m_salehy
12th August 2013, 07:28 AM
شریعت ، جریانی سیال در قانون گذاری در گذر زمان
مقدمه :
پیام اصلی و عالی ترین اصل اساسی ارسال پیامبران ، موحدانه نگریستن به هستی و اخلاقی کردن جامعه در مسیر تخلق به اخلاق الهی است .
آنجا که می فرمایند :
" و ما ارسلنا من قبلک من رسول الا نوحي اليه انه لا اله الا انا فاعبدون " 1
" ما پيش از تو هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر اينکه به او وحى کرديم که: «معبودى جز من نيست؛ پس تنها مرا پرستش کنيد.» "
و حضرت رسول(ص) نیز می فرماید :
" تخلقوا باخلاق الله " " به اخلاق خداوندی ( که همان به شاکله او در آمدن است ) درآیید ." 2
و هدف غایی پیامبر مکرم اسلام (ص) به عنوان آخرین فرستاده خداوند که وظیفه راهبردی بشر در مسیر عقلانیت و همیاری او در رشد و بلوغ او تا رسیدن به نقطه ای که دیگر نیازی به هدایت تشریعی مستقیم الهی نداشته باشد ، چیزی جز تمامیت بخشی به مفاهیم و مکارم اخلاقی نیست .
آنجا که حضرتش می فرمایند :
" انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق "3" همانا من براي تمامیت بخشی و رساندن انسان به مكارم و ارزشهاي والاي اخلاقي مبعوث شدم ."
و اخلاقی کردن جامعه ، یک فرایند پویا در گذر زمان متناسب با ظرفیت های جامعه ، قابلیت های انسانها ، ابزارهای در دسترس و ... می باشد .
و شریعت سعی دارد در یک تاثیر و تاثر دو طرفه با ظرفیت ها ، قابلیت ها و فعلیت های اجتماعی و انسانی موجود ، فرایند اخلاقی کردن جامعه را تسریع بخشیده و پالایش کند .
و این به معنی موقتی بودن احکام ( غیر عبادی 4 ) شریعت ، متناسب و متناظر با شرایط هر عصر و زمان بوده و با ایجاد هرگونه شرایط جدید و یا ظرفیت های لازم برای تغییر شرایط ، احکام نیز باید به سطح همانها ارتقا و یا تغییر یابند و آنچه که مهم است ، رعایت عدالت بر مبنای پذیرش عقل جمعی و تامین کرامت انسانی است .
چرا که خداوند برقراری عدالت اجتماعی را وظیفه افراد انسانی ، بر مبنای تعالیم اخلاقی پیامبران و فهم عقلانی آنها برمی شمرد ، وهدف خداوند که برپایی عدالت اجتماعی است ، با دنبال کردن تحقق روح قوانین است نه اجرای ظاهر آنها .
آنجا که خداوند می فرماید :
" لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الکتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط " 5" ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها کتاب (آسمانى) و ميزان (جهت شناسايى حقّ از باطل و وضع قوانين عادلانه) نازل کرديم تا مردم خود قيام به عدالت کنند؛ "
و آنچه که شرایع را از هم متفاوت می کند 6 ، همین سیال بودنآنها و تاثیر و تاثر از میزان بلوغ بشر و توانایی او در فعلیت بخشی به قابلیت های وجودی و ظرفیت های اجتماعی است ، که از زمان نوح ، به کمک هدایت خداوند ، شروع و تا پیامبر اسلام (ص) ادامه می یابد و پس از خاتمیت به عقل انسانی واگذار می شود . 7
آنجا که خداوند می فرماید :
" شرع لکم من الدين ما وصى به نوحا و الذي اوحينا اليک و ما وصينا به ابراهيم و موسى و عيسى ... " 8" آيينى را براى شما تشريع کرد که به نوح توصيه کرده بود؛ و آنچه را بر تو وحى فرستاديم و به ابراهيم و موسى و عيسى .. "
بنابراین ، آنچه که از وضع احکام و قوانین می توان فهمید عبارتند از :
1- احکام (غیر عبادی ) اسلام ، احکامی مقدس ، تعبدی و ثابت نبوده ، بلکه ابزاری برای پیاده سازی هدف خداوند در تزکیه و پاکسازی جامعه از ناهنجاری ها و برقراری عدالت اجتماعی می باشند . 9
2- حرکت پیامبر در مسیر تشریع احکام ، مستقل از شرایط جامعه و ظرفیت های موجود آن و هم چنین قابلیت های افراد نبوده است.
3- آن قوانین ، تابعی از میزان فعلیت و ظهور زمینه های عدالت اجتماعی است . 10
4- هر حکم جدید ، در ادامه حکم قبلی ، حذف یک ناهنجار اجتماعی را دنبال کرده و هدف نهایی را که استقرار هنجار مورد نظر خداوند است ، مد نظر قرار می دهد . 11
5- برای تحقق هدف خداوند در اخلاقی کردن جامعه ، باید روح حاکم بر هر حکم و قانون ، شناخته شده و راه تشریع عقلانی با بازنگری آنحکم ، تا رسیدن به آن مهم همچنان ادامه یابد .
....................................
در این مجال ، به دو موضوع مهم که بدلیل بدفهمی و یا تعبیر بد و ناقص و اجرای خشونت بار غیر منطقی در طول زمان ، مستمسکی برای بی دینان و یا خودباوران عقل مدرن که بر پایه علم تجربی استوار است ، شده ، می پردازیم و آن دو ، حقوق زن و برده داری از نگاه اسلام است :1
- حقوق زن : ( اصل : میزان همطرازی زن با مرد ، معیار گرفتن حقوق اجتماعی ، در راستای تحقق عدالت) ***
بر اساس علوم مدرن و فهم امروزین ، حقوق زن را در دیه ، ارث ، شغل ، طلاق و .. برابر دانسته و به همین دلیل ، احکام اسلام را ناعادلانه و غیرمنطقی تلقی کرده و به آن می تازند .
