اسماعیل س
30th October 2012, 12:50 PM
تاریخ تحولات سیاسی– اجتماعی اسماعیلیان نزاری از قیامت تا سنت
پروپوزال
موضوع پایان نامه ارشد که در حال انجام است
( 618- 559 ه.ق)
بیان مسئله (تعریف و اهمیت موضوع)
چگونگی شکل گیری آیین اسماعیلیه در میان فرق اسلامی بسیار مهم و جالب می باشد. به خاطر انشعاب و تقسیم مذهب تشیع به شاخه های متعدد و چگونگی شکل گیری آنها ، در تاریخ اسلام و اللخصوص تاریخ تشیع پرداختن به این مسئله مهم و ضروری می باشد.
شکل گیری فرقه کیسانی در زمان امام سجاد (ع)، فرقه زید در زمان امام باقر (ع) و بالاخره فرقه اسماعیلیه در زمان امام موسی کاظم (ع) هر کدام انشعابی از تشیع بودند. کیسانیان و زیدیان شورش هایی را در مقابل حاکمان و خلفای اموی و عباسی شکل دادند و حکومت هایی تشکیل دادند ولی دوام وسعت حکومت آنها به اندازه دولت اسماعیلی در شمال آفریقا و مصر نبود، تشکیلات منظم تبلیغات وسیع از حدود اقیانوس اطلس تا سرزمین چین نکات قابل توجه درتشکیل دولت اسماعیلی و این آیین می باشد که باعث تحولات سیاسی – اجتماعی بسیاری در جهان اسلام شدند.
از زمان شهادت امام صادق (ع) تا حمله دوم مغول به سرزمین های اسلامی و سقوط الموت مسئله اسماعیلیان از بزرگترین مسائل سیاسی – اجتماعی جهان اسلام از نظر خلفای عباسی، وزیران ، امیران، مفتیان و قاضیان و سرداران مسلمان بود.
بعد از مرگ مستنصربالله آخرین خلیفه اسماعیلی (فاطمی ) مصر، بین دو پسر وی برسر جانشینی نزاع درگرفت که با جانشینی پسر کوچکتر، مستعلی و قتل پسر بزرگتر،نزار، حسن صباح داعی اسماعیلی که در این زمان در مصر به سر می برد به مخالفت با این سیاست پرداخت و بعد از مراجعت به ایران و فتح الموت به تبلیغ برای نزار پرداخت . اسماعیلیان ایران و شام به تبعیت از حسن صباح نزاری شدند و به دشمنی با اسماعیلیان مستعلوی مصر و شمال آفریقا تا حدود شام پرداختند . با ضعفو سقوط فاطمیان (اسماعیلیان ) مصرو سرنگونی آنها توسط ایوبیان از یک طرف و از طرف دیگر تقویت و فتح قلاع و مقابله جانانه اسماعیلیان ایران در برابر اهل سنت و دولت قدرتمند سلجوقی باعث شد که نزاریان در متن توجه قرار گیرند.
با توجه به سیاست ترور که نزاریان به کار می بستند و بسیاری از سران مسلمان و امیران را به قتل رساندند، وحشتی در جامعه اسلامی به وجود آوردند که تا آن زمان سابقه نداشت.
از زمان حسن صباح تا سومین جانشین او حسن دوم سیاست یکنواخت و متعادلی در برابر دشمنان مذهبی در دنیای اسلام به کار برده می شد در زمان حسن سوم وی آیین قیامت را به منظور برداشتن عبادات تظاهری برداشت و باعث انزجار جهان اسلام نسبت به نزاریان شد پسر و جانشین حسن ، محمد دوم نیز این سیاست را ادامه داد تا این که حسن سوم آن را منسوخ و در برابر قیامت، سنت را به کار برد و با بازگشت اسماعیلیان نزاری را به جهان اسلام اعلام کرد، تأیید حسن سوم از سوی خلیفه عباسی ، الناصر و سلطان محمد خوارزمشاه و سایر امرا و فرمانروایان مسلمان باعث شد که نزاریان دیگر مورد نفرت و قتل عام سایر مسلمانان صورت نگیرند سیاست نزاریان چه در قیامت و چه در سنت مورد تحلیل و قضاوت بسیاری از مورخان، نویسندگان و محققان قرار گرفته است و نظریات بسیاری ارائه شده است امید است این پژوهش بتواند در این راستا دری از حقیقت را به روی طالبان و مشتاقان تاریخ اسماعیلیان نزاری بگشاید و هدف فرمانروایان الموت از مسئله قیامت و سنت را نشان دهیم .
