری و همکاری های اقتصادی دو جانبه ، مبادلات تجاری چین و ایران از سال 1950 شروع شد و حجم تجارت دو کشور در سال 1998 به مبلغ 215/1 میلیارد دلار رسید که در این میان صادرات کشور چین بالغ بر 657 میلیون دلار و واردات چین از ایران بالغ 558 میلیون دلار بود. حجم تجارت دو جانبه در سال 1999 به 348/1 میلیارد دلار رسید که در این میان صادرات چین به ایران بالغ بر 663 میلیون دلار و واردات چین از ایران بالغ بر 685 میلیون دلار بود. صادرات عمده چین به ایران تجهیزات و ماشین آلات برقی و محصولات شیمیائی و واردات عمده چین از ایران نفت بوده است. سنگ معدن کرومیوم ، پلی استیرن، پنبه ، لاستیک ترکیبی ، کشمش ، پسته و غیره سایر اقلام وارداتی را تشکیل می دهند.
همکاری اقتصادی و علمی و فنی چین و ایران از سال 1982 پی درپی پیش رفت کرده است. در ماه اوریل سال 1985 شورای مشترک اقتصادی ، تجاری و علمی و فنی چین و ایران تشکیل شد و تاکنون 9 اجلاس برگزار شده است. زمینه های همکاری دو کشور به منابع انرژی، حمل و نقل ، ماشین آلات ، مصالح ساختمانی ، استخراج معدن ، زغال سنگ ، مواد شیمیائی ، فلزات رنگی و غیره مربوط است. پروژه های عمده عبارتند از: متروی تهران ، کشتی سازی ، ساخت کشتی نفت کش ، سیستم تولیدی کارخانه سیمان سازی ، گروه ژنراتور در ایستگاه تولید برق با زغال ، تجهیزات ایستگاه تولید برق بوسیله آب و غیره. در روزهای 21- 26 ژوئیه 2000 ، یک هیات به سرپرستی آقای او شی سونگ ( Wu shi xiong ) معاون رئیس اداره پست چین به ایران سفر کرد. در روزهای 11- 16 نوامبر همان سال آقای وین که گانگ ( Wen ke gang ) رئیس اداره هواشناسی چین به ایران رفت و مذاکراتی انجام گرفت. اکنون دو کشور چین و ایران در مورد " قرارداد تامین پروژه حمل و نقل نفت خام کشورهای اطراف دریای خزر " ، " قرارداد اکتشاف ناحیه کاشان ایران " ، " قرارداد همکاری بین شرکت جن او ( Zhen wu ) زوهای چین و شرکت ملی نفت ایران در زمینه منابع انرژی " و " قرارداد همکاری در جهت ساخت راه آهن الکتریفیکاسیون از شهر میشا تا شهر هشت گرد ایران " به توافق اصولی دست یافته اند. امید می رود که همکاری اقتصادی تجاری دو کشور چین و ایران در قرن جدید با جهش جدیدی به پیش رود. قراردادها و موافقت نامه های امضاء شده بین دو کشور چین و ایران عبارتند از: " قرارداد همکاری چین و ایران در زمینه های فرهنگی ، علمی وفنی " ، " برنامه همکاری چین و ایران در زمینه های رادیو و تلویزیون " ، " موافقت نامه چین و ایران مبنی بر تاسیس متقابل سرکنسولگری " ، " یادداشت دو دولت چین و ایران مبنی بر معافیت متقابل از ویزا " ، " قرارداد تجارت دو دولت چین و ایران " ، " یادداشت تفاهم وزارت خانه های امور خارجه چین و ایران مبنی بر ایجاد ساختار مشورتی " و غیره.