پاسخ :بر مبنای بندهای 1 تا 4 مذکور ، ناهنجاری های اجتماعی عصر پیامبر در زمینه حقوق زن ، موارد زیر را شامل می شد که هدف پیامبر تلاشی گسترده برای از بین بردن زمینه های آنها با وضع احکامی جدید بود :
[*=right]زن عصر جاهلیت 12
1- خرید و فروش می شد . 13
2- به ارث برده می شد . 14
3- مایه ننگ بود . 15
4- زنده بگور می شد . 16
5- کشته می شد و دیه ای برای کشتنش وجود نداشت . 17
6- فقط وسیله ازدیادنسل بود . 18
آن هنجار و کرامت اخلاقیی که پیامبر بدنبال رسیدن به آن بود و فرایند اصلاح ناهنجاری های فوق الذکر را با وضع قوانین جدید دنبال می کرد ، بازگرداندن کرامت الهی زن به او ، و رساندن او به شرایطی بود که متناسب با آنها ، حقوق اجتماعی خود را نیز بازیابد .و این فرایند اصلاح ناهنجاری مذکور ، نه ایستا و ثابت بود و نه بی مقدمه و یا بی هدف ، بلکه تابعی بود از ظرفیت های اجتماعی موجود ، قابلیت های وجودی زن و آن مقدار که می توانست به فعلیتبرساند .
و البته اسلام ، در ابتدای راه تشریع خود ، برای بازگرداندن کرامت الهی او ، اعلام صریح کرد که :
1- زن در بقای جامعه انسانی ، نقشی مساوی مرد دارد . 19
2- در خطاب های خداوند ، همطراز مرد خوانده شده است . 20
3- در حقوق ذاتی انسانی ، قابلیت و جایگاه مساوی مرد دارد . 21
4- کسی حق کشتن ( زنده بگور کردن ) او را ندارد . 22
5- در صورت کشته شدن و یا صدمه دیدن، باید برایش دیه پرداخت شود . 23
6- به او ارث تعلق می گیرد . 24
7- به او مهریه تعلق می گیرد .25
8- نفقه او بر مرد واجب است . 26
9- می تواند مزد کارهای داخل خانه را طلب کند .
10- شهادتش در دادگاه قابل پذیرش است . 27
11- حقوق و اموالش ، مال خود اوست . 28
12- ..و اما در تعیین میزان دیه و ارث و یا شهادت او در دادگاه ، به میزانی که در فعلیت بخشی به قابلیت های خود در حضور اجتماعی اش و همطرازی با مرد دارد ، نگاه می کند .
جهت توضیح بیشتر ، لازم است به جایگاه زن و مرد ، در جامعه آن روز دقت کافی بشود :
جایگاه مرد :
1- همسر زن است .
2- پدر فرزندان است .
3- مسئول تامین اقتصاد خانواده است .
4- نیروی کار جامعه است .
5- سرباز جنگی و یا تامین کننده امنیت جامعه است .
6- کارآفرین و یا مسئول اقتصادی و یا سیاسی جامعه است .
جایگاه زن :
1- همسر مرد است .
2- مادر فرزندان است .
وقتی معیار همطرازی به عنوان معیار پرداخت حقوق اجتماعی به زن و مرد ، در نظر گرفته می شود ، دیده می شود که مرد ، دیگر یک فرد حقیقی ، مساوی زن نبوده بلکه یک فرد حقوقی با بسیاری از مسئولیت های اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و نظامی بوده که عدالت اجتماعی حکم می کرد ، تناسب حقوق و جایگاه ، رعایت شود ، چرا که عدالت به معنای تساوی نبوده ، بلکه به معنای تناسب بوده و بازخوردی از میزان حضور و ظهور اجتماعی فرد است .بدین منظور
[*=right]در مبحث دیه :
وقتیمردی کشته می شد ، نه تنها همسر و پدر خانواده کشته شده بلکه :
1- نان آور خانواده کشته می شد .
2- نیرویی از کار جامعه کشته شده و توان اقتصاد جامعه را کاهش می داد .
3- نیروی امنیتی و یا نظامی جامعه دچار آسیب می شد .
4- جایگاهی سیاسی ، بی مدیر و بی مسئول می شد .
5- ..
و این در حالیست که وقتی زن کشته می شد :
فقط همسر و مادر خانواده کشته می شد .
و تبعا در ارزیابی میزان همطرازی زن و مرد ، جایگاه حقوقی + حقیقی مرد ، در مرتبه ای بسیار والاتر از فقط جایگاه حقیقی زن بوده ، اما اسلام به میزان و حد نیمه و نصف دیه مرد ، جایگاه زن را بالا می آورد .
[*=right]در مبحث ارث :
مرد علاوه بر وظیفه همسر و پدری ، وظیفه نان آوری و مسئولیت اقتصاد خانواده و مدیریت و تامین نیازهای اجتماعی و هم چنین تامین امنیت آنها را بر عهده داشت ، در حالیکه زن فقط یک همسر بود و مادر ، و همین عدم همطرازی در مسئولیت ها ، باعث عدم همطرازی جایگاه و حق ارث او شده و یا او را موظف به اجازه خروج از منزل می کرد .
هر چند همان میزان ارث نیز ، هنوز بیش از حد فعلیت همطرازی او با مرد بود .
بنابر این آنچه می توان از مبحث فوق نتیجه گیری کرد :
1- میزاندیه و ارث مرد و زن ، با معیار همطرازی آنها در مسئولیت ها ، و جایگاه خانوادگی و اجتماعی آنها سنجیده می شود .
2- همطرازی ، تنها به قابلیت های وجودی مرد و زن نیست ، بلکه منوط به میزان فعلیت بخشی و ظهور عینی آنها است .
3- فعلیت بخشی به قابلت های وجودی هر فرد ، به تلاشی است که خود شخص می کند و حضوری که در عرصه مسئولیت ها و وظایف خواهد داشت .
4- اسلام در ابتدای راه ، بیش از حد همطرازی موجود ، به زن آن عصر عطا می کند تا جبرانی باشد بر ظلم های تاریخی به او و اذعان صریحی به کرامت الهی اش و اهمیتی که به جایگاه مادری او می دهد .