اهمیت موضوع
بررسی آیین اسماعیلی و انشعاب نزاریان ایران و شام از اسماعیلیان مصر و شمال آفریقا هم در تاریخ ایران در عصر سلاجقه و خوارزمشاهیان بسیار حائز اهمیت است.
از آنجا که اسماعیلیان نزاری هم از نظر سیاسی و هم مذهبی به مبارزه با اهل سنت به سردمداری خلفای عباسی بغداد و حامیان آنها یعنی ترکان سلجوقی پرداختند و دولت مستقلی را درون قلمرو سلجوقیان به وجود آوردند. شناخت اهداف، افکار، عقاید و اقدامات آنها از نظر مورخان و محققان بسیار اهمیت دارد.
انگیزه نزاریان در مبارزه با سلطه اعراب و ترکان سلجوقی و مبارزه پیگیر و تداوم نهضت آنها در تاریخ ایران دارای برجستگی و ویژگی خاصی می باشد.
بررسی این مبارزه و اهداف آن از جنبه های مختلف باعث روشن شدن بسیاری از مسائل در تاریخ این دوره
می شود.
مقاومت سرسختانه، قلاع نفوذ ناپذیر، ترورهای سران مسلمان از جلوه های ویژه این جنبش بود که باید به دقت بررسی شود.
اعلام قیامت و برقراری آیین ویژه در مقطعی از دوران اسماعیلیه و نقطه اوج مبارزه با مسلمانان و دین اسلام بود بعد از نیم قرن اعلام سنت و بازگشت به جهان اسلام تحت عنوان سنت از عجایب تاریخ این جنبش است که باعث ابهام و سردرگمی مورخان و محققان در بررسی این جنبش شده است. لذا پژوهشگر درصدد است که با بهره گیری از همه منابع قابل دسترس به بررسی دقیق اهداف نزاریان چه در قیامت و چه در سنت پرداخته و رابطه این اقدامات عجیب و شگفت را از سوی دو فرمانروای نزاری در دو مقطع زمانی را بنمایاند.
الف – طرح سؤالهای اصلی تحقیق
1 . آیا اعلام قیامت و سنت از سوی فرمانروایان نزاری الموت یک نوع مبارزه و تاکتیک از سوی اسماعیلیان نزاری در دفاع از این آیین بود؟
2 . چه ارتباطی بین قیامت و سنت در تداوم نهضت اسماعیلیان نزاری بود؟
3 . آیا اعلام سنت ایجاد تعدیل در اعلام قیامت برای مبارزه بود؟
فرضیه های تحقیق
1 . جنبش نزاریان به سرکردگی حسن صباح و ادامه آن توسط جانشینان ایرانی اش و وقوع قیامت و بازگشت به سنت اسلامی ادامه جنبش و مبارزه ای بود که حسن صباح و جانشینانش در پی آن بودند که با تسلط اعراب و ترکان را تحت هر شرایطی تا آزادی سرزمین ایران صورت گیرد.
2 . نزاریان در مبارزه خود مصمم بودند و با استفاده از راه های گوناگون به مبارزه پرداختند به صورتی که تبلیغات داعیان اسماعیلیان نزاری هدف از تلاش رهبران الموت در اتحاد ایران برای مبارزه با تسلط بیگاناگان بود.
3 . جنبش اسماعیلیان نزاری مانند هر جنبش دیگری در طول تاریخ یکنواخت نبود بلکه شدت و حدت داشت یکبار به صورت قیامت خود را نشان داد و بار دیگر به صورت سنت و این نشان از عزم نزاریان برای حفظ نهضت و تداوم آن برای آزادی ایران از تسلط بیگانگان داشت.
