دوره طلایی اسلام یا عصر شکوفایی و ترقی اسلامی

[باستان شناس]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/Map_of_expansion_of_Caliphate.svg/300px-Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Map_of_expans ion_of_Caliphate.svg)


نقشه مرزهای جهان اسلام و گسترش آن در سه دوره

پیامبر اسلام (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF) 622-632




خلفای راشدین (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B4% D8%AF%DB%8C%D9%86) 632-661



بنی امیه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87) 661-



دوره طلایی اسلام یا عصر شکوفایی و ترقی اسلامی،

بنا بر آثار بر‌جای مانده و نوشته‌های کهن، بین میانه قرن هشتم میلادی تا میانه قرن سیزدهم میلادی تعریف می‌شود.

هنرمندان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86)� � صنعت گران (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3)، فیلسوفان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81)، دانش پژوهان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4)، شاعران (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1)، جغرافی دانان، مهندسان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%87%D9%86%D8%AF%D8%B3)، نویسندگان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%D9%87)، شیمی‌دانان، فیزیک‌دانان، پزشکان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9)، بازرگانان و دیگر دانشمندان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%85%D9%86%D8%AF)جها� � اسلام (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7% D9%85)،
نقش به سزایی در رشد، پیشرفت و تکامل دانش‌ها و فنونی از قبیل کشاورزی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C)، هنر (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1)، اقتصاد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF)، صنعت (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA)، حقوق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82)، ادبیات (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA)، دریانوردی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF%D B%8C)، فلسفه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87)، شیمی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C)، فیزیک (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)، جامعه شناسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7% D8%B3%DB%8C)، پزشکی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C) و غیره ایفا کردند.

این دستاوردها علیرغم رعایت و حفظ فرهنگ و سنن گذشته با گسترش نوآوری‌ها، ابتکارات و اختراعات دانشمندان ممالک اسلامی و بدون وابستگی و اتکاء به تحقیقات دیگران، صورت پذیرفت.

هووارد آر ترنر در این باره می‌گوید:




هنرمندان، دانشمندان، پادشاهان و رعایای مسلمان دست به دست هم، فرهنگ (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF) و تمدن (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86) بی همتایی را به وجود آورده‌اند، که تمام جوامع (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87) و انسان‌های دیگر کشورها، به شکلی مستقیم و غیر مستقیم، تحت تأثیر آن قرار گرفته‌اند.

[باستان شناس]

شالوده و دگرگونی‌های آغازین

در خلال پیروزی‌های مسلمانان در آغاز قرن هقتم و نهم میلادی، سپاه اسلام، امپراطوری یا خلافت اسلام را که یکی از بزرگترین امپراطوری‌های تاریخ به شمار می‌رود، تأسیس کرد و آن را به تدریج گسترش داد.

در قرن هشتم میلادی یعنی اوج حکومت خلفای عباسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86)، مرکز امپراطوری اسلامی از دمشق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82) به شهر تازه تأسیس بغداد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF) منتقل شد.

دانشگاه‌های (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87) بغداد آغازگر دوره طلایی اسلام می‌باشند.

خلفای عباسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D9%84%D9%81%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A8%D8%A7% D8%B3%DB%8C) تحت تأثیر احکام قرآن (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86) و احادیث (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB) و گفتاوردهای اسلامی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB) بودند.

در طول این دوره طلایی، جهان اسلام (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7% D9%85) تبدیل به قطب دانش (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4)، پژوهش (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4) و روشنفکری (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C) گردید و علوم و فنونی نظیر زراعت (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C)، هنر (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1)، اقتصاد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF)، موسیقی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C)، معماری (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C)، صنعت (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B5%D9%86%D8%B9%D8%AA)، حقوق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82)، تاریخ (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE)، جامعه شناسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7% D8%B3%DB%8C)، زیست شناسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3% DB%8C)، ریاضیات (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D8%A7%D8%AA)، ادبیات (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA)، دریانوردی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%AF%D B%8C)، فلسفه (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87)، شیمی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C)، فیزیک (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%DB%8C%D8%B2%DB%8C%DA%A9)، پزشکی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B2%D8%B4%DA%A9%DB%8C)، نجوم (http://www.njavan.com/wiki/%D9%86%D8%AC%D9%88%D9%85)، علوم دینی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85_%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C) ، اخلاق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%82)، منطق (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82) و غیره گسترش داده شد.