5- حقوق فردی و یا اجتماعی داده شده در مسئله ارث و دیه ، یک حکم ثابت قطعی لایتغیر نبوده ، بلکه در پروسه کرامت بخشی به زن و بازگرداندن او به جایگاه حقیقی اش ، همواره و در هر عصر متناسب با میزانی که او به قابلیت ها و استعداد هایش ، فعلیت و ظهور می بخشد ، حقوق جدیدی را دریافت کرده و همواره خواهد کرد .
6- در عصر امروز ، که ( نوع ) زن در عرصه های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی فعال شده و شرایط همطرازی مرد را احراز کرده ، پروسه سیال قانون گذاری شریعت اسلامی ، او را به حقوقی همطراز مرد در دیه و ارث و .. نایل می کند .
7- چه بسا آن روز بیاید که حضور زن در عرصه های اجتماعی ، سطح همطرازی او را با مرد تغییر داده و به جایگاهی بالاتر ببرد و نتیجتا متناسب با آنها ، حقوقی بیشتر ، از منظر دیه و ارث و .. ، به او تعلق گیرد . !!( عدالت اجتماعی )
تذکر : البته فراموش نشود که نقش همسری و مادری او ، مسئله ای نیست که نادیده انگاشته شود و الا اساس سلامت روحی خانواده و آرامش روانی جامعه بخطر می افتد . 29
یک نکته مهم :
در احکام عصر پیامبر ، اموال و حقوق مادی زن ، متعلق به خود او بود و او موظف به مشارکت در تامین منابع مالی خانواده نبود .
سوال :آیا این حکم ، امروز عادلانه بوده و منسوخ نشده است ؟
پاسخ :بر اساس آنچه که امروز در عرصه اجتماعی شاهد آن هستیم :
1- این حق به زن امروز داده شده که بدون نیاز به اجازه از مرد ، به کار خارج خانه مشغول شود ( فدا شدن حق تشریعی سنتی مرد ) و قابلیت های اجتماعی خود را به منصه ظهور برساند .
2- زن امروز ، در فرایند نیروی کار و اقتصاد جامعه ، مشارکت کرده و تبعا همپای مرد ، حضوری آشکار دارد .
و بنابر این ، بر اساس قاعده " تعلق حقوق اجتماعی ، متناسب با میزان همطرازی " به این نتیجه می رسیم که :
آنجا که ، زن علاوه بر وظیفه همسری و مادری ، عضوی از نیروی کار اجتماعی شده ، بر طبق قاعده همطرازی ، باید نگاه به زن به عنوان " نان خور مرد " ، به نگاه " مشارکت در هزینه های زندگی " تغییر کند و بنابراین ، زن و مرد به عنوان دو شریک در امور زندگی ، حضور خواهند داشت و این ، نه تنها " امر مشارکت در تامین هزینه ها را "، مشروعمی کند که قطعا ، تعلق حقوق مادی زن به خودش ، ظلمی است آشکارا به مرد . ( فداشدن حق تشریعی سنتی زن )
نکته :در مورد مسئله حق طلاق نیز ، می توان با همین استدلال ، به آن نگاه کرده و به روشی نو که عادلانه و عاقلانه بوده و تامین کننده منظور شارع در کرامت بخشی به زن و حفظ بنیان خانواده باشد ، رسید .
***بحث بر سر نقش اجتماعی نوع زنبطور نسبی و اکثریت است که امکان بروز همطرازی زن را بوجود آورده است ، نه تقسیم بندی زنان به دو گروه خانه دار و شاغل ،که شائبه تخصیص حقوق اجتماعی متناسب با شرایط هر زن را ایجاد کند.
زیرنویسها :1- سوره انبیا ، آیه 252- بحارالانوار- ج 58- ص 1293- مستدرک الوسائل، ج11، ص 187، باب6، ح14- احکام غیر عبادی شامل حقوق ، قضا ، اقتصاد ، سیاست ، معاملات و ... بوده ، نه احکام عبادی که مربوط به تزکیه انسان به وسیله مراقبه نفس به کمک آن اعمال و احکام می باشد . 5- سوره حدید، آیه 256- مقاله " چرا این همه تعدد پیامبر ؟ (http://mahsan.parsiblog.com/Posts/680/%da%86%d8%b1%d8%a7+%d8%a7%d9%8a%d9%86+%d9%87%d9%85 %d9%87+%d8%aa%d8%b9%d8%af%d8%af+%d9%be%d9%8a%d8%a7 %d9%85%d8%a8%d8%b1+%d8%9f-1/) " - http://mahsan.parsiblog.com/Posts/6807- مقاله " ارسال8- سوره شوری ، آیه 13
9- آیه اله منتظری : " دليل قاطعي در دست نيست كه تمامي احكام غيرعبادي اسلام احكامي ثابت اند و موضوعات آنها تأثيرناپذير از تغييرات و شرايط زمان و مكان ميباشند و به عنوان راههاي انحصاري رسيدن به مقصود و هدف تشريع شده اند.... به عبارت ديگر وقتي عقل را به عنوان يكي از ادله احكام شرعي پذيرفته ايم و سيره عقلا - كه ردع آن از سوي شارع احراز نشده باشد - را در همين جهت ، معتبر و حجت ميدانيم، هر روش عقلاني كه به نحو اطمينان بتواند مقصود شارع مقدس را برآورده سازد روشي شرعي نيز هست، و همه اين امور بر طريقيت (وسيله بودن) احكام شرع مقدس در عموم امور غير عبادي دلالت ميكنند و نه موضوعيت (هدف بودن) آنها. کتاب " اسلام دين فطرت - آيت الله منتظري ص 702 تا 705 "
10- آیه اله صالحی نجف آبادی : " هدف از تشریع قوانین جزایی ، احیای عدالت است و اگر قانونی ناقض عدالت باشد از اول نباید تشریع شود . ( به همین دلیل ) اجرای عدالت به حاکم واگذار شده وبه او اختیار داده اند که به حکم " ان الله یامر بالعدل - سوره نحل / آیه 90 " با رعایت تناسب بین مجازات و جرم، مجرم را به کیفر برساند . کتاب " حدیث های خیالی در مجمع البیان – ص 350 به بعد "