-cدر خصوص روابط فرهنگی ، آموزش و پرورش، علمی و فنی ، رفت و آمد و همکاری دو کشور سال بسال افزایش می یابد. در سال 1972 ، هئیت های دانشگاه های معروف چین و ایران و تیم های ورزشی دو کشور دید و بازدید داشتند و وزارت امور خارجه ایران برای نخستین بار دو دانشجو را برای فراگیری زبان چینی به پکن اعزام کرد. بدنبال آن ، دو کشور چین و ایران دانشجویان خود را متقابلاً اعزام کردند و سپس مبادلات و همکاری های دو کشور در زمینه های پزشکی ، باستان شناسی ، صنایع دستی پی درپی توسعه یافت. در سال 1975 ، دانشکده ادبیات دانشگاه تهران بورس تحصیلی زبان چینی را ایجاد کرد و در همان سال دانشمندان ایران برای تدریس زبان فارسی به چین اعزام شدند. این فعالیت تاکنون همچنان ادامه دارد. اکنون دردانشگاه پکن ، دانشکده زبانهای خارجی شانگهای و دانشگاه زبانهای خارجی لوه یانگ کلاس زبان فارسی و در دانشگاه بهشتی تهران رشته زبان چینی دایر است. بیش از 70 دانشجو در دانشگاه بهشتی زبان و ادبیات چینی می آموزند. پس از دهه 80 قرن 20 ، بدنبال دید و بازدید رهبران و مقامات عالیرتبه دو کشور ، مبادلات فرهنگی بین چین و ایران وارد مرحله جدیدی شده است. در سال 1983، دو کشور چین و ایران قرارداد همکاری های فرهنگی و علمی و فنی امضاء کردند. برنامه همکاری رادیو و تلویزیونی در سال 1986 منعقد گردید و طرفین در زمینه های فرهنگی ، آموزشی و پرورشی ، پزشکی و بهداشتی ، جهانگردی ، باستان شناسی ، فیلم و سینما و هنر و غیره به مبادلات و همکاری وسیع پرداختند. بر اساس این قراردادها ، مراکز علمی و آموزشی دو کشور سالهاست همکاری می کنند. در سال 1989 ، مرکز پژوهش های فرهنگی ایران در دانشگاه پکن و در اواسط دهه 90 قرن 20 ، مرکز پژوهش های فرهنگی چین در تهران تاسیس شد. وزارت های فرهنگ و آکادمی های دو کشور قرارداد همکاری دراز مدت امضاء کرده و انجمن دوستی مجالس دو کشور نیز تاسیس شده و بدنبال آن سی ان شهر معروف تاریخی فرهنگی چین با اصفهان شهر معروف تاریخی فرهنگی ایران قرارداد خواهر خواندگی بسته اند. هئیت های فرهنگی دو کشور پی درپی به دید و بازدید پرداخته و نمایشگاه های فرهنگی و هنری دو کشور بطور منظم برپا می شود. همه اینها نشانگر آن است که مناسبات فرهنگی دو کشور عمیقاً توسعه می یابد.
در سالهای اخیر ، استادان و متخصصین چین بسیاری از شاعران و شخصیت های فرهنگی مشهور ایران را بطور منظم به چین معرفی کرده و تقریباً کلیه شاهکارهای ادبی کلاسیک فارسی ، بعضی را کامل و بعضی را گزینشی ، ترجمه کرده اند. پس از ورود ادبیات شرق به برنامه های کلی مربوط به کار تدریس در چین ، بسیاری از دانشگاه های چین درس ادبیات شرق بویژه ادبیات فارسی را دایر کرده اند. " فرهنگ فارسی به چینی " تالیف دانشکده زبانها و ادبیات شرق دانشگاه پکن بارها به چاپ رسیده است. " تاریخ عمومی ایران" ترجمه پرفسور یه ای لیانگ توسط اداره نشریات روزنامه اقتصادی و " تاریخ ادبیات فارسی " تالیف پرفسور جانگ هونگ نیان توسط اداره نشریات دانشگاه پکن و " فرهنگ چینی به فارسی " تالیف مرکز پژوهش های فرهنگی ایران دانشگاه پکن و دانشگاه تهران در سال 1997 توسط اداره نشریات شانگ او چین به چاپ رسیده اند. همچنین کتاب " ایران مندرج در کتابهای قدیم چین " در ایران به چاپ رسیده و تعداد زیادی از آثار و مقالات علمی مربوط به مبادلات فرهنگی دو کشور نیز پی درپی منتشر می شود که همه اینها در تاریخ مبادلات فرهنگی چین و ایران از اهمیت مهمی برخوردارند.