شهر بغداد در دوره هارون الرشید (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B1% D8%B4%DB%8C%D8%AF) خلیفه عباسی، به اوج پیشرفت و شکوفایی خود رسد.


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/Arabic_herbal_medicine_guidebook.jpg/300px-Arabic_herbal_medicine_guidebook.jpg (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Arabic_herbal _medicine_guidebook.jpg)
http://bits.wikimedia.org/skins-1.19/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Arabic_herbal _medicine_guidebook.jpg)
کتاب راهنمای گیاهان دارویی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%A7% D8%B1%D9%88%DB%8C%DB%8C) به زبان عربی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) مربوط به دوران طلایی اسلام



هارون الرشید (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B1% D8%B4%DB%8C%D8%AF) علاوه بر دعوت از دانشمندان و محققین،
به گردآوری و برگردان کتاب‌های خطی از زبان سریانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7% D9%86%DB%8C)، یونانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7% D9%86%DB%8C) و پهلوی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88% DB%8C) به عربی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) فرمان داد.

پس از هارون، پسرش مامون (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%88%D9%86)، بیت‌الحکمه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AD%DA%A 9%D9%85%D9%87) (خانهٔ دانش) بغداد را بنیان نهاد و دستور ساخت رصدخانه‌ای را صادر کرد.

این اقدامات باعث مهاجرت دانشمندان از جای‌جای جهان به سوی بغداد و رونق آموزش و پژوهش شد.

این اقدام به جنبش و نهضت ترجمه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87) نیز مشهور است. بسیاری از آثار عهد عتیق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF_%D8%B9%D8%AA%DB%8C%D9%82) و روزگار باستان که به دست فراموشی سپرده شده بودند، به زبان عربی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) و بعدها به زبان‌های فارسی، سندی، عبری، ترکی و لاتین ترجمه شدند. علوم گوناگون و عهد باستان میانرودان (بین النهرین)، روم، یونان، چین، هند، ایران زمین، مصر، شمال آفریقاو تمدن بیزانس در آمیخته شدند.

در دوران خلافت امویان در آندولوس و حکمرانی فاطمیان در مصر، شهرهای کوردبا و قاهره به عنوان مراکز علمی و دانشگاهی در حوزه‌های متعدد فعالیت پژوهشی داشتند.

برنارد لوئیس درباره این مراکز علمی و دانشجویان آنها می‌گوید:




در دوران طلایی اسلام، خلیفه به عنوان شخص اول روشن بین و متمدن، برای نخستین بار، دانشجویان و محققین مختلف را از سرتاسر دنیا مثل چین، هند، خاورمیانه، شمال آفریقا، اروپا و آسیای میانه گرد هم جمع نمود.




یکی از بزرگ ترین ابداعات در این دوره مهم کاغذ بود.

کالایی که رمز و راز تولید آن سال‌ها در نزد چینی‌ها پنهان مانده بود. فوت و فن صنعت کاغذ سازی را اسیران جنگ تالاس (۷۵۱ میلادی) به مسلمانان آموختند که بعداً این صنعت به سمرقند و بغداد روانه شد.

اعراب با گسترش شیوه‌های چینی و استفاده از پوست درخت توت این صنعت را کامل کردند. مسلمانان با استفاده از نشاسته و آهار کتاب‌ها را صحافی می‌کردند.

حدود سال ۹۰۰ میلادی، صدها مغازه کتاب فروشی که کتاب‌هایی با نسخ خطی می‌فروختند در بغداد وجود داشت.

همچنین کتابخانه‌های عمومی، شامل کتب متنوعی در زمینه‌های گوناگون بودند.

در قرن سیزدهم میلادی، حرفه کاغذ سازی از ممالک مسلمان به فز و از آنجا به آندولوس و اروپا گسترش پیدا کرد.

[باستان شناس]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/Al_Razi_Receuil_de_traite_de_medecine_translated_b y_Gerard_de_Cremone_Second_half_of_13th_century.jp g/300px-Al_Razi_Receuil_de_traite_de_medecine_translated_b y_Gerard_de_Cremone_Second_half_of_13th_century.jp g (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Al_Razi_Receu il_de_traite_de_medecine_translated_by_Gerard_de_C remone_Second_half_of_13th_century.jpg)
http://bits.wikimedia.org/skins-1.19/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Al_Razi_Receu il_de_traite_de_medecine_translated_by_Gerard_de_C remone_Second_half_of_13th_century.jpg)
کتابی در مورد علم طب از محمد زکریای رازی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C) که در میانه دوم قرن سیزدهم میلادی به زبان ایتالیایی ترجمه شده‌است


دانش نقشه برداری و مکان نگاری، کمک بسیاری در توسعه و پیشرفت مسلمانان ایفا کرد.