سابقه تحقیقاتی که تاکنون انجام شده است
گذشته از آثار و متون و تواریخی که به عقاید و افکار و احوال اسماعیلیان و دولت فاطمی پرداخته اند در این زمینه ما به کتب و آثاری می پردازیم که مختص اسماعیلیان نزاری می باشد :
سرگذشت سیدنا که ترجمه احوال حسن صباح و حوادث عمده زمان او را شامل می شود، کتاب بزرگ امید، تاریخ رسمی یا وقایع نامه دوره محمدبن بزرگ امید تألیف مردی به نام دهخدا عبدالملک بن منشی بیرجندی منشی حاکم نزاری قهستان که همه این آثار در حمله مغول و سپس حکوت ایلخانان در ایران از بین رفت. مجمع التواریخ السلطانیه از بهترین کتبی که تاکنون درباره اسماعیله نوشته شده است و از سه بخش به نام های : زبده التواریخ ابوالقاسم کاشانی، جامع التواریخ رشید الدین فضل الله و مجمع التواریخ حافظ ابرو تشکیل یافته است.
عطا ملک جوینی در جلد سوم کتاب سوم کتاب خود، تاریخ جهانگشا، به فتح قلاع اسماعیلیه، چگونگی مذهب آنها و از حسن صباح تا آخرین فرمانروایای نزاری الموت، رکن الدین خورشاه پرداخته است و از جامع ترین منابعی است که تاکنون در مورد پیدایش اسماعیلیان تا سقوط آنها توسط مغولان سخن به میان آورده است. از دیگر آثاری که به بحث در مورد اسماعیلیان پرداخته است الکامل ابن اثیر می باشد. تاریخ گزیده اثر حمدالله مستوفی قزوینی،راحه الصدور آیه السرور اثر محمدبن علی بن سلیمان راوندی، اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی.
تحقیقات جدید
تحقیق از جنبش اسماعیلیه در عصر جدید با تألیفات پراکنده ستایانس غویارد شروع شد بعد از غویارد، غریفنی، دوزی، آرنولد، دوساسی، دیفریمیری ، ماموربرنس موریس پاریس، مینورسکی، شترو طمان، برنارد لوئیس، کرواس، وسترن ماسینیون، هولیستی و هودکس به تحقیق درباره جنبش اسماعیلیه همت گماشتند البته ایوانف نیز طلایه دار محققانی است که به نحو گسترده وعمیقی به تاریخ اسماعیلیه در ایران پرداخت.
نوشته اسماعیل سپهوند
پروپوزال
موضوع پایان نامه ارشد که در حال انجام است
( 618- 559 ه.ق)
بیان مسئله (تعریف و اهمیت موضوع)
چگونگی شکل گیری آیین اسماعیلیه در میان فرق اسلامی بسیار مهم و جالب می باشد. به خاطر انشعاب و تقسیم مذهب تشیع به شاخه های متعدد و چگونگی شکل گیری آنها ، در تاریخ اسلام و اللخصوص تاریخ تشیع پرداختن به این مسئله مهم و ضروری می باشد.
شکل گیری فرقه کیسانی در زمان امام سجاد (ع)، فرقه زید در زمان امام باقر (ع) و بالاخره فرقه اسماعیلیه در زمان امام موسی کاظم (ع) هر کدام انشعابی از تشیع بودند. کیسانیان و زیدیان شورش هایی را در مقابل حاکمان و خلفای اموی و عباسی شکل دادند و حکومت هایی تشکیل دادند ولی دوام وسعت حکومت آنها به اندازه دولت اسماعیلی در شمال آفریقا و مصر نبود، تشکیلات منظم تبلیغات وسیع از حدود اقیانوس اطلس تا سرزمین چین نکات قابل توجه درتشکیل دولت اسماعیلی و این آیین می باشد که باعث تحولات سیاسی – اجتماعی بسیاری در جهان اسلام شدند.
از زمان شهادت امام صادق (ع) تا حمله دوم مغول به سرزمین های اسلامی و سقوط الموت مسئله اسماعیلیان از بزرگترین مسائل سیاسی – اجتماعی جهان اسلام از نظر خلفای عباسی، وزیران ، امیران، مفتیان و قاضیان و سرداران مسلمان بود.