2- یکی از ویژگی های فرهنگ بشر در قرن جدید چند گانه شدن فرهنگ جهان است. هر منطقه و هر ملت فرهنگ خود را عرضه می کند تا بتدریج وارد صحنه جهان شود. فرهنگ چندگانه از هر منطقه و هر ملت و هر مذهب همچنان ویژگی منطقه ای و ملی خود را حفظ می کند. این نشان می دهد که فرهنگ چند گانه در قرن جدید درخشانتر خواهد شد. فرهنگ های چین و ایران در قرن 21 نیز چندگانه و متکی بر درهای باز و نوآوری است. آقای جیانگ زمین رئیس جمهور چین در روز 22 ژوئن 2000 هنگام مذاکره با آقای سید محمد خاتمی رئیس جمهور ایران در پکن اظهار داشت که چین و ایران دو کشور مهم در حال رشد در آسیا هستند و توسعه روابط دوستانه با ایران و تحکیم همکاری دوستانه دو کشور در همه جوانب سیاست دائمی دولت چین است. در قرن جدید، رهبران دو کشور و دو دولت باید با دوراندیشی در راه برقراری روابط و همکاری های دوستانه و با ثبات و طولانی بین چین و ایران مشترکا تلاش نمایند. آقای خاتمی رئیس جمهور ایران از دیدار با جیانگ زمین رئیس جمهور چین ابراز خوشحالی کرد و پیشنهاد خود مبنی بر گفتگوی تمدنها را بیان نمود و گفت ، ایران و چین دو کشور کهن و متمدن هستند و نقطه نظرات مشترک فراوان دارند. " جاده ابریشم " نه تنها راه تجاری چین با جهان بوده ، بلکه مبادلات و دوستی بین چین و ایران و سایر کشورهای مختلف را به پیش برده و ایران میل دارد با چین تلاش مشترک بعمل اوردتا روابط و همکاری های دوستانه دو کشور به سطح جدیدی ارتقاء یابد. طرفین از همکاری اقتصادی تجاری دو کشور ابراز خوشنودی کردند. آقای جیانگ زمین گفت، ایران یکی از همکاران مهم تجاری چین در خاور میانه و منطقه خلیج فارس است. دو کشور می توانند از طریق همکاری اقتصادی تجاری به یکدیگر کمک کنند. دولت چین شرکتهای چینی رابه شرکت در سازندگی اقتصادی ایران تشویق می کند. امیدوار است که دو طرف فعالانه روش های همکاری جدیدی را در همه جوانب مورد مطالعه و بررسی قرار دهند تا روابط اقتصادی تجاری دو کشور به سطح بالاتری برسد.
می توان دید که این بیانات علمی روسای جمهوری دو کشور چین و ایران مبنی بر گرایش روابط دو کشور در قرن جدید، برای توسعه روابط چین و ایران در آینده از اهمیت فراوان و هدایت کننده ای برخوردار است.
3- شخصیت های معتبر و سیاستمداران ایران در شرایط جدید ، در خصوص روابط دو کشور چین و ایران ، دو نظریه مختلف ابراز می دارند:
عده ای معتقدند که ایران باید در دو زمینه یعنی 1- اقتصادی و 2- استفاده از تجربیات اصلاحات ،روابط خود را با چین توسعه دهد. چون چین بعد از مائو تسه دونگ به دوران دموکراسی منتقل شده و از برهه " درهای بسته " به زمان " درهای باز " حرکت کرده است.