حتی پیش از ظهور اسلام، شهر مکه به عنوان مرکز بازرگانی دنیای عرب محسوب می‌شد.

رسم و سنت زیارت کعبه، این شهر را به مرکز تبادل افکار و کالا تبدیل کرده بود.

بازرگانان مسلمان تأثیر شگرفی بر تجارت و شاه راه‌های بازرگانی عربی آفریقایی و عربی آسیایی گذاشتند.

بر عکس مسیحیان، هندیان و چینیان که جوامع شان بر مزرعه داری خانوادگی و کشاورزی اجدادی پایه ریزی شده بود، در جهان اسلام، تاجران مسلمان با تجارت و بازاریابی در دوران طلایی اسلام، نقش اساسی را در تشکیل، رشد و گسترش مدنیت و تمدن اسلامی، بازی کردند.

بازرگانان با آوردن کالا و انجام تجارت صادقانه، اعتماد چینی‌ها، هندی‌ها، مردم غرب آفریقا و جنوب شرق آسیا را به خود جلب کردند و در عوض ابداعات و اختراعات آنها را به سرزمین‌های اسلامی به ارمغان آوردند.

تجار مسلمان با سرمایه گذاری در صنعت نساجی و کشاورزی گام‌های نخستین را در ایجاد دوران طلایی اسلام برداشتند.

جدا از بازرگانان مسلمان، مبلغان مذهبی اسلام نیز نقش عمده‌ای را در ارسال پیام اسلام به نقاط متفاوت جهان بازی کردند.

عمده ترین این سرزمین‌ها، میان رودان باستان (بین النهرین)، ایران زمین، آسیای مرکزی و شمال آفریقا بودند. همچنین عارفین و سالکان مذهبی نفوذ قابل توجه‌ای در قسمت‌های متعددی از شرق آفریقا، آناتولی باستانی (ترکیه)، جنوب آسیا، جنوب شرق آسیا و شرق آسیا داشتند.

[باستان شناس]

اصول و مبنا


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6f/Al-kindi_cryptographic.gif/250px-Al-kindi_cryptographic.gif (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Al-kindi_cryptographic.gif)
http://bits.wikimedia.org/skins-1.19/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Al-kindi_cryptographic.gif)
دست نوشته‌ای از ابویوسف کندی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%DA%A9% D9%86%D8%AF%DB%8C) که در رابطه با دانش رمزنگاری (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%D9%85%D8%B2%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C) است.


تعداد زیادی از اندیشمندان مسلمان علاوه بر اصول ارزشی دین خود، عقاید و دانش اخلاق متفکرین گذشته را که بر پایه اصول بشر دوستانه عقلانی و مباحثات علمی مستدل بنا شده بود، پی گیری کرده و آنها را مبنای پژوهش‌های خودشان قرار دادند.

آثار زیادی از نوشته جات و کتاب‌های اسلامی از قرون میانه اسلامی (دوره طلایی اسلام) بر جای مانده‌است که به موضاعاتی نظیر شعر، عشق، تاریخ، فلسفه، ادبیات، خداشناسی و غیره پرداخته‌اند. مروری بر این آثار، آزادی اندیشه‌های متفاوت را در آن عصر بازگو می‌کند.

وجود آزادی دینی، اگرچه که هنوز جوامع جهان اسلام در کنترل ارزش‌های اسلامی بودند، کمک بزرگی در توسعه ارتباطات ادیان و اختلاط فرهنگ و خرد مسیحی، یهودی و اسلام کرد و این آغازگر یک دوره جدید فلسفی و فکری در سده‌های میانی یعنی قرن هشتم تا سیزدهم میلادی بود.

دلیل دیگری که باعث رشد جهان اسلام در این برهه زمانی شد، آزادی بیان و سخنوری بود.