11- " آیه اله منتظری : " اصولا هدف از مجازات هاي اسلامي و حدود الهي ، اصلاح جامعه و بازداشتن مجرمين از تكرار جرم و تنبيه آنان ميباشد .... و از طرفي تحولات اجتماعي در علوم مربوط به جرم شناسي و نحوه پيش گيري از آنها و روان شناسي مجرمين و نحوه اصلاح و تربيت آنان پديد آمده است ، به نحوي كه ديگر شيوه هاي گذشته در جوامع كنوني آثار مورد نظر شارع را نخواهد داشت و چه بسا ممكن است گفته شود : با شيوه هاي جديد زودتر و بهتر هدف اصلي شارع از تشريع بعضي مجازات هاي رايج ، محقق ميشود . پاسخ به پرسش هايي پيرامون مجازات هاي اسلامي و حقوق بشر - آيه الله منتظري - ص 86 و 8712- منابع : تمدن اسلام و عرب، ص 503 - المفصل في تاريخ العرب قبل از اسلام، جواد علي، چاپ اول، بيروت، ج5، ص 528 – 13- در بین اقوام سومری شوهرها مجاز بودند همسر خود را بفروشند یا این که او را به گرو بگذارد و وامی به مدت 3 سال بگیرد - سیر تمدن ص 29514- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء – سوره نسا ، آیه 19 (اي اهل ايمان، براي شما حلال نيست که زنان را به اکراه و جبر به ميراث گيريد . ) - اگر کسی می‌مرد ، زنش مانند اموالش ، به پسرش یا به اقوامش می‌رسید - المستطرف ج 2 ص 179 و اغانی ج 1 ص 4815- " وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِیمٌ * یَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَیُمْسِکُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرَابِ أَلاَ سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ» سوره النحل/آیات ۵۸ـ ۵۹ .( در حالى که هرگاه به یکى از آنها بشارت دهند دختر نصیب تو شده، صورتش (از فراب ناراحتى) سیاه میشود; و به شدت خشمگین میگردد;… بخاطر بشارت بدى که به او داده شده، از قوم و قبیله خود متوارى میگردد; (و نمیداند) آیا او را با قبول ننگ نگهدارد، یا در خاک پنهانش کند؟! چه بد حکم میکنند!.)16- " وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ – سوره تکویر ، آیات 8 و 9 (و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سؤال شود: به کدامين گناه کشته شدند؟! )17- در بعضی نقاط زن را خفه می‌کردند و با شوهرش که مرده بود در گور می‌گذاشتند یا از وی می خواستدند که خود را بکشد تا در حیات جهان دیگر به خدمت شوهرش قیام کند - تاریخ تمدن ج 118- قریش برای حتی مادران احترامی قائل نبودند مگر این که آن زن 3 فرزند برای آنها به دنیا بیاورد - المستطرف ج 2 ص 16819- " يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى – سوره حجرات ، آیه 13 (اى مردم! ما شما را از يک مرد و زن آفريديم )20- " إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا – سوره احزاب ، آیه 35 (به يقين، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ايمان و زنان با ايمان، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکيبا و زنان صابر و شکيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزهدار و زنان روزهدار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسيار به ياد خدا هستند و زنانى که بسيار ياد خدا مىکنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظيمى فراهم ساخته است. )21- " مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا – سوره مائده ، آیه 32 (به همين جهت، بر بنى اسرائيل مقرّر داشتيم که هر کس، انسانى را بدون ارتکاب قتل يا فساد در روى زمين بکشد، چنان است که گويى همه انسانها را کشته؛ و هر کس، انسانى را از مرگ رهايى بخشد، چنان است که گويى همه مردم را زنده کرده است. )22- َلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلاَدَكُم مِّنْ إمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ و َإِيَّاهُمْ– سوره انعام ، آیه 151 (فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشيد! ما شما و آنها را روزى مىدهيم؛ )23- در قرآن به مقدار دیه اشاره نشده است بلکه از روایات استنباط شده است .24- " لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا – سوره نسا ، آیه 7 (براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان از خود بر جاى مىگذارند، سهمى است؛ و براى زنان نيز، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان مىگذارند، سهمى؛ خواه آن مال، کم باشد يا زياد؛ اين سهمى است تعيين شده و پرداختنى.)25- " وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً – سوره نسا ، آیه 4 (و مهر زنان را (بطور کامل) بعنوان يک بدهى (يا عطيه،) به آنان بپردازيد . )26- " وَ عَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّوَکِسْوَتُهُنّ َ بِالْمَعْرُوفِ – سوره بقره ، آیه 233 ( و برای آن کس کهفرزند (http://www.wikifeqh.ir/فرزند)برای او متولد شده (پدر)، لازم استخوراک و پوشاکمادر (http://www.wikifeqh.ir/مادر)را به طور شایسته (در مدت شیر دادنبپردازد )27- " َاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ من رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء – سوره بقره ، آیه 282 (و دو نفر از مردان (عادل) خود را (بر اين حقّ) شاهد بگيريد! و اگر دو مرد نبودند، يک مرد و دو زن، از کسانى که مورد رضايت و اطمينان شما هستند، انتخاب کنيد! )28- " لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا – سوره نسا ، آیه 7 (براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان از خود بر جاى مىگذارند، سهمى است؛ و براى زنان نيز، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان مىگذارند، سهمى؛ خواه آن مال، کم باشد يا زياد؛ اين سهمى است تعيين شده و پرداختنى.)29- " وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ – سوره روم ، آیه 21 (و از نشانههاى او اينکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفريد تا در کنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در اين نشانههايى است براى گروهى که تفکّر مىکنند! )
تحقیق : محمد صالحی – 25 / 6 / 91 – http://mahsan.parsiblog.com (http://mahsan.parsiblog.com/)
مقدمه :
پیام اصلی و عالی ترین اصل اساسی ارسال پیامبران ، موحدانه نگریستن به هستی و اخلاقی کردن جامعه در مسیر تخلق به اخلاق الهی است .