بعد از مرگ مستنصربالله آخرین خلیفه اسماعیلی (فاطمی ) مصر، بین دو پسر وی برسر جانشینی نزاع درگرفت که با جانشینی پسر کوچکتر، مستعلی و قتل پسر بزرگتر،نزار، حسن صباح داعی اسماعیلی که در این زمان در مصر به سر می برد به مخالفت با این سیاست پرداخت و بعد از مراجعت به ایران و فتح الموت به تبلیغ برای نزار پرداخت . اسماعیلیان ایران و شام به تبعیت از حسن صباح نزاری شدند و به دشمنی با اسماعیلیان مستعلوی مصر و شمال آفریقا تا حدود شام پرداختند . با ضعفو سقوط فاطمیان (اسماعیلیان ) مصرو سرنگونی آنها توسط ایوبیان از یک طرف و از طرف دیگر تقویت و فتح قلاع و مقابله جانانه اسماعیلیان ایران در برابر اهل سنت و دولت قدرتمند سلجوقی باعث شد که نزاریان در متن توجه قرار گیرند.
با توجه به سیاست ترور که نزاریان به کار می بستند و بسیاری از سران مسلمان و امیران را به قتل رساندند، وحشتی در جامعه اسلامی به وجود آوردند که تا آن زمان سابقه نداشت.
از زمان حسن صباح تا سومین جانشین او حسن دوم سیاست یکنواخت و متعادلی در برابر دشمنان مذهبی در دنیای اسلام به کار برده می شد در زمان حسن سوم وی آیین قیامت را به منظور برداشتن عبادات تظاهری برداشت و باعث انزجار جهان اسلام نسبت به نزاریان شد پسر و جانشین حسن ، محمد دوم نیز این سیاست را ادامه داد تا این که حسن سوم آن را منسوخ و در برابر قیامت، سنت را به کار برد و با بازگشت اسماعیلیان نزاری را به جهان اسلام اعلام کرد، تأیید حسن سوم از سوی خلیفه عباسی ، الناصر و سلطان محمد خوارزمشاه و سایر امرا و فرمانروایان مسلمان باعث شد که نزاریان دیگر مورد نفرت و قتل عام سایر مسلمانان صورت نگیرند سیاست نزاریان چه در قیامت و چه در سنت مورد تحلیل و قضاوت بسیاری از مورخان، نویسندگان و محققان قرار گرفته است و نظریات بسیاری ارائه شده است امید است این پژوهش بتواند در این راستا دری از حقیقت را به روی طالبان و مشتاقان تاریخ اسماعیلیان نزاری بگشاید و هدف فرمانروایان الموت از مسئله قیامت و سنت را نشان دهیم .
اهمیت موضوع
بررسی آیین اسماعیلی و انشعاب نزاریان ایران و شام از اسماعیلیان مصر و شمال آفریقا هم در تاریخ ایران در عصر سلاجقه و خوارزمشاهیان بسیار حائز اهمیت است.
از آنجا که اسماعیلیان نزاری هم از نظر سیاسی و هم مذهبی به مبارزه با اهل سنت به سردمداری خلفای عباسی بغداد و حامیان آنها یعنی ترکان سلجوقی پرداختند و دولت مستقلی را درون قلمرو سلجوقیان به وجود آوردند. شناخت اهداف، افکار، عقاید و اقدامات آنها از نظر مورخان و محققان بسیار اهمیت دارد.
انگیزه نزاریان در مبارزه با سلطه اعراب و ترکان سلجوقی و مبارزه پیگیر و تداوم نهضت آنها در تاریخ ایران دارای برجستگی و ویژگی خاصی می باشد.
بررسی این مبارزه و اهداف آن از جنبه های مختلف باعث روشن شدن بسیاری از مسائل در تاریخ این دوره
می شود.
مقاومت سرسختانه، قلاع نفوذ ناپذیر، ترورهای سران مسلمان از جلوه های ویژه این جنبش بود که باید به دقت بررسی شود.
اعلام قیامت و برقراری آیین ویژه در مقطعی از دوران اسماعیلیه و نقطه اوج مبارزه با مسلمانان و دین اسلام بود بعد از نیم قرن اعلام سنت و بازگشت به جهان اسلام تحت عنوان سنت از عجایب تاریخ این جنبش است که باعث ابهام و سردرگمی مورخان و محققان در بررسی این جنبش شده است. لذا پژوهشگر درصدد است که با بهره گیری از همه منابع قابل دسترس به بررسی دقیق اهداف نزاریان چه در قیامت و چه در سنت پرداخته و رابطه این اقدامات عجیب و شگفت را از سوی دو فرمانروای نزاری در دو مقطع زمانی را بنمایاند.