نخستین رساله‌ها و دانش نویسه‌ها، در مورد علم محیط زیست و دانشمندان علوم محیط زیست، که مخصوصاً در رابطه با آلودگی زیست محیطی مطرح شد، توسط ابویوسف کندی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%DA%A9% D9%86%D8%AF%DB%8C)، محمد زکریای رازی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B2%DA%A9%D8%B1%DB%8C% D8%A7%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)، ابن الجزار القیروانی، بنی تمیم (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D9%86%DB%8C_%D8%AA%D9%85%DB%8C%D9%85)، ابوسهل مسیحی جرجانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B3%D9%87%D9%84_%D9%85%D8%B3% DB%8C%D8%AD%DB%8C_%D8%AC%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%86%D B%8C)، ابن سینا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7)، علی بن رضوان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%B6%D9%88 %D8%A7%D9%86)، عبداللطیف البغدادی و ابن النفیس‎ به رشته تحریر در آمد.

مقالات آنها همچنین موضاعات مختلفی را از قبیل آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی خاک و سوء مدیریت شهری تشریح کرده بود.

شهرهای کوردوبا و آندولوس که جزء ممالک اسلامی محسوب می‌شدند، دارای سطل‌های زباله بودند.

[باستان شناس]

مؤسسات آموزشی و نهادها

تعدادی از مراکز علمی و آموزشی که سابقاً در دنیای قدیم گمنام بودند، خاستگاه شان از سال‌های نخستین عصر طلایی اسلام نشأت می‌گیرد. بارزترین مثالی که در این زمینه می‌توان گفت، بیمارستان‌های عمومی است که به جای معابد شفاء و معابد خواب و استراحت، تأسیس گردید.

هچنین بیمارستان‌های مربوط به بیماری‌های روانی نیز در آن دوره ساخته شد.

از دیگر مراکز علمی پژوهشی که در دوران طلایی اسلام بنیان نهاده شد، کتابخانه‌های عمومی (با قابلیت امانت دهی کتاب)، دانشگاه‌ها (با اعطاء درجه‌های علمی به دانشجویان) و رصدخانه‌های نجوم به عنوان مراکز پژوهشی را می‌توان نام برد.
تفاوت آشکاری که رصدخانه‌های عصر شکوفایی اسلام با رصد خانه‌های کهن داشتند، غیر خصوصی بودن این گونه مراکز بود.
در دوران طلایی اسلام حدود قرن نهم میلادی، نخستین دانشگاه‌هایی که به دانشجویان خود مدرک تحصیلی پزشکی اعطاء می‌کردند تحت عنوان بیمارستان بر پا شدند.

این مراکز دو منظوره بوده و حالت دانشگاه-بیمارستان داشتند.
کتاب گینس (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%B3) که رکوردهای دنیا در آن ثبت می‌شود، دانشگاه قرویین (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%82% D8%B1%D9%88%DB%8C%DB%8C%D9%86) (تأسیس ۸۵۹ میلادی) واقع در شهر فز مراکش را به عنوان کهن ترین دانشگاهی که مدرک تحصیلی به دانشجویان خود اعطاء می‌کرد، معرفی نمود.

دانشگاه الاظهر که در سال ۹۷۵ میلادی در قاهره بنا شد، در رشته‌های گوناگون دانشگاهی، مدارک تحصیلی به دانشجویان خود اعطاء می‌کرد. این مدارک شامل مدارک تخصص تری و ارشد (کارشناسی ارشد امروزی) نیز می‌شد.

دانشگاه الاظهر به عنوان یک دانشگاه کامل در دنیا شناخته شده‌است.

خاستگاه و اصل درجه و مدرک دکترا به مجوز و مدرکی با نام اجازه (به عربی: الإِجازَة) بر می‌گردد.

دانش آموختگانی که این مدرک را اخذ می‌کردند اجازه داشتند در مدارس اسلامی به نشر آراء و افکار خود و همچنین تدریس علوم مربوطه به پردازند.

گفته شده‌است کتابخانه طرابلس (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D9%84%D8%B3_(%D9%84%D8%A8 %D9%86%D8%A7%D9%86)) در لبنان تا قبل از جنگ‌های صلیبی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8% B5%D9%84%DB%8C%D8%A8%DB%8C) حدود ۳ میلیون کتاب داشته‌است. این کتابخانه در جریان جنگ‌های صلیبی ویران شد. در این میان آثار بسیار مهمی به زبان عربی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C) درباره علوم ریاضیات (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B6%DB%8C%D8%A7%D8%AA) وجود داشت که تعدادشان به طور قابل ملاحظه‌ای از مجموع کتاب‌های لاتین (http://www.njavan.com/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D9%86) و یونانی (http://www.njavan.com/wiki/%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C) قرون وسطی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D8%B1%D9%88%D9%86_%D9%88%D8%B3%D8%B7%DB%8C) بیشتر بود.