ولی عده دیگری نظر دارند که ایران ضمن توسعه روابط اقتصادی با چین ، باید همکاری سیاسی و امنیتی را در مقام نخست قرار دهد. چون چین دارای نیروی بالقوه زیادی است. چین این امکان را دارد که در مسیر امریکا که قصد دارد در جهان سیستم یک قطبی ایجاد کند و سیاست استیلاطلبی اجرا نماید، موانعی محکم ایجاد کند و این موضوع اصلی توسعه همکاری های سیاسی و اقتصادی است. این عده همچنین معتقدند که چین امکان دارد از نفوذ امریکا در منطقه جلوگیری کند. با توجه به اینکه چین در زمینه های مختلف با امریکا اختلاف نظر دارد، لذا زمینه مناسبی برای توسعه همکاری سیاسی و امنیتی ایران و چین و مقابله مشترک با استیلاطلبی طمع کارانه امریکا فراهم می شود. دو کشور از ساختار جهان کنونی نگران هستند و با گسترش سازمان ناتو به شرق و جنوب مخالفت می کنند. لذا احتمال می رود که دو کشور چین و ایران همکاری استراتژیکی را برقرار کنند.
در واقع ، مسافرت آقای خاتمی رئیس جمهور ایران به چین در ماه ژوئن سال 2000 ، نشانگر سیاست ایران مبنی بر گرایش به شرق است. با این تفاوت که درگذشته ایران سیاست توجه به شرق را اجراء می کرد و نقطه کلیدی آن در زمینه های سیاسی و امنیتی و هدف آن جلوگیری از تهدید غرب به رهبری آمریکا بود. ولی اکنون ایران سیاست خود مبنی بر انجام گفتگوی تمدنها و رفع تضادها و آرامش بحران ها را اجراء می کند.
یکی از اهداف توسعه روابط چین و ایران رشد اقتصادی است. چین دارای نیروی بالقوه زیادی در جهت رشد اقتصادی است و کاملا امکان دارد به یک محور اقتصادی جهان در آینده نزدیک تبدیل شود. چون چین دارای ذخیره ارزی زیادی است ، امکان سرمایه گذاری درکشورهای خارجی را دارد. ایران در زمینه های صنایع نفت و گاز ، سدسازی ، سیمان سازی، شیمیائی ، نیروی برق و غیره نیاز به سرمایه گذاری زیاد خارجی دارد. از این رو می تواند در زمینه های فوق سرمایه گذاری و تکنولوژی چین را جلب کند. البته در برنامه های توسعه 5 ساله یکم و دوم ایران ، دولت چین جمعاً مبلغ 7/1 میلیارد دلار به ایران وام داد. چین یکی از کشورهایی است که در پروژه های کشتی سازی ، نیروگاه ، کارخانه سیمان سازی ، مترو به ایران وامهای زیادی داده است. ایران قراردادهای زیادی از جمله پروژه متروی تهران را با چین امضاء کرده است. با توجه به اینکه بعضی از قدرتهای اقتصادی و سازمانهای مالی بین المللی از سیاست ایران خیلی نگران هستند و از دادن اعتبار و وام زیربنایی امتناع می ورزند ، لذا توسعه روابط با چین خیلی مهم است. از نظر روابط تجاری دو کشور ، حجم تجاری سالیانه از چند میلیون دلار در ابتدای انقلاب ، به 347/1 میلیارد دلار در سال 1999 ارتقاء یافته است. اگر ما به روابط سیاسی چین و ایران در دو سال اخیر نگاه کنیم، می توانیم دریابیم که دو کشور روابط بسیار نزدیکی دارند. معاون وزیر امور خارجه چین در تابستان سال 1999 به ایران سفر کرد و از ان به بعد وزرای امور خارجه دو کشور دائماً در مرکز سازمان ملل متحد ملاقات کرده اند. در ماه دسامبر سال 1999 شورای مشترک دو کشور چین و ایران تشکیل یافت. وزیر امور خارجه چین در فوریه سال 2000 به ایران سفر کرد و دو کشور " یادداشت مشترک دو کشور چین و ایران مبنی بر ایجاد سازمان مشورتی بین دو وزارت خانه امور خارجه " را منعقد کردند.