الف – طرح سؤالهای اصلی تحقیق
1 . آیا اعلام قیامت و سنت از سوی فرمانروایان نزاری الموت یک نوع مبارزه و تاکتیک از سوی اسماعیلیان نزاری در دفاع از این آیین بود؟
2 . چه ارتباطی بین قیامت و سنت در تداوم نهضت اسماعیلیان نزاری بود؟
3 . آیا اعلام سنت ایجاد تعدیل در اعلام قیامت برای مبارزه بود؟
فرضیه های تحقیق
1 . جنبش نزاریان به سرکردگی حسن صباح و ادامه آن توسط جانشینان ایرانی اش و وقوع قیامت و بازگشت به سنت اسلامی ادامه جنبش و مبارزه ای بود که حسن صباح و جانشینانش در پی آن بودند که با تسلط اعراب و ترکان را تحت هر شرایطی تا آزادی سرزمین ایران صورت گیرد.
2 . نزاریان در مبارزه خود مصمم بودند و با استفاده از راه های گوناگون به مبارزه پرداختند به صورتی که تبلیغات داعیان اسماعیلیان نزاری هدف از تلاش رهبران الموت در اتحاد ایران برای مبارزه با تسلط بیگاناگان بود.
3 . جنبش اسماعیلیان نزاری مانند هر جنبش دیگری در طول تاریخ یکنواخت نبود بلکه شدت و حدت داشت یکبار به صورت قیامت خود را نشان داد و بار دیگر به صورت سنت و این نشان از عزم نزاریان برای حفظ نهضت و تداوم آن برای آزادی ایران از تسلط بیگانگان داشت.
سابقه تحقیقاتی که تاکنون انجام شده است
گذشته از آثار و متون و تواریخی که به عقاید و افکار و احوال اسماعیلیان و دولت فاطمی پرداخته اند در این زمینه ما به کتب و آثاری می پردازیم که مختص اسماعیلیان نزاری می باشد :
سرگذشت سیدنا که ترجمه احوال حسن صباح و حوادث عمده زمان او را شامل می شود، کتاب بزرگ امید، تاریخ رسمی یا وقایع نامه دوره محمدبن بزرگ امید تألیف مردی به نام دهخدا عبدالملک بن منشی بیرجندی منشی حاکم نزاری قهستان که همه این آثار در حمله مغول و سپس حکوت ایلخانان در ایران از بین رفت. مجمع التواریخ السلطانیه از بهترین کتبی که تاکنون درباره اسماعیله نوشته شده است و از سه بخش به نام های : زبده التواریخ ابوالقاسم کاشانی، جامع التواریخ رشید الدین فضل الله و مجمع التواریخ حافظ ابرو تشکیل یافته است.
عطا ملک جوینی در جلد سوم کتاب سوم کتاب خود، تاریخ جهانگشا، به فتح قلاع اسماعیلیه، چگونگی مذهب آنها و از حسن صباح تا آخرین فرمانروایای نزاری الموت، رکن الدین خورشاه پرداخته است و از جامع ترین منابعی است که تاکنون در مورد پیدایش اسماعیلیان تا سقوط آنها توسط مغولان سخن به میان آورده است. از دیگر آثاری که به بحث در مورد اسماعیلیان پرداخته است الکامل ابن اثیر می باشد. تاریخ گزیده اثر حمدالله مستوفی قزوینی،راحه الصدور آیه السرور اثر محمدبن علی بن سلیمان راوندی، اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی.
تحقیقات جدید
تحقیق از جنبش اسماعیلیه در عصر جدید با تألیفات پراکنده ستایانس غویارد شروع شد بعد از غویارد، غریفنی، دوزی، آرنولد، دوساسی، دیفریمیری ، ماموربرنس موریس پاریس، مینورسکی، شترو طمان، برنارد لوئیس، کرواس، وسترن ماسینیون، هولیستی و هودکس به تحقیق درباره جنبش اسماعیلیه همت گماشتند البته ایوانف نیز طلایه دار محققانی است که به نحو گسترده وعمیقی به تاریخ اسماعیلیه در ایران پرداخت.
نوشته اسماعیل سپهوند