البته تعداد کمی از این کتاب‌ها در دانشگاه‌های عصر حاضر تدریس می‌شود.
به عنوان مثال جمیل رجب کارشناس تاریخ علوم دانشگاه مک گیل (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%85% DA%A9_%DA%AF%DB%8C%D9%84) در این زمینه می‌گوید: «کمتر از پنج درصد از کتاب‌های موجود قرون وسطی اسلامی در حال تدریس می‌باشند.» سهیم الحسنی پروفسور و مهندس مکانیک اماراتی دانشگاه منچستر در این باره می‌گوید: «تعداد پنجاه هزار نسخه خطی به جا مانده مورد بازبینی قرار گرفته‌اند و هنوز پنج میلیون نسخه در نوبت بازبینی قرار دارد.» در جریان جنگ‌های صلیبی یک صد هزار جلد از کتاب‌های دارالعلم غارت شده و یا به آتش کشیده می‌شود.

نخستین بیمارستان مسلمانان در سال ۸۸ هجری قمری در زمان خلافت امویان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%88%DB%8C%D8%A7%D9%86) تأسیس شد، طی این دوران بیش از ۶۰ بیمارستان در بغداد و ۳۳ بیمارستان در قاهره (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%87) ساخته شد.

در دوران طلایی اسلام مراکز حقوقی ویژه ای تأسیس شدند که به امور خیریه، وقف و امور حقوقی می پرداختند. همچنین مراکز حواله پول، حل اختلاف و دادخواهی نیز بنا شدند.


http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3f/Al-Rukniyah_Madrasa.jpg/150px-Al-Rukniyah_Madrasa.jpg (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Al-Rukniyah_Madrasa.jpg) http://bits.wikimedia.org/skins-1.19/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Al-Rukniyah_Madrasa.jpg)
مدرسه رکنیه در دمشق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D9%85%D8%B4%D9%82) ساخته سال ۱۲۲۴ میلادی

[باستان شناس]

دریاهای دانش و حکیمان چند علمی

از دیگر ویژگی های دوران طلایی اسلام، وجود دانشمندان، حکیمان و دانش پژوهانی است که در چندین دانش متفاوت سر رشته داشته و در آن سرآمد روزگار خویش بودند.

این حکیمان هم در علوم مادی و فیزیکی و هم در علوم دینی و متافیزیکی، در شاخه های متعدد، دخیل بوده و پژوهش های ارزنده ای می کردند.

مثالی که در این زمینه در دنیای غرب، در دوره رنسانس (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B1%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%B3) می توان نام برد، لئوناردو داوینچی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88_% D8%AF%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86%DA%86%DB%8C) می باشد.

در خلال دوران طلایی اسلام، تعداد حکیمان و پژوهشگرانی که در چند زمینه علمی فعالیت داشتند بسیار بیشتر از دانشمندانی بودند که تنها در یک رشته تخصصی تحقیق و مطالعه می کردند.

از این میان می توان ابوریحان بیرونی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AD%D8%A7%D9%86_% D8%A8%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C)، جاحظ (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%AD%D8%B8)، ابویوسف کندی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%DA%A9% D9%86%D8%AF%DB%8C)، ابن سینا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%A7)، شریف ادریسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C% D8%B3%DB%8C)، ابن باجه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8 %AC%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، ابن زهر (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B2%D9%87%D8 %B1&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، ابن طفیل (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B7%D9%81%DB%8C%D9%84)، ابن رشد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%B1%D8%B4%D8%AF)، جلال‌الدین سیوطی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%84%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A F%DB%8C%D9%86_%D8%B3%DB%8C%D9%88%D8%B7%DB%8C)، جابر بن حیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D8%A7%D8%A8%D8%B1_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%DB%8C %D8%A7%D9%86)، عباس ابن فرناس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A7%D8 %A8%D9%86_%D9%81%D8%B1%D9%86%D8%A7%D8%B3&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، ابن هیثم (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%87%DB%8C%D8%AB%D9%85)، ابن نفیس (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D9%86%D9%81%DB %8C%D8%B3&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، ابن خلدون (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%AE%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%86) ، محمد بن موسی خوارزمی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D9%88 %D8%B3%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D9%85% DB%8C)، علی بن حسین مسعودی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A8%D9%86_%D8%AD%D8%B3%DB%8C %D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF%DB%8C)، مقدسی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D9%82%D8%AF%D8%B3%DB%8C)، بدیع‌الزمان جزری (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B 2%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D8%B2%D8%B1%DB%8C) فخر رازی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D8%AE%D8%B1_%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C)، محمد بن جریر طبری (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D8%AC%D8%B1 %DB%8C%D8%B1_%D8%B7%D8%A8%D8%B1%DB%8C) و خواجه نصیر طوسی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87_%D9%86%D8%B5%DB%8C% D8%B1_%D8%B7%D9%88%D8%B3%DB%8C) را نام برد.