آنجا که می فرمایند :
" و ما ارسلنا من قبلک من رسول الا نوحي اليه انه لا اله الا انا فاعبدون " 1
" ما پيش از تو هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر اينکه به او وحى کرديم که: «معبودى جز من نيست؛ پس تنها مرا پرستش کنيد.» "
و حضرت رسول(ص) نیز می فرماید :
" تخلقوا باخلاق الله " " به اخلاق خداوندی ( که همان به شاکله او در آمدن است ) درآیید ." 2
و هدف غایی پیامبر مکرم اسلام (ص) به عنوان آخرین فرستاده خداوند که وظیفه راهبردی بشر در مسیر عقلانیت و همیاری او در رشد و بلوغ او تا رسیدن به نقطه ای که دیگر نیازی به هدایت تشریعی مستقیم الهی نداشته باشد ، چیزی جز تمامیت بخشی به مفاهیم و مکارم اخلاقی نیست .
آنجا که حضرتش می فرمایند :
" انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق "3" همانا من براي تمامیت بخشی و رساندن انسان به مكارم و ارزشهاي والاي اخلاقي مبعوث شدم ."
و اخلاقی کردن جامعه ، یک فرایند پویا در گذر زمان متناسب با ظرفیت های جامعه ، قابلیت های انسانها ، ابزارهای در دسترس و ... می باشد .
و شریعت سعی دارد در یک تاثیر و تاثر دو طرفه با ظرفیت ها ، قابلیت ها و فعلیت های اجتماعی و انسانی موجود ، فرایند اخلاقی کردن جامعه را تسریع بخشیده و پالایش کند .
و این به معنی موقتی بودن احکام ( غیر عبادی 4 ) شریعت ، متناسب و متناظر با شرایط هر عصر و زمان بوده و با ایجاد هرگونه شرایط جدید و یا ظرفیت های لازم برای تغییر شرایط ، احکام نیز باید به سطح همانها ارتقا و یا تغییر یابند و آنچه که مهم است ، رعایت عدالت بر مبنای پذیرش عقل جمعی و تامین کرامت انسانی است .
چرا که خداوند برقراری عدالت اجتماعی را وظیفه افراد انسانی ، بر مبنای تعالیم اخلاقی پیامبران و فهم عقلانی آنها برمی شمرد ، وهدف خداوند که برپایی عدالت اجتماعی است ، با دنبال کردن تحقق روح قوانین است نه اجرای ظاهر آنها .
آنجا که خداوند می فرماید :
" لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الکتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط " 5" ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها کتاب (آسمانى) و ميزان (جهت شناسايى حقّ از باطل و وضع قوانين عادلانه) نازل کرديم تا مردم خود قيام به عدالت کنند؛ "
و آنچه که شرایع را از هم متفاوت می کند 6 ، همین سیال بودنآنها و تاثیر و تاثر از میزان بلوغ بشر و توانایی او در فعلیت بخشی به قابلیت های وجودی و ظرفیت های اجتماعی است ، که از زمان نوح ، به کمک هدایت خداوند ، شروع و تا پیامبر اسلام (ص) ادامه می یابد و پس از خاتمیت به عقل انسانی واگذار می شود . 7
آنجا که خداوند می فرماید :
" شرع لکم من الدين ما وصى به نوحا و الذي اوحينا اليک و ما وصينا به ابراهيم و موسى و عيسى ... " 8" آيينى را براى شما تشريع کرد که به نوح توصيه کرده بود؛ و آنچه را بر تو وحى فرستاديم و به ابراهيم و موسى و عيسى .. "
بنابراین ، آنچه که از وضع احکام و قوانین می توان فهمید عبارتند از :
1- احکام (غیر عبادی ) اسلام ، احکامی مقدس ، تعبدی و ثابت نبوده ، بلکه ابزاری برای پیاده سازی هدف خداوند در تزکیه و پاکسازی جامعه از ناهنجاری ها و برقراری عدالت اجتماعی می باشند . 9
2- حرکت پیامبر در مسیر تشریع احکام ، مستقل از شرایط جامعه و ظرفیت های موجود آن و هم چنین قابلیت های افراد نبوده است.
3- آن قوانین ، تابعی از میزان فعلیت و ظهور زمینه های عدالت اجتماعی است . 10
4- هر حکم جدید ، در ادامه حکم قبلی ، حذف یک ناهنجار اجتماعی را دنبال کرده و هدف نهایی را که استقرار هنجار مورد نظر خداوند است ، مد نظر قرار می دهد . 11
5- برای تحقق هدف خداوند در اخلاقی کردن جامعه ، باید روح حاکم بر هر حکم و قانون ، شناخته شده و راه تشریع عقلانی با بازنگری آنحکم ، تا رسیدن به آن مهم همچنان ادامه یابد .
....................................
در این مجال ، به دو موضوع مهم که بدلیل بدفهمی و یا تعبیر بد و ناقص و اجرای خشونت بار غیر منطقی در طول زمان ، مستمسکی برای بی دینان و یا خودباوران عقل مدرن که بر پایه علم تجربی استوار است ، شده ، می پردازیم و آن دو ، حقوق زن و برده داری از نگاه اسلام است :1
- حقوق زن : ( اصل : میزان همطرازی زن با مرد ، معیار گرفتن حقوق اجتماعی ، در راستای تحقق عدالت) ***
بر اساس علوم مدرن و فهم امروزین ، حقوق زن را در دیه ، ارث ، شغل ، طلاق و .. برابر دانسته و به همین دلیل ، احکام اسلام را ناعادلانه و غیرمنطقی تلقی کرده و به آن می تازند .