در امور بین المللی ، دو کشور چین و ایران با جهان یک قطبی بابتکار امریکا مخالفت می کنند که می توان گفت این زمینه دیگری در جهت توسعه روابط دو کشور است. آقای خاتمی رئیس جمهور ایران در صحبت با خبرنگار " روزنامه زندگی " چاپ لندن بطور صریح اشاره کرد که امریکا را بعلت مداخله در امور ایران ، سرزنش می کند. آقای خاتمی در باره ساختار یک قطبی اظهار داشت : دو کشور چین و ایران این ساختار را قبول ندارند. اروپا و همه جهان با ساختار یک قطبی مخالفت می کنند.
در واقع چین کشور بزرگی است که نقش تعیین کننده ای در جهان ایفاء می کند و دارای سلاح های پیشرفته و نیروی جنگی بزرگی است. لذا چین کاملا می تواند نقش بزرگ و مهم خود را در صحنه جهانی بازی کند. از آنجا که چین امکانات فوق را دارد ، لذا پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق ، بسیاری از کشورهای جهان خود را به چین نزدیک کردند. با توجه به اینکه چین هیچ پیمان یا اتحاد نظامی مخصوصی با هیچ کشوری امضاء نکرده ، لذا ایران کاملا می تواند از امکانات اقتصادی و نظامی چین و حق وتو آن کشور در شورای امنیت سازمان ملل متحد و حق رای چین در سازمانهای بین المللی استفاده کند. اکنون بسیاری از کشورهای غرب از برخاستن چین نگران بوده و سعی می کنند که روابط دوستانه دو کشور چین و ایران را بر هم زنند.
چین و ایران در باره حقوق بشر و تروریسم ، نظریات مشترک دارند. این اشتراک نظر زمینه دیگری در جهت توسعه روابط دو کشور است. دو کشور چین و ایران عقیده دارند که حقوق بشر ادعا شده از طرف غرب با تعصب و سوءنیت همراه است و کشورهای غرب با استفاده از حقوق بشر ، دنبال منافع غیرقانونی هستند. ادعای امریکا مبنی بر دفاع از حقوق بشر مداخله بی دلیل در امور داخلی چین و ایران است. از این رو ، چین و ایران همیشه هدف حمله کینه توزانه امریکا هستند. امریکا ادعا کرد: سیاست دولت چین در قبال سازمان دینی غیراصیل فا لون گونگ ( Fa lunngong ) پایمال کردن حقوق بشر است. امریکا خودسرانه از چین درخواست کرده که محکومیت مرگ را لغو کند؛ همزمان امریکا و کشورهای غرب نیز بر ایران فشار می آورند و از ایران درخواست می کنند محکومان جاسوسی را رها کند و بهائیت کفرامیز را بعنوان دین رسمی بپذیرد و محکومیت به مرگ را لغو کند و طرح ناعادلانه خاور میانه را قبول کند. بدون شک ، فشار امریکا و کشورهای غرب بر چین و ایران موجب تقویت بیشتر همکاری و اتحاد دو کشور چین و ایران خواهد شد.
بدین ترتیب ، با نگاهی به تاریخ بشر و مرور گذشته که در وضعیت های مخاطره آمیز بیشمار و جنگ های پی درپی در جهان ، بهیچوجه دوستی سنتی مردم دو کشور چین و ایران که از طریق جاده ابریشم ایجاد شده ، صدمه ندیده امروز نیز منافع مشترک و وظایف مشترک و همکاری وسیع دو کشور ، دو ملت بزرگ چین و ایران را به هم وصل کرده است. بنده اطمینان دارم که در هزاره جدید، با تشریک مساعی رهبران دو کشور ، روابط چین و ایران وارد مرحله درخشانی خواهد شد.
منبع: تاریخ ایران