[باستان شناس]

دوران اکتشاف



امپراطوری اسلامی در طول دوران طلایی اسلام نقش بسیار کلیدی را در جهانی سازی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%B3%D8%A7%D8%B2% DB%8C) بازی کرده است.

بازرگانان و جهانگردان مسلمان، به وسیله اقتصاد (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF)، دانش (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4) و تجارت (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%AA)، کشورها و تمدن (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86) های گوناگون و جدا افتاده را از سر تا سر دنیا به هم پیوند زدند.

گستره شبکه جهانی تجارت مسلمانان از سواحل شرقی اقیانوس اطلس آغاز و پس از گذشتن از دریای مدیترانه و میان رودان (خاورمیانه) تا هند و چین ادامه داشت.

این شبکه بازرگانی جهانی نقش مهم و کلیدی را در برقراری و حفظ امپراطوری های اسلامی ایفا کرد.

تجارت مسلمین به عنوان یک قدرت اقتصادی پیشرو در طول قرون هفتم تا سیزدهم میلادی، ابزار بسیار مهم و عامل کلیدی شد تا به کمک آن امپراطوری های اسلامی عباسی، اموی و فاطمی بنا شده و به سهولت بیشتری به اهداف سیاسی و حکومتی خود برسند.

[باستان شناس]

انقلاب و دگرگونی های کشاورزی

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a0/Hama-3_norias.jpg/200px-Hama-3_norias.jpg (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hama-3_norias.jpg) http://bits.wikimedia.org/skins-1.19/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hama-3_norias.jpg)
آسیاب آبی حماة بر روی رود العاصی Orontes River در کشور سوریه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87)، ‎دستگاه های آسیاب آبی (چرخ آب کشى) Noria، ساقيه Sakia، پمپ زنجیری Chain pump در انقلاب کشاورزی مسلمانان توسط مهندسان مسلمان ابداع و به طور گسترده در آبیاری (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%B1%DB%8C) و کشاورزی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C) مورد استفاده قرار گرفتند.

انقلاب و دگرگونی های کشاورزیدر دوران طلایی اسلام، دگرگونی های بزرگ کشاورزی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C) تحت عنوان "انقلاب کشاورزی اعراب" رخ داد.

بازرگانان مسلمان با گسترش و انتشار روش ها و تکنیک های صنعت کشاورزی و همچنین انتشار بذرهای گوناگون کشاورزی انقلابی را در نشر محصولات کشاورزی ایفا کردند. تجار مسلمان با خرید بذرهای سورقوم از سرزمین های آفریقایی، مرکبات از چین، نیشکر، پنبه و برنج از هند و با فروش و پخش آن در سرزمین های اسلامی که قبلا" این محصولات کشت نمی شد، محصولات زراعتی را در دیگر بلاد اسلام منتشر کردند.

این تغییرات بزرگ کشاورزی، علاوه بر گسترش زراعت و محصولات کشاورزی، موجب گسترش و توسعه اقتصاد، پراکندگی و افزایش جمعیت، تغییر در پوشش های گیاهی، افزایش تولید و درآمد کشاورزی، رشد زندگی شهری، گسترش و قوت نیروی کارگری، توسعه آشپزی و تنوع غذایی، گسترش صنعت نساجی و پوشاک و بهبود و بالاتر رفتن سطح زندگی در جهان اسلام گردید.

در قرن هشتم میلادی، در خلال انقلاب کشاورزی، صنعت تصفیه نی شکر و چغندرقند توسعه پیدا کرد و این دو محصول به صورت شکر تجاری در آمدند.
اعراب صنعت تولید شکر را توسعه دادند و با گسترش مزارع نی شکر و چغندر قند، صنعت تولید شکر و محصولات تابعه آن را در جهان اسلام انتشار دادند.
برای نخستین بار مسلمانان "کشاورزی تجاری" را مرسوم کردند و محصولات زراعی را علاوه بر احتیاجات خانوادگی، به منظور کالایی برای فروش، تولید کردند.[۴۳] (http://www.njavan.com/forum/#cite_note-Banaji-42) کشاورزان چندین بار در سال و به صورت چهار فصل از مزارع محصولاتی نظیر اسفناج، بادمجان و غیره به دست می آوردند.