پاسخ :بر مبنای بندهای 1 تا 4 مذکور ، ناهنجاری های اجتماعی عصر پیامبر در زمینه حقوق زن ، موارد زیر را شامل می شد که هدف پیامبر تلاشی گسترده برای از بین بردن زمینه های آنها با وضع احکامی جدید بود :
[*=right]زن عصر جاهلیت 12
1- خرید و فروش می شد . 13
2- به ارث برده می شد . 14
3- مایه ننگ بود . 15
4- زنده بگور می شد . 16
5- کشته می شد و دیه ای برای کشتنش وجود نداشت . 17
6- فقط وسیله ازدیادنسل بود . 18
آن هنجار و کرامت اخلاقیی که پیامبر بدنبال رسیدن به آن بود و فرایند اصلاح ناهنجاری های فوق الذکر را با وضع قوانین جدید دنبال می کرد ، بازگرداندن کرامت الهی زن به او ، و رساندن او به شرایطی بود که متناسب با آنها ، حقوق اجتماعی خود را نیز بازیابد .و این فرایند اصلاح ناهنجاری مذکور ، نه ایستا و ثابت بود و نه بی مقدمه و یا بی هدف ، بلکه تابعی بود از ظرفیت های اجتماعی موجود ، قابلیت های وجودی زن و آن مقدار که می توانست به فعلیتبرساند .
و البته اسلام ، در ابتدای راه تشریع خود ، برای بازگرداندن کرامت الهی او ، اعلام صریح کرد که :
1- زن در بقای جامعه انسانی ، نقشی مساوی مرد دارد . 19
2- در خطاب های خداوند ، همطراز مرد خوانده شده است . 20
3- در حقوق ذاتی انسانی ، قابلیت و جایگاه مساوی مرد دارد . 21
4- کسی حق کشتن ( زنده بگور کردن ) او را ندارد . 22
5- در صورت کشته شدن و یا صدمه دیدن، باید برایش دیه پرداخت شود . 23
6- به او ارث تعلق می گیرد . 24
7- به او مهریه تعلق می گیرد .25
8- نفقه او بر مرد واجب است . 26
9- می تواند مزد کارهای داخل خانه را طلب کند .
10- شهادتش در دادگاه قابل پذیرش است . 27
11- حقوق و اموالش ، مال خود اوست . 28
12- ..و اما در تعیین میزان دیه و ارث و یا شهادت او در دادگاه ، به میزانی که در فعلیت بخشی به قابلیت های خود در حضور اجتماعی اش و همطرازی با مرد دارد ، نگاه می کند .
جهت توضیح بیشتر ، لازم است به جایگاه زن و مرد ، در جامعه آن روز دقت کافی بشود :
جایگاه مرد :
1- همسر زن است .
2- پدر فرزندان است .
3- مسئول تامین اقتصاد خانواده است .
4- نیروی کار جامعه است .
5- سرباز جنگی و یا تامین کننده امنیت جامعه است .
6- کارآفرین و یا مسئول اقتصادی و یا سیاسی جامعه است .
جایگاه زن :
1- همسر مرد است .
2- مادر فرزندان است .
وقتی معیار همطرازی به عنوان معیار پرداخت حقوق اجتماعی به زن و مرد ، در نظر گرفته می شود ، دیده می شود که مرد ، دیگر یک فرد حقیقی ، مساوی زن نبوده بلکه یک فرد حقوقی با بسیاری از مسئولیت های اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و نظامی بوده که عدالت اجتماعی حکم می کرد ، تناسب حقوق و جایگاه ، رعایت شود ، چرا که عدالت به معنای تساوی نبوده ، بلکه به معنای تناسب بوده و بازخوردی از میزان حضور و ظهور اجتماعی فرد است .بدین منظور
[*=right]در مبحث دیه :
وقتیمردی کشته می شد ، نه تنها همسر و پدر خانواده کشته شده بلکه :
1- نان آور خانواده کشته می شد .
2- نیرویی از کار جامعه کشته شده و توان اقتصاد جامعه را کاهش می داد .
3- نیروی امنیتی و یا نظامی جامعه دچار آسیب می شد .
4- جایگاهی سیاسی ، بی مدیر و بی مسئول می شد .
5- ..
و این در حالیست که وقتی زن کشته می شد :
فقط همسر و مادر خانواده کشته می شد .
و تبعا در ارزیابی میزان همطرازی زن و مرد ، جایگاه حقوقی + حقیقی مرد ، در مرتبه ای بسیار والاتر از فقط جایگاه حقیقی زن بوده ، اما اسلام به میزان و حد نیمه و نصف دیه مرد ، جایگاه زن را بالا می آورد .
[*=right]در مبحث ارث :
مرد علاوه بر وظیفه همسر و پدری ، وظیفه نان آوری و مسئولیت اقتصاد خانواده و مدیریت و تامین نیازهای اجتماعی و هم چنین تامین امنیت آنها را بر عهده داشت ، در حالیکه زن فقط یک همسر بود و مادر ، و همین عدم همطرازی در مسئولیت ها ، باعث عدم همطرازی جایگاه و حق ارث او شده و یا او را موظف به اجازه خروج از منزل می کرد .
هر چند همان میزان ارث نیز ، هنوز بیش از حد فعلیت همطرازی او با مرد بود .
بنابر این آنچه می توان از مبحث فوق نتیجه گیری کرد :
1- میزاندیه و ارث مرد و زن ، با معیار همطرازی آنها در مسئولیت ها ، و جایگاه خانوادگی و اجتماعی آنها سنجیده می شود .
2- همطرازی ، تنها به قابلیت های وجودی مرد و زن نیست ، بلکه منوط به میزان فعلیت بخشی و ظهور عینی آنها است .
3- فعلیت بخشی به قابلت های وجودی هر فرد ، به تلاشی است که خود شخص می کند و حضوری که در عرصه مسئولیت ها و وظایف خواهد داشت .
4- اسلام در ابتدای راه ، بیش از حد همطرازی موجود ، به زن آن عصر عطا می کند تا جبرانی باشد بر ظلم های تاریخی به او و اذعان صریحی به کرامت الهی اش و اهمیتی که به جایگاه مادری او می دهد .
5- حقوق فردی و یا اجتماعی داده شده در مسئله ارث و دیه ، یک حکم ثابت قطعی لایتغیر نبوده ، بلکه در پروسه کرامت بخشی به زن و بازگرداندن او به جایگاه حقیقی اش ، همواره و در هر عصر متناسب با میزانی که او به قابلیت ها و استعداد هایش ، فعلیت و ظهور می بخشد ، حقوق جدیدی را دریافت کرده و همواره خواهد کرد .
6- در عصر امروز ، که ( نوع ) زن در عرصه های اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی فعال شده و شرایط همطرازی مرد را احراز کرده ، پروسه سیال قانون گذاری شریعت اسلامی ، او را به حقوقی همطراز مرد در دیه و ارث و .. نایل می کند .
7- چه بسا آن روز بیاید که حضور زن در عرصه های اجتماعی ، سطح همطرازی او را با مرد تغییر داده و به جایگاهی بالاتر ببرد و نتیجتا متناسب با آنها ، حقوقی بیشتر ، از منظر دیه و ارث و .. ، به او تعلق گیرد . !!( عدالت اجتماعی )
تذکر : البته فراموش نشود که نقش همسری و مادری او ، مسئله ای نیست که نادیده انگاشته شود و الا اساس سلامت روحی خانواده و آرامش روانی جامعه بخطر می افتد . 29
یک نکته مهم :
در احکام عصر پیامبر ، اموال و حقوق مادی زن ، متعلق به خود او بود و او موظف به مشارکت در تامین منابع مالی خانواده نبود .
سوال :آیا این حکم ، امروز عادلانه بوده و منسوخ نشده است ؟
پاسخ :بر اساس آنچه که امروز در عرصه اجتماعی شاهد آن هستیم :
1- این حق به زن امروز داده شده که بدون نیاز به اجازه از مرد ، به کار خارج خانه مشغول شود ( فدا شدن حق تشریعی سنتی مرد ) و قابلیت های اجتماعی خود را به منصه ظهور برساند .
2- زن امروز ، در فرایند نیروی کار و اقتصاد جامعه ، مشارکت کرده و تبعا همپای مرد ، حضوری آشکار دارد .
و بنابر این ، بر اساس قاعده " تعلق حقوق اجتماعی ، متناسب با میزان همطرازی " به این نتیجه می رسیم که :
آنجا که ، زن علاوه بر وظیفه همسری و مادری ، عضوی از نیروی کار اجتماعی شده ، بر طبق قاعده همطرازی ، باید نگاه به زن به عنوان " نان خور مرد " ، به نگاه " مشارکت در هزینه های زندگی " تغییر کند و بنابراین ، زن و مرد به عنوان دو شریک در امور زندگی ، حضور خواهند داشت و این ، نه تنها " امر مشارکت در تامین هزینه ها را "، مشروعمی کند که قطعا ، تعلق حقوق مادی زن به خودش ، ظلمی است آشکارا به مرد . ( فداشدن حق تشریعی سنتی زن )
نکته :در مورد مسئله حق طلاق نیز ، می توان با همین استدلال ، به آن نگاه کرده و به روشی نو که عادلانه و عاقلانه بوده و تامین کننده منظور شارع در کرامت بخشی به زن و حفظ بنیان خانواده باشد ، رسید .
***بحث بر سر نقش اجتماعی نوع زنبطور نسبی و اکثریت است که امکان بروز همطرازی زن را بوجود آورده است ، نه تقسیم بندی زنان به دو گروه خانه دار و شاغل ،که شائبه تخصیص حقوق اجتماعی متناسب با شرایط هر زن را ایجاد کند.
زیرنویسها :1- سوره انبیا ، آیه 252- بحارالانوار- ج 58- ص 1293- مستدرک الوسائل، ج11، ص 187، باب6، ح14- احکام غیر عبادی شامل حقوق ، قضا ، اقتصاد ، سیاست ، معاملات و ... بوده ، نه احکام عبادی که مربوط به تزکیه انسان به وسیله مراقبه نفس به کمک آن اعمال و احکام می باشد . 5- سوره حدید، آیه 256- مقاله " چرا این همه تعدد پیامبر ؟ (http://mahsan.parsiblog.com/Posts/680/%da%86%d8%b1%d8%a7+%d8%a7%d9%8a%d9%86+%d9%87%d9%85 %d9%87+%d8%aa%d8%b9%d8%af%d8%af+%d9%be%d9%8a%d8%a7 %d9%85%d8%a8%d8%b1+%d8%9f-1/) " - http://mahsan.parsiblog.com/Posts/6807- مقاله " ارسال8- سوره شوری ، آیه 13
9- آیه اله منتظری : " دليل قاطعي در دست نيست كه تمامي احكام غيرعبادي اسلام احكامي ثابت اند و موضوعات آنها تأثيرناپذير از تغييرات و شرايط زمان و مكان ميباشند و به عنوان راههاي انحصاري رسيدن به مقصود و هدف تشريع شده اند.... به عبارت ديگر وقتي عقل را به عنوان يكي از ادله احكام شرعي پذيرفته ايم و سيره عقلا - كه ردع آن از سوي شارع احراز نشده باشد - را در همين جهت ، معتبر و حجت ميدانيم، هر روش عقلاني كه به نحو اطمينان بتواند مقصود شارع مقدس را برآورده سازد روشي شرعي نيز هست، و همه اين امور بر طريقيت (وسيله بودن) احكام شرع مقدس در عموم امور غير عبادي دلالت ميكنند و نه موضوعيت (هدف بودن) آنها. کتاب " اسلام دين فطرت - آيت الله منتظري ص 702 تا 705 "
10- آیه اله صالحی نجف آبادی : " هدف از تشریع قوانین جزایی ، احیای عدالت است و اگر قانونی ناقض عدالت باشد از اول نباید تشریع شود . ( به همین دلیل ) اجرای عدالت به حاکم واگذار شده وبه او اختیار داده اند که به حکم " ان الله یامر بالعدل - سوره نحل / آیه 90 " با رعایت تناسب بین مجازات و جرم، مجرم را به کیفر برساند . کتاب " حدیث های خیالی در مجمع البیان – ص 350 به بعد "
11- " آیه اله منتظری : " اصولا هدف از مجازات هاي اسلامي و حدود الهي ، اصلاح جامعه و بازداشتن مجرمين از تكرار جرم و تنبيه آنان ميباشد .... و از طرفي تحولات اجتماعي در علوم مربوط به جرم شناسي و نحوه پيش گيري از آنها و روان شناسي مجرمين و نحوه اصلاح و تربيت آنان پديد آمده است ، به نحوي كه ديگر شيوه هاي گذشته در جوامع كنوني آثار مورد نظر شارع را نخواهد داشت و چه بسا ممكن است گفته شود : با شيوه هاي جديد زودتر و بهتر هدف اصلي شارع از تشريع بعضي مجازات هاي رايج ، محقق ميشود . پاسخ به پرسش هايي پيرامون مجازات هاي اسلامي و حقوق بشر - آيه الله منتظري - ص 86 و 8712- منابع : تمدن اسلام و عرب، ص 503 - المفصل في تاريخ العرب قبل از اسلام، جواد علي، چاپ اول، بيروت، ج5، ص 528 – 13- در بین اقوام سومری شوهرها مجاز بودند همسر خود را بفروشند یا این که او را به گرو بگذارد و وامی به مدت 3 سال بگیرد - سیر تمدن ص 29514- يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء – سوره نسا ، آیه 19 (اي اهل ايمان، براي شما حلال نيست که زنان را به اکراه و جبر به ميراث گيريد . ) - اگر کسی می‌مرد ، زنش مانند اموالش ، به پسرش یا به اقوامش می‌رسید - المستطرف ج 2 ص 179 و اغانی ج 1 ص 4815- " وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالأُنثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِیمٌ * یَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِن سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَیُمْسِکُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرَابِ أَلاَ سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ» سوره النحل/آیات ۵۸ـ ۵۹ .