در یمن گندم و در عراق برنج، دو بار در سال از یک مزرعه درو می شد.

مسلمانان یک روش علمی را در کشاورزی توسعه دادند که این روش بر سه عامل اصلی و بنیادی بنا شده بود.

نخستین عامل، سامانه پیچیده و تخصصی گردش سالانه کشت محصولات است، دومین عامل، روش کاملا" توسعه یافته آبیاری است و سومین عامل، ارائه تنوع زیادی از محصولات کشاورزی است. مسلمانان زراعت را با علم به اینکه چه محصولی را در چه فصلی، در چه زمینی و با چه میزان آبی آبیاری کنند، انجام می دادند.

در دانشنامه‌ها، موارد بی شماری به تفصیل در رابطه با کشاورزی و گیاه شناسی ارائه شده است.

[باستان شناس]

اقتصاد و بازار

نخستین شکل نظام سرمایه داری و بازار آزاد در زمان سلسله های اسلامی و دوران طلایی اسلام شکل گرفت.

در خلال قرن هشتم تا دوازدهم میلادی، ممالک اسلامی جایی برای نخستین بازارهای تجاری، داد‌وستد و سرمایه داری در آمدند، که از آن به عنوان " سرمایه داری اسلامی" یاد می شود.

در دوران طلایی اسلام یک اقتصاد پولی قدرتمند بر پایه چرخش پولی (دینار) حکم‌فرما بود. ممالک و قلمروهای مختلف اسلامی که قبلا خودمختار و مستقل بودند دارای یک سیستم یک‌پارچه اقتصادی و پولی با واحد پولی مشترک شدند.رشد صنعتی
در دوران طلایی اسلام انرژی آبی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C_%D8%A2%D8%A8%DB%8C) ، انرژی بادی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%AF% DB%8C) و انرژی جزر و مدی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D8%B1%DA%98%DB%8C_%D8 %AC%D8%B2%D8%B1_%D9%88_%D9%85%D8%AF%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، انواع انرژی‌های گوناگون جهت استفاده برای انواع آسیاب و کارخانه‌های متعدد بودند.
در خلال سده یازدهم میلادی استفاده از آسیاب‌های آبی و بادی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%A8_%D8%A8%D8%A7%D8%AF% DB%8C) در جای جای سرزمین‌های اسلامی مثل شمال آفریقا (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%D8%A7)، اندلس (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%84%D8%B3)، آسیای مرکزی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%DA%A9% D8%B2%DB%8C) و میان‌رودان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%B1%D9%88%D8%A F%D8%A7%D9%86) کاربرد فراوانی پیدا کرده بود.
مهندسان مسلمان در این برهه زمانی موفق به اختراع توربین آبی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D9%88%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A2%D8%A8% DB%8C) و میل‌لنگ (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%84%E2%80%8C%D9%84%D9%86%DA%AF) شدند. آنان از چرخ‌دنده‌ها (http://www.njavan.com/wiki/%DA%86%D8%B1%D8%AE%E2%80%8C%D8%AF%D9%86%D8%AF%D9%8 7) در اقسام آسیاب و دستگاه‌های بالابرنده آب استفاده کردند. مهندسین دوران طلایی اسلام در استفاده از سدهای آبی به عنوان تامین‌کننده انرژی آبی پیشرو بودند و برای انواع آسیاب و دستگاه‌های بالابرنده آب، انرژی افزوده تولید کردند.

[باستان شناس]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0d/Aghlabid_dinar_-_Abou_Ishaq_Ibrahim_II.jpg/270px-Aghlabid_dinar_-_Abou_Ishaq_Ibrahim_II.jpg (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Aghlabid_dina r_-_Abou_Ishaq_Ibrahim_II.jpg)
http://bits.wikimedia.org/skins-1.19/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Aghlabid_dina r_-_Abou_Ishaq_Ibrahim_II.jpg)
سکه طلا دینار دوره اغلبیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%BA%D9%84%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D9%86) ضرب‌شده در سال 899