( در حالى که هرگاه به یکى از آنها بشارت دهند دختر نصیب تو شده، صورتش (از فراب ناراحتى) سیاه میشود; و به شدت خشمگین میگردد;… بخاطر بشارت بدى که به او داده شده، از قوم و قبیله خود متوارى میگردد; (و نمیداند) آیا او را با قبول ننگ نگهدارد، یا در خاک پنهانش کند؟! چه بد حکم میکنند!.)16- " وَ إِذَا الْمَوْؤُدَةُ سُئِلَتْ بِأَيِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ – سوره تکویر ، آیات 8 و 9 (و در آن هنگام که از دختران زنده به گور شده سؤال شود: به کدامين گناه کشته شدند؟! )17- در بعضی نقاط زن را خفه می‌کردند و با شوهرش که مرده بود در گور می‌گذاشتند یا از وی می خواستدند که خود را بکشد تا در حیات جهان دیگر به خدمت شوهرش قیام کند - تاریخ تمدن ج 118- قریش برای حتی مادران احترامی قائل نبودند مگر این که آن زن 3 فرزند برای آنها به دنیا بیاورد - المستطرف ج 2 ص 16819- " يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُم مِّن ذَكَرٍ وَأُنثَى – سوره حجرات ، آیه 13 (اى مردم! ما شما را از يک مرد و زن آفريديم )20- " إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا – سوره احزاب ، آیه 35 (به يقين، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ايمان و زنان با ايمان، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شکيبا و زنان صابر و شکيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق کننده و زنان انفاق کننده، مردان روزهدار و زنان روزهدار، مردان پاکدامن و زنان پاکدامن و مردانى که بسيار به ياد خدا هستند و زنانى که بسيار ياد خدا مىکنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظيمى فراهم ساخته است. )21- " مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا – سوره مائده ، آیه 32 (به همين جهت، بر بنى اسرائيل مقرّر داشتيم که هر کس، انسانى را بدون ارتکاب قتل يا فساد در روى زمين بکشد، چنان است که گويى همه انسانها را کشته؛ و هر کس، انسانى را از مرگ رهايى بخشد، چنان است که گويى همه مردم را زنده کرده است. )22- َلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلاَدَكُم مِّنْ إمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُكُمْ و َإِيَّاهُمْ– سوره انعام ، آیه 151 (فرزندانتان را از (ترس) فقر، نکشيد! ما شما و آنها را روزى مىدهيم؛ )23- در قرآن به مقدار دیه اشاره نشده است بلکه از روایات استنباط شده است .24- " لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا – سوره نسا ، آیه 7 (براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان از خود بر جاى مىگذارند، سهمى است؛ و براى زنان نيز، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان مىگذارند، سهمى؛ خواه آن مال، کم باشد يا زياد؛ اين سهمى است تعيين شده و پرداختنى.)25- " وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً – سوره نسا ، آیه 4 (و مهر زنان را (بطور کامل) بعنوان يک بدهى (يا عطيه،) به آنان بپردازيد . )26- " وَ عَلَی الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّوَکِسْوَتُهُنّ َ بِالْمَعْرُوفِ – سوره بقره ، آیه 233 ( و برای آن کس کهفرزند (http://www.wikifeqh.ir/فرزند)برای او متولد شده (پدر)، لازم استخوراک و پوشاکمادر (http://www.wikifeqh.ir/مادر)را به طور شایسته (در مدت شیر دادنبپردازد )27- " َاسْتَشْهِدُواْ شَهِيدَيْنِ من رِّجَالِكُمْ فَإِن لَّمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّن تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاء – سوره بقره ، آیه 282 (و دو نفر از مردان (عادل) خود را (بر اين حقّ) شاهد بگيريد! و اگر دو مرد نبودند، يک مرد و دو زن، از کسانى که مورد رضايت و اطمينان شما هستند، انتخاب کنيد! )28- " لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا – سوره نسا ، آیه 7 (براى مردان، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان از خود بر جاى مىگذارند، سهمى است؛ و براى زنان نيز، از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان مىگذارند، سهمى؛ خواه آن مال، کم باشد يا زياد؛ اين سهمى است تعيين شده و پرداختنى.)29- " وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ – سوره روم ، آیه 21 (و از نشانههاى او اينکه همسرانى از جنس خودتان براى شما آفريد تا در کنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودّت و رحمت قرار داد؛ در اين نشانههايى است براى گروهى که تفکّر مىکنند! )
تحقیق : محمد صالحی – 25 / 6 / 91 – http://mahsan.parsiblog.com (http://mahsan.parsiblog.com/)